Þjóðviljinn - 14.01.1978, Blaðsíða 7

Laugardagur 14.janúar 1978 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Þessar hugleidingar spruttu af þvi að sjá hið
misgóða leikrit Stalin er ekki hér, en þar
kemur áðurnefnd fyrirlitning skýrt fram.
Árni Björnsson,
þjóðháttafræðing
Að fyrirlíta
uppruna sinn
Þess hefur nokkuö oröiö vart
á siöustu tveim áratugum eöa
svo, aö uppvaxandi ftílk tali
niðrandi eða i litilsviröingartón
um baráttu alþýöumanna á 4.
áratugnum, sem ganga þá
ósjaldan undir nafninu kreppu-
kynslóö eöa kreppukommar.
Þaö er i sjálfu sér ekkert nýtt,
að hin ungborna tið leggi stór-
huga dóminn á feöranna verk.
Hér er þó nokkur munur á orö-
inn. Aöur fyrr endurnýjaöi em-
bættis- og menntamannastéttin
sig i stórum dráttum. Eftir lifs-
kjarabyltinguna miklu 1942-47
og setningu fræðslulaganna frá
1946 margfaldaöist hinsvegar
hlutur þeirra unglinga i
menntaskólum, sem komnir
voru af verkamönnum og bænd-
um.
Ég er sjálfur talandi sönn-
unargagn fyrir þessari stað-
hæfingu: langyngstur af átta
sveitasystkinum, sem öll voru
mér jafnhæf til náms, en nýt
þess eins að vera ekki kominn á
framhaldsskólaaldur fyrr en
eftir áðurnefnda byltingu.
En þaö er einmitt þessi hluti
hins unga og mannaða fólks,
sem oft sést tjá sig af átakan-
legu skilningsleysi um baráttu
foreldra sinna og þeirra kyn-
slóðar. Það er átakanlegt vegna
þess, að sú barátta með öllum
sinum mannlegu vixlsporum
var forsenda þess, að við hin
gátum farið að talatungum.
Þaö erekkiannaö en eölilegur
veikleiki og þroskaleysi, sem
veldur þvi, að mörgum ungling-
um, sem öðlast hafa meiri
skólalærdóm en annaö heimilis-
fólk, finnistnokkuð til um þessa
þekkingu sina fyrst i staö. Mætti
hér margur lita i eigin barm.
Það er rétt einsog þegar menn
hafa nýlega uppgötvaö grund-
vallarsannindi sósialismans. Þá
hættir þeim (il að lita niöur á
hina, sem enn hafa ekki skilið
þau. En þetta eldist yfirleitt
fljótt af, ef menn eru á annað
borð vel innrættir. Sumir lenda
hinsvegar i þvilikri hámenn-
ingarflækju, að þeim þykir jarð-
bundið veraldarbjástur foreldra
sinna harla ómerkilegt sem og
aðdragandi þess og athafna-
hvatir: fólk hafi einfaldlega
ekki verið nógu klárt i kollinum.
Og stöku menn losna seint eða
aldrei úr þessari slepju.
Sú árátta veður nú uppi i
anda moggafasismans að kalla
félaga kommúnista- og sósial-
istaflokksins sálugu stalinista
og nánast gera þá meðábyrga:
fyrir ferli Kommúnistaflokks
Sovétrikjanna siðustu hálfa öld-
ina. Manni blöskrar þvilik
ósvifni og/eða þekkingarskort-
ur.
Þess var engin von, aö einlæg-
ir sósialistar gætu vitað allan
sannleikann um Sovétrikin á
þessum árum. Það er ofur-
skiljanlegt, að þeir gerðust
tryggir að trúa fremur „félög-
um” sinum i „fyrsta verkalýðs-
riki heimsins”, heldur en auð-
valdsmoggum heimsins, sem
þeir þekktu af eigin raun að
hróplegum lygum um baráttu
verkalýðsins i heimalandi sinu.
