Þjóðviljinn - 25.06.1978, Page 8

8 StÐA — ÞJÖÐVILJtNN Sannudagur 25. júni 197«
Hann er bam
Allir eiga sinar kosninga-
minningar.
Min fyrsta kosningaminning
er sU, a6 ég fór sex ára með
móður minniákjörstað, þaö var
suöur i Keflavik. Allir voru
strangir á svipinn og hátiðlegir
og einhvernveginn finnst mér,
sem að salurinn hafi allur verið
tjaldaður svörtu. Þegar ég ætl-
aði að elta mömmu inn I kjör-
klefann reis litill og hnöttóttur
kaupmaður úrkjörstjórn úr sæti
sinu og sagði nokkuð svo flaum-
ósa: ,,Þa-þamá ekki fara fleiri
Ámeðan við bíðum...
en einn inn i klefann!” Annar
maður i kjörstjórn, ráðsettur og
föðurlegur, leit til okkar og á-
lyktaöi: „0, þetta er bara
barn”. Kaupmaðurinn litli
endurskoðaðiafstöðusina: „Já,
jamm, sagði hann, „hann er
barn, já, hanner barn”. Þannig
hófég minn politiska feril: á þvi
að rjúfa launhelgar lýðræöis-
legra kosninga. Eitthvað grugg-
ugt við það.
Slys á kjörstað
Skrýtnasta uppákoma sem ég
man úr kosningum er lika frá
Keflavfk. Arið 1953 sat ég siöla
kvölds I kjördeild, þetta var á
þeim tima, þegar fulltrúar
flokkanna voru á vixl að halda
kjörstaö opnum áfram meö þvi
að kjósa á tiu minútna fresti
eftir að loka mátti. Nokkru eftir
miönætti er komiö að fulltrúa
Alþýðuflokksins i kjörstjórn,
ungum stúdent og gömlum fé-
laga minum i spjótkasti, hann
fer inn og kýs, og snarast gal-
vaskur með atkvæðið að kass-
anum. En skömmu siöar hverf-
ur brosið af ásjónu hans, hann
fölnar af skeifingu og kallar á
lögfróðan krata með sér út i
horn. Ég heyrði af tilviljun á tal
þeirra. Þaö hafði orðið slys:
kjörstjórnarmaðurinn var orð-
inn svo ringlaður af vökum og
spennu, aö hann hafði ógilt at-
kvæðið. Þessi ágæti ungkraú
var svo örvilnaöur á svipinn, að
mér rann það til rifja. Á hinn
bóginn: þetta slys var rétt
mátulegt á Guðmund t. Guö-
mundsson!
Pólitík,
Allt i lagi — en þetta er hvorki
fyndið né birturt. Grimmari er
E.E. Cummings sem segir að
„Stjórnmálamaður er rass sem
allir hafa setið á”.
En semsagt: það er undar-
lega fátt um fina drætti. Það er
helst að maöur vilji gefa Teddy
gamla Roosevelt, sem var
Bandarikjaforseti rétt eftir
aldamót, sæmilega einkunn
fýrir raunsæislega sjálfsgagn-
rýni stéttarinnar. Hann hefur
sagt: „Þeim stjórnmálamanni
vegnar best, sem segir þaö sem
allir hugsa en oftarog hærraen
allir aörir”.
Það sem
okkur vantaði
En áður en við skiljum við
þetta: i leiðinni rekst ég á ivitn-
un sem er merkileg og mér hef-
ur fundist vanta I pólitiska um-
ræðu hér á alþingi um stórmál
þjóðarinnar.
t öörum þætti Lés konungs
eftir Shakespeare, er Jarlinn i
Kent feiknalega reiður við Ós-
vald nokkurn og eys yfir hann
fúkyröum af feiknarlegri
í þvíerstutt grein enstórmerki-
leg eftir Jóhannes úr Kötlum,
heitir hún Mikilvæg spurning.
