Þjóðviljinn - 07.03.1978, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 7. mars 1978
Um íslensk efnahagsmál
Den behagelige
islandske korruption
UkKDSRÍKBl
LANDSBANKIISLANDS - SJBBLABANKINN!
100
Ég er gamall maöur, og þess
vegna hef ég siðustu árin látiö
mig efnahagsmál þjóöar minnar
minna varða en áöur. Mér finnst
efnahagsmál einkum varða
framtiðina og þeir, sem enn eru
ungir, standi henni nær en viö,
sem erum gamlir,og húnvaröi þá
meir en okkur. Þess vegna sé
eðlilegt, aö þeir ráöi mestu um
efnahagsmálin. En nú er svo
komið, aö mér finnst þeir, sem
ráðið hafa þeim málum siðustu
ár, hafi stofnað þeim i þvilikt
öngþveiti, að ég geti ekki lengur
setið þegjandi hjá. Ég get ekki
skilið meðferð ráðamanna okkar i
efnahagsmálum þjóðar minnar
nema á einn veg:
Þeir eru að svipta þjóðina efna-
hagslcgu sjálfstæði, svipta hana
lifisem sjálfstæðri þjóð.Þessuer
mér ekki leyfilegt að taka með
þögn.
Ég ætla að ræða þessi mál
hispurslaust og miskunnarlaust
af þvi að ég veit aö annað er
gagnslaust. En um leið óska ég
þess, ætlast til þess, jafnvel krefst
þess, að það sem ég segi um þessi
mál verði gagnrýnt hispurslaust
og miskunnarlaust, svo að þjóðin
viti það, að ég hafi rangt fyrir
mér ef mér verður það á. Efna-
hagsmál okkareruþannig komin,
að þau verða ekki leiðrétt né leyst
á viðunandi hátt, nema meö rétt-
um lausnum, og réttar lausnir
verða ekki fundnar á þeim nema
með þvi að skoða þau og skilja
þau rétt. Ég skil þau mjög á ann-
an vegen þau hafa verið rædd hér
á landi, og legg minn skilning á
þeim fram, af þvi að ég trúi þvi,
að hann sé réttur, en ég lit jafn-
framt þannig á, að þeir, sem hafa
ráðið mestu um þau að undan-
förnu, hafi annað hvort engan
skilning á þeim eða alrangar.
Ég óska hispurslausrar gagn-
rýni á skoðunum minum og skiln-
ing á þessum málum, af þvi að ég
veit, að ég stend aö ýmsu leyti illa
að vigi til að ræða þau viliulaust.
Ég hef aldrei stundað nám i
skóla, þar sem nokkuð hefur verið
kennt i hagfræði. en slikt nám
þykir nauðsynlegt til að skilja
grundvallaratriði efnahagsmála.
Allt sem ég veit um efnahagsmál,
hef églært af starfi og reynslu, en
það þykir ekki nóg til þess, að
menn geti treyst skoðunum eða
skilningi á þeim. Ég læt þess get-
ið, að ég hef horft á og lifað
reynslu þriggja kynslóða um
þessi efni og sjálfur notið marg-
vislegrar reynslu. Hins vegar
viðurkenni ég, að mjög erfitt er
aðlæra af reynslu, svo að skoðun-
in verði áreiðanleg, og getur mér
hafa mistekist það nám, þvi að
sumirmennvirðastaldrei hafa af
sjálfs sin reynslu lært.
Ég ætla mér ekki þa' dul að
ræða öll atriði efnahagsmála
þjóðar okkar að þessu sinni. Ég
ætlaaðeins að ræða tvö atriöi, er
varðar þau.
1. Skuldir þjóðarinnar viö aðrar
þjóðir eins og þær voru-við
siðustu áramót og eins og ég
býst viðað þær verði við lok
þessa árs.
2. Verðgildi þeirra ávisana
(„peninga”, „seðla”) sem við
notum sem gjaldeyri.
