Þjóðviljinn - 29.01.1978, Blaðsíða 8

8 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 29. janúar 1978.
I tilefni greinar Sighvats Björgvinssonar
um Þjóðviljann og íslenska sósíalista
Þau tiðindi gerðust 20. janúar,
aö ungur Alþýðuflokksforingi,
Sighvatur Björgvinsson, skrif-
aði opnu i Alþýðublaðið. Hún
var að sönnu ekki um það mál
sem heitast brennur á flokks-
mönnum hans, en það er rétt-
læting þess að gefa út islenskt
dagblað fyrir erlent gjafafé.
Þess i stað fjallaði greinin um
Þjóðviljann, Evrópu-
kommúnismann og fleira
skemmtilegt. Greinin var skrif-
uð af þeirri heift, sem er að
sönnu vondur pólitiskur ráð-
gjafi. Heift sem einfaldar sög-
una svo nær óþekkjanleg verður
og truflar næmi fyrir staðreynd-
um stórlega. En það má samt
heita nokkur framför að krata-
þingmaður leggur það á sig að
ræða alvörumál i Alþýðublað-
inu. Venjulega láta þeir utan-
flokksstráka um að skrifa mál-
gagn sitt, meðan þeir sjálfir
spóka sig á auglýsingamarkaði
Visis og Dagblaðs fyrir pólitiska
framagosa.
„Aö ljúga
menn fulla”
Sighvatur hefur mjög hugann
við skrif Þjóðviljans um Sovét-
rikin fyrr og nú. 1 þvi sambandi
segir hann, að ég hafi i nýlegri
greip, um sovétferðabók Þór-
bergs Þórðarsonar sagt sem
Fleiri í vanda
Timar viljandi og óviljandi
einföldunar héldu lengi áfram.
A strfðsárunum lofsömuðu vest-
ræn borgarablöð Sovétrikin af
miklu kappi,og i Hollywood voru
gerðar kvikmyndir um sæluna á
sovéskum samyrkjubúum.
(Svipaður fögnuöur rikti i
bandariskum blöðum um Kina
þegar Nixon fór að venja komur
sinar þangað). Þegar kalda
striðið hófst breyttust Sovét-
menn i algjöra djöfla. Svona
mætti lengi telja.
Það eru lika fleiri en skamm-
timagestir, sem ekki hafa yfir-
sýn yfir umdeild samfélög.
Þegar átján ára gamlir sovéskir
skólafélagar minir fóru að taka
upp kartöflur i fyrsta sinn komu
þeiraftur steinhissa og ráðvillt-
ir: þeir höfðu komist að þvi, að
þeir vissu sáralitið um lif
rússneskra sveita. Maður sem
fer frá Sovétrikjunum 1961 er
enn i dag að afla sér upplýsinga
þaðan, sem koma honum á
óvart.
Um heim allan
Það er lika hollt að hafa það i
huga, að þekkingarvandamál
sem þessi eru ekki öll staðsett i
Sovétrikjunum. „Sendinefnda-
kerfið” spannar allan heim. Það
kemur daglega fram i þvi meðal
Kommar
og kratar
svo, að Þórbergur hafi i aula-
skap látið ljúga sig fullan um
ástandið i Sovétrikjunum 1934.
Einföldun af þessutagiverður
ekki jafnað við annað en fölsun.
Grein min fjallaði um gildrur
„sendinefndakerfisins” sem ég
nefndi svo. Af þessu kerfi eru
einmitt mörg fræg dæmi til frá
Sovétrikjunum á fjórða áratugi
aldarinnar. Kannski hefur Sig-
hvatur aldrei haft af þvi spurn-
ir, en i svipaðar gildrur féllu
meö Þórbergi Bernard Shaw,
Romain Rolland, Feuchtwanger
og Tagore. Enginn þessara
manna var kommúnisti. Biblia
Þórbergs um sovétmál var lengi
bókin „Sovétrikin — ný sið-
menning” eftir Sidney og Bea-
trice Webb, sem voru mektar-
kratahjón bresk.
Það mætti bæta við mörgum
fleiri dæmum. En þessi stutti
listi ætti að minna á, að á
fjórða áratugnum, og lengi
siðar, var sá vandi, aö gera sér
grein fyrir sovéskum veruleika
margfalt flóknari en sem svar-
ar spurningu um það, hvort þú
varst kommúnisti eða trúgjarn
eða ekki. Mistök Þórbergs,
Webbhjóna, Rollands og fleiri
voru tengd samtvinnan þriggja
þátta: 1 fyrsta lagi fegruðu
gestgjafar sjálfsmynd sina sem
mest þeir máttu (stundum með
beinni lýgi, stundum með hálf-
sannleika). I öðru lagi höfðu
Sovétmenn af raunverulegum
framförum aö státa, sem þóttu
þeim mun merkilegri sem þeir
höfðu reist land úr rústum og
höfðu útrýmt atvinnuleysi
meðan kreppa geisaði fyrir
vestan með miklum hörmung-
um. t þriðja lagi sannfærði ótt-
inn við fasismann marga ágæta
menn um nauðsyn þess að
starfa með Sovétmönnum — og
þá um leiö um nauðsyn velvilj-
aðrar túlkunar á þeirra vanda-
málum.