Þarna er Jóhannes lifandi kom-
inn með sitt heita hjarta, sinar
hreinu kröfur, sitt undarlega
næmi. Hann er að spyrja les-
endur sina, hvort þeir þori aö
vera sósialistar? Hvortþeir geri
sér grein fyrir þvi, að „sósial-
ismi er ekki aðeins þjóðmála-
stefna, heldur og lifsskoðun, og
ekki aöeins lifsskoðun, heldur
og lífsreynsla og lífssköpun. Að
vera góður sósialisti er eitt örö-
ugasta hlutskipti sem til er”.
Jóhannes útlistar það nánar í
hverju örðugleikar þessa hlut-
skiptis eru fólgnir og siðan segir
hann m.a.:
„Vér svíkjumst um að leita
oss þekkingar á þvi þjóðskipu-
lagi, sem vér þjáumst I, vér sjá-
um í gegnum fingur við svivirö-
ingar þess, oss skortir einlægni
gagnvart sjálfum oss, oss skort-
irþrektil allra úrslitaátaka, vér
getum ekki hrist af oss happ-
drættisdraum hins sérhyggna
smáborgara, undir niðri gerum
vér gælur við ævintýri Fords og
Thor Jensens, —vér þorum ekki
að verða sósíalistar af lifi og
sál”.
konur og ástir Allir grautfúlir
Og um hvað eigum viö svo að
fjasa næst — á meðan við biö-
um?
Hér á borðinu eru tvær bækur,
sem geyma ivitnanir i fræga
menn og snjalla. Hvernig væri
að gá aö þvi hvað þeir hafa að
segja um pólitfk og stjórnmála-
menn? Skyldi ekki vera aö
finna ( Penguin Dictionary of
Quotations eða The Treasury of
Humorus Quotations helga
texta til að leggja út af i tilefni
dagsins?
Þvi miður: báðar urðu þessar
bækur til vonbrigða.
1 fyrsta lagi er það merkilegt
hve fáir þeirra frægöarmanna
sem vitnað er til, virðast hafa
fundiðhjásérþörf fyrir að segja
eitthvaö ógleymanlegt um póli-
tik og pólitikusa. I Penguin eru
aöeins 15 tilvitnanir um „stjórn-
mál og stjórnmálamenn”. Aftur
ámóti eru þar þrjú hundruð og
fimmtíu tilvitnanir um ástina.
Þar fyrir utan eru 60 tilvitnanir
um konur, 25 um stúlkur, 40 um
Ekki nóg með það: tilvitnan-
irnar um stjórnmálamenn eru
undarlega einhliða og leiðinleg-
ar. Rithöfundar, blaðamenn —
og stjórnmálamennirnir sjálfir,
sameinast um að niða þennan
fróðlega starfshóp og vettvang
hans. Tiiefnin eru að sjálfsögðu
yfriðnóg — en þaö útskýrir ekki
hvers vegna tilvitnanirnar eru
jafn undarlega einhliða og
grautfúlar og raun ber vitni.
„Pólitik er ekki náttúruvisindi”
er haft eftir Bismarck. Vissu
fleiri og þögðu þó. Einhver
Morley segir aö „1 pólitik er
alltaf um tvo vonda kosti að
ræða”. Kannski —en af hverju I
pólitik? Margir telja bæði
himnariki og helviti stórgallaða
valkosti eins og nú er aö orði
kveöið. James Agate, leikhús-
krftiker reyndar, segir: „Ég
hefi skoðanir um flesta hluti, og
eins og stjórnmálamaöur er ég
fús til að breyta þeim flestum”.
eiginkonur,20 um ástkonur. (en aöeins fjórar um hreinar meyj- ar). Af þessu sjá menn hvaö tal- ið er merkilegt I heimsmenning- unni. Og hlutföliin i Treasury eru svipuö (20 um stjórnmála- menn, 35 um eiginkonur, 120 um konur).
sunnudagspistill ^iKí^Í
mælgi. Hann vill helst taka Ós-
vald þennan og mylja hánn og
„klína honum upp um kam-
ar-þil”. En áöur hefur hann lýst
innilegri fyrirlitningu sinni á
manninum meðþvi aö likja hon-
um við sögufrægan bókstaf:
„Thou whoreson Zed! thou
unnecessary letter!”