Það er ekki hægt að ásaka Einar
eða Brynjólf fyrir visvitandi
blekkingar. Ekki einu sinni
KristinE. Andrésson,hversu oft
sem hann hafði byr undir
vængjum i' efri lögum hins so-
véska gufuhvolfs. Eini maður-
inn, sem e.t.v. væri unnt að
ásaka, er Halldór Laxness, sem
nú þykist hafa vitað sitthvað
misjafnt, en þagði þó, þartil
Krústjoff hafði lokið sundur
munni. Og hafði i þokkabót ver-
ið mjög stefnumótandi i veg-
sömun Sovétrikjanna og þeirra
framferðis á 4.og 5. áratugnum.
Það er endalaust hægt að
bollaleggja um það, hvernig hin
alþjóðlega verkalýðshreyfing
hefði þróast, ef byltingin I Rúss-
landi hefði ekki orðið haustið
1917. En það er tómt mál að tala
um íþessu sambandi. Byltingin
var gerð, og i u.þ.h. fjóra ára-
tugi trúði dugmesti hluti verka-
lýðsins þvi um heim allan, að
þar væri a.m.k. hægt og bitandi
verið að framkvæma sósial-
isma.
Aðstæður i hverju landi réðu
þvi auðvitað með hvaöa hætti
barátta verkalýðsins var háð.
Þar þurftiengin ráð að sækja til
Komintern. Blekkingin um til-
veru Sovétrikjanna sem verð-
andi fyrirmyndarríkis jók
verkalýðnum hinsvegar kjark,
áræði og sjálfstraust á þessum
erfiðu árum hvort sem okkur er
það ljúft eða leitt. Og enginn
hefur siðferðilegan rétt til að
setja sig á háan hest gagnvart
þessufólki. Okkurværi skamm-
ar nær að snúast gegn vanda-
málum nútiðarinnar af viðlika
dugnaði.
Þeir fáu hérvillingar, sem i
blindni vildu fylgja einhverri
sovéskri forskrift án miðunar
við islenskar aðstæður, töldu sig
vera alþjóðahyggjendur.
Stalinisminn var nefndega al-
þjóðahyggja þess tima. Þeir
sem hæst gapa um alþjóða-
hyggju eru enda jafnan haldnir
ósjálfstæði og vanmetakennd.
Þá skortir innri styrk og þurfa
ætið að finna sér eitthvert ytra
haldreipi, hvort sem það er i
Moskvu, Peking eða 4. alþjóða-
sambandinu. „Þjóðremba” i
smáriki er hinsvegar ekki i
neinni andstööu við raunsanna
alþjóðahyggju, heldur miklu
fremur forsenda hennar.
Þessar hugleiðingar spruttu
af þvi að sjá hið misgóða leikrit
Stalin er ekki hér, en þar kemur
áðurnefnd fyrirlitning skýrt
fram. Hinsvegar er ekki rétt-
mætt að eigna höfundinum endi-
lega þær skoðanir einsog sumir
vilja vera láta. Persónur leiks-
ins tala auðvitaö hver sinu máli.
Hitt verður ekki af honum.skafið
að hann matai' áhor^andann
viljandi eða óviljandii á þeirri
hugmynd, að stéttvis,og fórnfús
verkalýðsbaráttupnaður hljóti
um leið að ivera hálfgerður
heimilisdjöfpll hjúum argur og
að auki ,lit#lmenni, sem koðnar
niður/unc^n grunnfærnislegum
sleggjijdómum dóttur sinnar. —
Ani^ars er Þórður leikritsins
ekki annað en ósköp venjulegt
afskiptasamt foreldri. Liklega
Utur höfundur svo á, að sannur
sósialistí eigi að vera öðruvisi
en fólk er flest i einkalifi sinu.
Úr þvi á annað borð er farið
að þusa um þetta á margan hátt
athyglisverða leikverk, er rétt
að benda á viSsa timaskekkju
þess. Það er nákvæmlega tima-
sett á vormánuðum 1957. Þetta
hefði höfundur liklega ekki átt
að gera, þvi að þá fara menn
óhjákvæmilega að athuga, hvað
geti passað.