Skuldirnar viðaðrar þjóðir ræði
ég fyrst sérstaklega. Siðan geri
ég nokkru fyllri grein fyrir verð-
gildi þess gjaldeyris, sem við not-
um. Og loks ræði ég þetta hvort
tveggja, tiiað lýsa þvi, hvar við
erum staddir, og hvaða leiðir
gætu helst verið til bjargar, ef
þær eru þá nokkrar, eins og kom-
ið er. Þetta verður þvi ritgerð i
þremur þáttum.
l. Skuldir þjóðarinnar.
Seðlabanki Islands hefur haft
þa' reglu, að telja skuldir þjóðar-
innar við aðrar þjóðir fram sér-
staklega sem „löng erlend lán”.
Þær skuldir taldi hann vera við
siðustu árslok.
128,5 miljarða islenskra króna,
þ.e. 128,5 þúsund milj. Isl. króna.
Aðrar skuldir þjóöarinnar
virðist hann fremur meta
sem eins konar viðskiptaskuldir
sem að visu sé til óhagræðis við
reikningslok,en eigi að mæta inn-
stæðum við sömu reikningslok,
sem séu til hagræðis. En þegar
föstu skuldirnar eru orðnar mikl-
ar, er hætta á, að viðskiptaskuldir
ársins vilji við þær bætast. Þess
vegna er rétt að lita á það lika,
hvernig reikningslokin eru að
þessuleyti. Reikningslok eru ekki
að fullu komin. Þvi verður að
áætla þær.
Halli á verslunarjöfnuði við
útlönd telur Hagstofa Islands aö
hafi verið um 14 miljarðar i
nóvemberlok. Sá halli hefur verið
eitthvað meiri i árslokin, og mér
hefur verið sagt, að hann hafi
orðið um 19 miljarðar. En þar
með er ekki sagt, að skuldir á
þeim viðskiptum hafi verið svo
miklar. Við vörukaup frá útlönd-
um er algengt að islenskir heild-
salar fái þriggja mánaða
greiðslufrest. Bankamaður, sem
fylgist nokkuð með þessum
viðskiptum hefur sagt mér að
þessar skuldir verslunarmanna
við Utlönd hafi verið 15—16
miljarðar við árslok 1977 og er
það þá min áætlun, að þær hafi
verið 15,5 miljarðar. A móti þvi,
sagði þessi fróði maður mér, vildi
hann telja útflutta vöru, sem
þegar væri seld og komin af stað
til útlanda fyrir 9.5 miljarða.
Gjaldeyrissjóður Seðlabankans
nálgaðist6 miljarða um áramót-
in. Svo var loks i undirbúningi
lántaka i Japan 4.5 miljarður,
sem égfékk ekki upplýsingar um,
hvort væri til greiðslu á skuldum,
sem ég fékk ekki að vita um, eða
til framkvæmda. Ég vil því ekki
vera svo bölsýnn að gera ráð
fyrir.að skuldir þjóðarinnar, til
langs og skamms tlma hafi verið
meiri en 130 miljarðar við siðustu
áramót.
Eignir islenskra viðskiptafyrir-
tækja og islenskra viðskipta-
manna erlendis i fyrirtækjum og
innstæðum I erlendum bönkum
(svo sem fram hefur komið i Dan-
mörku), trú ég að séu talsvert
miklar og geta verið okkur tals-
vert gagnlegar. En ekki mun
ástæða til að meta þær meira en
til þess að mæta erlendum eign-
um hér á landi, jafnvel þótt þær
kunni að vera meiri. Það stafar
m. a. af þvi, hve erfitt mundi
verða að kalla þær hingað heim.
Þá er á það að lita, hvaða
breytingum má gera ráð fyrir á
erlendum skuldum á þessu ári.