Sem Helgi Hálfdanarson þýð-
ir svo:
„Þú bölvuö zeta, óþurftar
bókastafur!
Að lífi og sál
En — á meðan viö biðum —
skulum við að lokum fara út I
aðra sálma.
Hér á borðinu er lika hefti af
timaritinu Rétti frá árinu 1937.
Þessi gagnrýnu, réttara sagt
miskunnarlausu ummæli, eru
um margt merkileg: Þau eru
skrifuð á timum atvinnuleysis,
kreppu, uppgangs fasisma, at-
vinnukúgunar. En það eru ekki
þeir örðugleikar sem Jóhannes
beinir athygli að. Hann biöur
um meiri einlægni, sterkari
vilja, meiridirfskuá þeim tíma,
þegar viö héldum að róttækir
mennhefðu kannski ekkert ann-
aö átt en einmitt þetta. Hann
talar um freistandi smáborg-
aradrauma löngu áður en nokk-
ur hafði nefnt velferöarriki á
nafn hérlendis svo við munum.
Þaö er engu llkara en hann s jái
gegnum holt og hæðir.
Hugsum Hka — og ekki sist —
til Jóhannesar. A meðan viö biö-
um.
Arni Bergmann.
eftir ÁRNA BERGMANN
við
Leo
Tolstoj
Hinn mikli rússneski rithöf-
undur, Leo Tolstoj, á hundrað og
fimmtiu ára afmæli á þessu ári.
Erþess minnst viða um heim eins
og að likum lætur, og búast má
við nýrri hrinu af kvikmyndum
sem byggðar eru á skáldsögum
hans. Tii dæmis eru Bretar að
Ijúka við gerð nýs myndaflokks
um önnu Kareninu, sem margoft
hefur verið kvikmynduð.
Hér á eftir fer brot úr „viðtali”
sem rússneskur blaðamaöur hef-
ur sett saman við öldunginn
Tolstoj, svörin eru tekin upp úr
ritgerðum hans um listir, sem um
margt voru sérstæðar:
— Hvernig verður listin i
framtiðinni? Að hvaða leyti verð-
ur hún ólik þvi sem hún er nú?
Hver mun skapa þessa nýju list?
Leo Tolstoj: „List framtiðar-
innar mu^ ekki verða framhald
listarinnar I dag, heldur mun hún
þróast á algerlega nýjum grund-
velii Aðeins verk, sem endur-
spegla tilfinningar, er Iaða fólk til
bróðurlegrar einingar eöa vekur
samkenndir er megna að tengja
fólk saman munu teljast sönn list.
Þá mun öll þjóðin hafa vit á list en
ekki aðeins nokkrir auðmenn eins
og I dag. Til þess að listaverk
verði viðurkennt og vinsælt þarf
það aö fullnægja kröfum allrar
þjóðarinnar, hins mikla fjölda
sem lifir við eðlileg skilyrði vinnu
og starfs.”
„Listamennirnir munu ekki
heldur verða fáir útvaldir úr hópi
auðstéttarinnar eða þeirra sem
nærri henni standa lfkt og er i
dag, heidur allt gáfað fólk meðal
almennings, sem hefur hæfileika
og hneigist til listsköpunar. Þá
mun listastarfsemi verða að-
gengileg fyrir allan þorra fólks.”
— En gáfnastig listamanns er
venjulega hærra en almennings.
A.m.k. er þetta það sem flestir
halda fram. Almenningur er
stundum alls ófær um að skilja
listamanninn.
L. Tolstoj: „Þaö er oft sagt, að
fólki geðjist ekki að listaverkum
vegna þess, að það geti ekki skilið
þau. En miði listaverkið að þvi að
vekja með fólki þær sömu tilfinn-
ingar og listamaðurinn sjálfur
hefur reynt, hvernig getur það þá
verið ósnortið? Voltaire sagði, að
allar listgreinar væru góðar
nema þær leiðinlegu. E.t.v. væri
réttara að segja, að öll list sé góð
nema sú, sem er óskiijanleg eða
sú, sem ekki vekur nein áhrif!”