Sunnudagspistill
annars, að stórfyrirtæki teyma
blaðamenn um veislur og vinnu-
sali á vixl, til að þeir fái sem já-
kvæðasta mynd bæöi af vörunni
og aðbúnaði verkafólks („Fyr-
irtækjakynning”). A Islandi er
það Nató sem heldur uppi öflug-
ustu sendinefndakerfi — það
hefur það verkefni að senda alla
unga menn sem liklegir eru til
áhrifa i stjórnmálum (nema
sósialista að sjálfsögðu) i heila-
vask, til að þeir sannfærist um
ágæti, nauðsyn og göfgi þessa
hernaðarbandalags.
Og jafnvel krati ætti að hafa
nokkra hugmynd um það, hve
vel þorra fólks af yfirstétt tekst
jafnan að komast hjá þvi að
þekkja, gera sér grein fyrir,
kjörum þeirra sem nú um
stundir eru kallaðir „lágtekju-
hópar” i vestrænum samfélög-
um.
Gefur sér forsendur
En meginatriðið i máli Sig-
hvats er þetta:
Þjóðviljinn (eða „evrópu-
kommar” hans) skrifar nú
gagnrýni á sovéskt samfélag og
lofar leikreglur lýðræðis. Þetta
þýðir, að Þjóðviljinn játar að
klofningur Alþýðuflokksins
hafi verið út i bláinn, stofnun
Kommúnistaflokks og siðar
Sósialistaflokks óþörf vitleysa.
1 þessum málflutningi gefur
Sighvatur sér forsendur sem
ekki fá staðist.
til Sovétrikjanna sé eitthvert al-
gjört nýmæli. Hann lýgur þvi
meira að segja blákalt, að
Þjóðviljinn hafi staðið með
Sovétmönnum i Tékkóslóvakiu
fyrir tiu árum. („Þjóðviljinn
„bilaði” hvorki i „Ungó” né i
„Tékkó” og þóttist blað að
meira”, segir hann). Túlkun
Þjóðviljans á atburðum i Ung-
verjalandi fyrir 22 árum var
einnig óravegu frá sovéskum
hugmyndum. Islenskir
sósialistar tóku ekki undir for-
dæmingu á Titó fyrir þrjátiu ár-
um. Timar hinnar „hreinu”
sovéttrúar voru margfalt
skemmri en Sighvatur vill trúa.
Leikreglur iýdræöis
Það er og mjög málum bland-
ið að islenskir sósialistar hafi
ekki „talið sér unnt aö viður-
kenna þingræðisreglur” eins og
Sighvatur segir. Ekki hefi ég
skjöl Kommúnistaflokksins um
þessi mál undir höndum. En i
stefnuskjölum Sósialistaflokks-
ins, 40 ára gömlum, er það tekið
skýrt fram, að ekkert vilji
flokkurinn heldur en „alþýðan
geti náð völdunum i þjóðfélag-
inu á lýðræðislegan og friðsam-
legan hátt” (Stefnuskrá). En á
þeim dögum fasiskrar óaldar er
þvi bætt við, að búast megi við
þvi, að þegar á reynir muni
„auðmannastéttin” ekki virða
leikreglur lýðræðis.heldur gripa
til þvingunarlaga, lagabrota og
annars gerræðis. Því sé eins
gott að róttæk alþýðuhreyfing sé
við öllu búin. Þessi viðbót hefur
ekki úr gildi fallið, þar nægir aö
vlsa til Grikklands 1967 og Chile
1973. Vinstri armur verklýðs-
hreyfingar hefur jafnan haft
það fram yfir hægrikrata, aö
hann hefur haft augun opin fyrir
þeim hættum sem aö lýöræði
stafa frá hægri.
Marxistar munu að sjálfsögðu
halda áfram að gagnrýna lýð-
ræði og þingræði Vesturlanda
vegna þess hve takmarkað það
einnig á stjórnmálasviði. Það
sem nýtt er i meðferð svo-
nefndra Evrópukomma á þess-
um málum er það —- eins og
Carillo hinn spænski segir
(„Evrópukommúnisminn og
rikið”), að reynsla bæði af
lasisma og afskræmingum stal-
Inisma hefur kennt mönnum að
meta betur kosti þá sem
„vestrænt” eða „borgaralegt”
lýðræði býr yfir, þrátt fyrir allt.
Og byggja baráttu fyrir
sósialisma á útfærslu þess.
Miklu fleiri þættir
Höfuðfölsun Sighvatar er
samt ótalin: Hún er sú, að
ágreiningur milli vinstri og
hægri verklýðshreyfinga hef-
ur aldrei verið einskorð-
aður við deilur um Sovétrlk-
in eða þá þingræði — hvorki
hér heima né á alþjóðavett-
vangi. Sovétrikin komust að
visu i brennipunkt á vissu
skeiði, en það var skammvinn-
ara miklu en hann vill vera láta.