Og aðaltimaskekkjan er þá
Hulda.Slik manneskja var nán-
ast ekki til á þvi herrans ári
hvorki i Kaupmannahöfn né á
Islandi. Fyrstu islensku sósial-
istarnir, sem taka að gagnrýna
Austurevrópurikin og Kina frá
vinstri, eru svokallaðir SIA-
menn, einkum á árunum 1957-
62, og þó i fyrstu einvörðungu i
sinn hóp. En það er ekki von, að
Vésteinn viti þetta, þvíhann var
ekki nema 12 ára vorið 1957 og
varla eins verseraður i musteri
sósialismans og jafnaldri hans
Jesús á sinum tima i húsi föður
sins.
Önnur kátlegri þekkingar-
skekkja er i sambandi viö
margnefndan bankastjóra
Flokksins,sem alltleikhúsið hló
að. Enginn bankastjóri var
nefnilega sósialistum verri en
Finnbogi Rútur I Útvegs-
bankanum.
Hvað sem góöum sprettum og
góðum vilja höfundar kann að
liöa, hafa mér orðið til umþenk-
ingar uppháar hugsanir eins
gamla kreppujálksins, sem sá
leikritíð nokkru fyrir jól. Hann
var að velta þvi fyrir sér, hvort
þetta stykki mundi ekki teljast
vel sýningarhæft i fasistarfki,
t.d. Chile. Þvi mega þeir svara,
sem betur þekkja til þessháttar
stjórnarfars.
Hinsvegar yrði slik upphefð
ekkert einkennandi fyrir Vé-
stein Lúðviksson. Ég þekki
naumast þann listamann, sem
ekki mundi með glöðu geði vita
verk sin gefin út, sýnd eða flutt i
sjálfu Helviti, ef honum
hlotnaðist fyrir það alþjóðleg
viðurkenning.
Dagskrá Norræna
hússins í upphafi 10. starfsárs
Það ár sem nú er gengið i garð
verður 10. starfsár Norræna húss-
ins og kemur það til með að
marka nokkuð dagskrárgerð
hússins fram til haustsins, en þá
verður starfsafmælisins minnst.
Fyrsti gestur hússins á þessu
ári er sænski leikarinn Ernst-
Höfðing-
leg gjöf
Föstudaginn 6. janúar sl. kom
maður, sem ekki vill láta nafns
sins getið, á skrifstofu Styrktarfé-
lags vangefinna og færði félaginu
200 þúsund króna gjöf.
Gjöfin er gefin til minningar
um bóndann og hákarlaformann-
inn Guðmund Pétursson i Ófeigs-
firði, f. 6. jan. 1853 og d. 16. mai
1934, og konu hans Sigrúnu
Asgeirsdóttur, f. 15. ágúst 1869 og
d. 22. des. 1902, svo og látin börn
þeirra hjóna, en þennan dag voru
liðin 125 árfrá fæðingu Guðmund-
ar.
Stjórn styrktarfélags vangef-
inna flytur gefanda kærar þakkir
fyrir þessa góðu gjöf og þann hlý-
hug, er hann sýnir félaginu meö
henni.
llugo Jaregard, sem mun hafa
upplestrarkvöldiNorræna húsinu
sunnudaginn 15. janúar kl. 21.00.
Fil. mag. ’Ritva-Liisa Elomaa
frá finnska utanrikisráðuneytinu
verður svo næsti gestur hússins,
enhúnmun flytja erindi um Finn-
land I dag, menningu þess, land
ogþjóð.fimmtudaginn 19. janúar.
Sunnudaginn 22. janúar kemur
sænski þjóðlagasöngvarinn Mart-
in Martinsson (f. 1913) fram i
Norræna húsinu, en hann lumar á
ógrynni gamalla og nýrra þjóð-
legra ljóða og laga.
Hinn 10. janúar 1778 lést hinn
merki sænski visindamaöur Carl
v. Linné. Hann var meðal þeirra
norrænna náttúrufræðinga, sem
unnu samtimanum ómetanlegt
gagn, og áhrif þeirra á seinni
tima veröa seint fullmetin. 1 Svi-
þjóð verður þessarar Linné-ár -
tiðar minnst, og Norræna húsið
tekur þátt i henni með þvi að hafa
annars vegar litla bókasýningu i
bókasafni og hins vegar með
fyrirlestrahaldi og kvikmynda-
sýningum. Að þvi tilefni hefur
Gunnari Broberg, dósent frá
Uppsalaháskóla, verið boðið að
koma og halda fyrirlestra um
Linné, ævi hans og störf, og þá
þýðingu sem Jiau hafa enn i dag.