Þegar er augljóst, að svo mikil
verðfelling veröur á peningum
þjóðarinnar á þessu ári, að hækk-
un þeirra i tölum verður ekki
minni en úr 130 miljörðum i 173
miljarða. Vonlaust er, aðnokkuð
verði gert til gagnlegra breytinga
i efnahagsmálum þjóðarinnar á
þessu ári eða til þess annars, sem
mundi minnka skuldir við aðrar
þjóðir raunverulega. Skipti á
rikisstjórn getur ekki orðið fyrr
eneftir mitt ár og stjórnarskipti i
Seðlabankanum alls ekki fyrr en
um áramót. Rétt er aö gera ráð
fyrir lakara árferði en sfðastliðið
ár og almenningur mun flýta sér
að kaupa sem mest áður en
peningarnir rýrna. Af þessum
ástæðum er óhugsandi að raun-
verulegar skuldir við útlönd
hækki minna en um 30 miljarða.
Skuldaraukning við aðrar þjóðir
getur þvi varla orðið minni en 43
miljarðar vegna verðfalls okkar
og 30 miljarðar vegna óhagstæðs
viðskipta jafnaöar eða alls 73
miljarðar,og skuldir við erlendar
þjóðir við næstu áramót má þvi
áætla 203 miljarða, og gæti þó
orðið miklu meiri. I sambandi við
það skal m.a. bent á, að hér er
ekki reiknað meö neinum kostn-
aði við brölt núverandi alþingis-
manna eða annarra frambjóð-
enda við kosningar á árinu.
II. Verðgildi islenskra
peninga 1978
Þegar ég var starfsmaður á
Hagstofii Islands fyrir 12—26 ár-
um vildi það til, að mér var falið
aðreikna verðgildi peninga siðari
hluta 19. aldar og i upphafi
þessarar aldar til verðgildis á ár-
inu, sem var að liða. Ég hafði
gaman af þessu og eyddi í það
miklum tima, þvi að þetta var allt
annað en auðvelt, einkum vegna
þess, að flest, sem verðreikna
skyldi hafði i einhverju breyst
annaðhvorti gerð, tisku eða hlut-
fallslegu mati. A kyrrstöðutimum
geta ýmsir hlutir að visu verið
furðu breytingarlitlir jafnvel frá
öld til aldar. Þannig var jarðamat
hér á landi nærri óbreytt frá þvi
um 1100 til 1920, og i „búalögum”
var ýmislegt nærri óbreytanlegt
bæði „að gerð” og verði jafn-
langan tima. En þetta er allt
miklu breytilegra nú. Þó er ýmis-
legt til, sem ekki er mjög breyti-
legt að efni og gerð um langan
tima. Veit ég þannig dæmi
um menn, sem virða gildi
islenskra peninga frá áratugi til
áratugar eftir þriggja pela flösku
af svartadauða og vita af þvi eins
mikið um verðgildi peninganna
og lærðir hagfræðipgar.
Þegar ég hætti störfum i Hag-
stofunni, hugðist ég hætta þvi að
bera verðlag fyrri tima saman
við verðlag á liðandi stund. Mér
var farið að leiðast sá saman-
burður. Hann var alltaf á sama
veg. Peningar okkar voru alltaf
að falla i veröi. En þegar hið
leiðinlega veður óskaplegt, getur
mönnum allt i einu fundist það
bráðskemmtileg vitleysa. Og svo
fór mér. I fyrra byrjaði ég þess
vegna allt i einu að bera saman
peningagildi og verðlag við það
sem var fyrir strið, bera saman
verðlag og peningagildi 1937 og
1977.
Fyrsta dæmið sem ég athugaði
ogreiknaði var verðlagning á 51.
kg. lambhrút 1937 og 1977. Ég
hafði i huga lambhrút, sem
frændi minn á Einarsstöðum i
Reykjadal seldi bóndanum i
Garði i Aðaldal 1937 á 20 kr„ áætl-
aði sláturverð 18 kr. og svo seldi
hann lifið i hrútnum á 2 kr. Til
samanburðar áætlaði ég 51. kg.
lambhrút 1977 og við þá áætlun
notaði ég verðlagsgrundvöll land-
búnaðarins prentaðan i 24. hefti
Freys 1977. Lif hrússa Jóns
frænda lagði ég á móti slátur-
kostnaði hrússa 1977. Mér reikn-
aðist svo, að hrúturinn 1977 hefði
getað skilaö allt að 20309 kr.
sláturverði, ef hann hefði verið
eins vel vaxinn og hrúturinn, sem
Jón frændi seldi. Það er 1127 falt
sláturverð 1937.