Ágreiningurinn hefst innan ann-
ars alþjóðasambandsins þegar
um aldamót, og I átökum um af-
stöðu til styrjaldarinnar 1914
varð meiriháttar sprenging út
af þeirri blessun sem flestir
sósialdemókratar lögðu þá yfir
striðsreksturinn. Hin mikla
kreppá heimsauðvaldsins um
1930hlaut og að skipta verklýðs-
sinnum i flokka eftir þvi, hvort
menn vildu hjálpa ráðandi stétt
til að sigla yfir kreppuna eða
Iáta hana brýna alþýöu til að
knýja fram meiriháttar breyt-
ingar á þjóðfélagsgerðinni. Hér
á tslandi bætast síðan við aörir
þættir: ágreiningur um sjálf-
stæðismál tslands, afstaða til
hernaðarbandalaga og efna-
hagsbandalaga. Af nógu er að
taka.
Þvi fer þvi fjarri, að Þjóð-
viljamenn i dag hafi ástæðu til
að telja baráttu sósialista við
þær uppgjafar- og afsláttartil-
hneigingar, sem lengst af hafa
mestu ráðið I Alþýðuflokknum,
einhverskonar meiriháttar
misskilning eða markleysu
öðru nær — það er hún sem hef-
ur við haldið og eflt virkan vilja
til að skapa sósialiskt samfélag
á tslandi.
r
Agreiningur
fyrr og nú
Timi „Rauðu hættunnar”,
fjórði áratugurinn, var timi
mikilla átaka og um leið mikilla
einfaldana. Heimsmyndin var
svart-hvit hjá flestum. Margir
kommúnistar féllu i þá gildru,
að setja þá jafnaðarmerki milli
Sovétrikjanna og sósialisma.
Með þvi móti öðluðust þeir að
sönnu bjartsýni i slag við
fasismahættu. En um leið gerðu
þeir hægrikrötum mikinn
greiða: það voru þeir sem svo
gátu haft Stalinismann til að
skjóta öllum- sósialisma á
langan frest.
Og það er þessi einföldun
heimsins sem Sighvatur vill
halda dauðahaldi i enn þann dag
I dag. Hann hefur blátt áfram
ekki annað til málanna að
leggja.
Margt af þvi sem skipti mönn-
um i komma og krata á fjóröa
áratugnum er liðin tið og heyrir
sögunni til. En sósialistar gera
sér að sjálfsögðu grein fyrir þvi,
að þar með hefur ekki orðið til
með sjálfvirkum hætti samein-
ing allra verklýðsflokka. Það er
nauðsyn að þeir nái sem viðtæk-
astri samstöðu i málum sem
heitast brenna á alþýðu — að
öörum kosti mun óbreytt ástand
haldast i okkar heimshluta. En
sem fyrr verða átök um stefnu-
festu eða pólitiska afslætti, um
það hvort menn láta sér nægja
að „stjórna kapítalismanum”
eða hvort þeir leggja á sig það
erfiða og vandasama verk að
breyta þjóöfélaginu, „yfirstiga
kapitalismann”. Þessi ágrein-
ingur getur birst i deilum milli
verklýðsflokka. Hann getur
einnig átt sér stað innan þeirra.
Þeir dæma sig
úr leik
Sósialistar okkar tima gagn-
rýna þær kreddur,, þær tilhneig-
ingar til einangrunar eða
uppgjafar, sem þrengt hafa kost
verklýðsflokkanna. Þeir hljóta
að kappkosta að geta lagt sem
sannast og raunsæjast mat á
það, sem gert ereða ekki gert i
nafni sósialisma, hvort sem
væri i Sviþjóð eða Sovétrikjum,
Kina eða Júgóslaviu, hvar sem
er. Um leið og þeir halda uppi
virkri leit að þeim ráðum, þeim
röksemdum, sem best tryggja
fylgi við íslenska sósialiska
sköpun. Þessi umræða, þessi
leit — með kostum hennar og
annmörkum —fer nú fram fyrst
og fremst á vettvangi Alþýðu-
bandalags, á siðum Þjóðviljans.
Alþýðuflokkurinn og blað hans
kemur harla lítið við sögu þeirr-
ar umræðu — meira að segja
forneskjutaut eins og grein
Sighvatar heyrir til algjörra
undantekninga. Þeir menn virð-
ast hafa öðrum hnöppum að
hneppa i stjórnmálum — en það
er svo þeirra höfuðverkur, ekki
okkar.
Arni Bergmann.
P.S. Sighvatur heldur þvi
fram i grein sinni, að útvarpið
hafi beðið mig um að útskýra
mikil tiðindi austan tjalds —
nánar tiltekið striðið i Ung-
verjalandi 1956. Þetta er að
sjálfsögðu rugl. En rikisfjöl-
miðill (sjónvarp) hefur reyndar
beðið mig um athugasemdir við
önnur stórtiðindi: um sovéska
andófsmenn og um brottrekstur
Solzjenitsins. Er Sighvati vel-
komið að prenta þá texta upp i
blaði sinu ef hann kærir sig um.
eftir Árna Bergmann