Hinn 5. febrúar heldur Rauno
Velling, bókmenntafræðingur,
fyrirlestur i Norræna húsinu og
mun þar skýra nokkuð, hvað það
er I finnskum nútímabókmennt-
um, sem er sér-finnskt og hvað er
alþjóðlegt. Með þvi vill Norræna
húsið halda upp á Runebergsdag-
inn.
Sýningar
Um miðjan janúar hef jast sýn-
ingar að nýju i kjallara Norræna
hússins. Þrir islenskir listamenn
munu halda þar einkasýningar
hver á eftir öðrum. Karl Kvaran
riður á vaðið og opnar sýningu á
vatnslitamyndum laugardaginn
21. janúar. Hinn 4. febrúar hefst
svo sýning Gunnars Iljaltasonar
gullsmiðs, þar sem hann sýnir
smiðagripi úr gulli og silfri ásamt
pastelmyndum. Og 18. febrúar er
röðin komin að Veturliða
Gunnarssyni, sem sýnir olfumál-
verk og pastelmyndir.
Tvær erlendar sýningar eru
fyrirhugaðar i anddyri og bóka-
síifni. 1 janúar sýna Martje Hoog-
stadfrá Hollandi og Else Marie
Lauvanger frá Noregi textil-
myndir, en þær eru báöar búsett-
ar i Noregi.
1 byrjun febrúar sýnir finnski
ljósmyndarinn Markus Leppo
myndröð sina „Fattiggubbar”.
Sýning þessi verður sett upp alls
staðar á Norðurlöndunum fyrir
tilstuðlan Norræna menningar-
málasjóðsins. Hún sýnir finnskar
19. aldar tréskurðarmyndir,
„Fattiggubbar”, en svo voru
kallaðir söfnunarbaukar fyrir fá-
tæka i finnskum kirkjum.
Lystræninginn
nýtt hefti
Nýlega kom út 8. hefti timarits-
ms Lystræninginn. Lystræning-
inn hóf feril sinn sem málgagn
ungra skálda og hyggst i framtíð-
inni halda áfram að birta frum-
smiðar ungra höfunda ásamt
verkum annarra. Blaðinu er ætl-
að að fjalla um öll mannleg hug-
verk, hvort sem um er að ræða
leiklist, tónlist, myndlist eða rit-
list.
1 þessu nýja hefti eru ma. birt
ljóð eftir ýmsa höfunda, sögur,
myndverk og leikrit. Einnig eru i
blaðinu tvö lög á nótum eftir
Gunnar Reyni Sveinsson og við-
tal við meðlimi jasstriós Niels-
Hennings, sem dvöldu hér á landi
og héldu tónleika i Norræna hús-
inu nú i haust.
Aðstandendur Lystræningjans
huga nú að útgáfu erótisks árs-
rits. Astæður þess eru að þeirra
sögn þörfin á að vega upp á móti
öllum þeim hroða sem gefinn er
út á Islandi og unglingafjöld
gleypir hráan i hverri sjoppu
meðan þeir eldri nærast á morg-
unblöðum. „Erótisk list er annað
og meira en klám, þótt þvi nafni
hafi verið klint á flest erótísk
snilldarverk er smáborgarinn
jafnt sem ráðandi öfl heimsins
hræðast; og sé vakið það hugar-
flug er býr i mannskepnunni og
bælt hefur verið niður með öfug-
snúnu uppeldi og umhverfi er vá
fyrir dyrum gullhallanna”, segir
enn fremur i ritstjórnarspjalli
hins nýja heftis. Þeir sem eiga i
fórum sinum erótisk verk eru
beðnir að hafa menningarsam-
band við Lystræningjann, Póst-
hólf 104, 815 Þorlákshöfn.