Svo sagði .frændi minn mér
sögu af þvi, hvernig hann inn-
heimti hrútsverðið 1937. Það varð
i hans meðferð reyfarasaga um
peningaleysi kreppuáranna
1931—1939: Bóndanum i Garði
entist ekki dagurinn til að ná
saman öllu hrútsverðinu, gat þvi
ekki greitt nema kr. 19.50 i pen-
ingum, og borgaði 50 aurana er
eftir stóðu meö þvi að veita
frænda gistingu, og það hefur
verið fullborgað, þvi að þá var
ekki unnt að fá betri gistingu
annars taðar en i Garði.Nú þykja
900 kr. ekki mjög hátt verð fyrir
næsturgistingu. Þannig hefur
gisting hækkað 1800-falt, ennþá
mera en ágætur lambhrútur. Svo
nefni ég loks þriðja dæmið. Ég
naut fyrir fáum árum þeirrar
reynslu að búa i næstu ibúð við
alþingismann, ibúð sem hann átti
sjálfur. Ég varð þess aldrei var,
að hann seldi nokkru sinni nokk-
urn hlut i þeim hug að hagnast á
honum. Ég er viss um, að Ibúð
hans hafði ekki kostað meira en
13—14 þúsund kr. 1937. Nú er þessi
alþingismaður fluttur úr þessari
ibúð og vill selja hana á 16 milj.
króna, meira en þúsundfalt verð
hennar 1937. Þá sölu skoðar hann
áreiðanlega ekki sem gróðasölu,
heldursemí sanngjarna sölu vegna
verðfalls „islenskra peninga”,
þ.e. verðfalls þeirra ávisana, sem
við köllum seðla. Þann skilning
hefur hann öðlast af kynningu
sinni af bankamálum, þvi að
hanner vitur maður og þjóðfræg-
ur fyrir það, hve marga hann hef-
ur aðstoðað til hagstæðra
úrlausna.
Þessidæmi eru öll um verðfell-
ingu „peninga” okkar eins og sú
verðfelling hefur verið mest
siðastliðin 40ár. Einstök dæmi er
lika að finna um minni, jafnvel
miklu minni verðfellingu peninga
okkar jafnvel ekki nema 100—300
falda. En þau eru flest dæmi um
verðfellingu á þvi sem minna er
um vert, en dæmin hér að fram-
an, og flest um verð á útlendri
vöru.
Aður en ég ræði þetta meira, vil
ég minnast á eitt orö, sem valdið
hefur mörgum miklum misskiln-
ingi. Það er orðið verðbólga. Það
er röng og villandi þýðing á
ný-latinu orði, inflation. I sænskri
Etymologisk ordbok (uppruna-
orðabók))-, eftir Olof Hellquist er
orðið inflation rétt þýtt:
„inflation: eg(entlig) upp-
blásandi till — —”, þ.e. það
sem kemur af stað eða er orsök til
hækkandi verðs eða annarrar
hækkunar eins og verðfelling pen-
inga er orsök til hækkandi verös.
Þýðingarvillan: inflation
verðbólga i staðinn fyrir rétta
þýðingu: orsök verfellingu pen-
inga til verðbólgu hefur orðið
mörgum manni hér á landi til
misskilnings. I islensku erekki til
nema ein rétt þýðing á orðinu
inflation, þegar um efnahagsmál
er rætt: verðfelling ávisana
(seöla, „peninga”) sem veldur
hækkandi verði.
Þessutil skýringar og sönnunar
birti ég töflu, sem sýnir verðgildi
Framhald á 18. siðu
FYRRI HLUTI