Þjóðviljinn - 25.06.1978, Blaðsíða 9

Sunnudagur 25. júni 1978 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
— Ég hélt mina fyrstu pólitisku ræðu, þegar ég
var 12 ára. Það var á sviðinu á Iðnó, fyrir troðfullu
húsi. Ég var vörður bakdyramegin, og hafði alls
ekki hugsað mér að taka til máls. ólafur Friðriks-
son var fundarstjóri á þessum baráttufundi, og
hann var bersýnilega kominn i þrot með ræðumenn.
Alia vega vissi ég ekki fyrr en hann litur bak við
sviðið og horfir á hinn unga dyravörð og kynnir svo:
„Næsti ræðumaður er Haukur Björnsson”.
Teikning og texti: Ingólfur Margeirsson
Haukur hlær dátt, þegar hann
hugsar til þessarar frumraunar
sinnar i verkalýðsbaráttunni fyr-
ir nákvæmlega 60 árum. Bætir
svo við: „Það eina sem ég man,
var að ég talaði um niðurfærslu
kosningaréttar annars sá ég bara
móðu”. Það verður þó varla sagt
um Hauk Björnsson að hann hafi
séð hið pólitiska valdatafl i móðu,
siðará ævinni. Hann hefur verið I
fylkingarbrjósti islenskrar
verkalýðsstéttar allt frá unga
aldri, stofnaði Félag Ungra
Kommúnista ásamt Hendrik Ott-
óssyni og fleiri upp úr Hvlta strið-
inu, þegar slagurinn um rúss-
neska drenginn stóð hæst, hann
var forseti Sambands ungra
kommúnista, var slðar virkur i
Bjarnason með þá hugmynd, að
viðskyldum ekki stilla upp I þeim
kjördæmum, þar sem tæpt stóð
milli vinstri flokkanna annars
vegar og Breiðfylkingarinnar
hins vegar. Heldur skyldum við
skora á fylgjendur okkar að kjósa
þann frambjóðanda Framsóknar
eða Alþýðuflokks, er i hættu stóð.
Jafnframt skoruðum við á kjós-
endur þessara tveggja flokka að
kjósa okkar frambjóðendur — og
það sérstaklega á þeim stöðum,
þar sem KFI hafði möguleika að
fá mann kosinn og tryggja þannig
þrjá vinstri menn á þing. Þessir
staðir voru: Reykjavlk, Akureyri
og Vestmannaeyjar. Baráttu- og
kjörorð okkar var: „Einar eða
íhaldið”. Enda stóö baráttan um
,, Allar
kosningar
Jafnaðarmannafélaginu Spörtu
og einn af stofnendum Kommún-
istaftokks Islands 1930 þá 24 ára
gamall. Var flokkurinn reyndar
stofnaður á heimili hans. Hann
tók einnig þátt i stofnun Sósial-
istaflokksins, eftir samruna KFl
og vinstra vængs Alþýöuflokksins
haustið 1938.
Haukur Björnsson hefur sinnt
ýmsum störfum innan þessara
hreyfinga en kannski er hann
þekktastur fyrir skipulagsgáfu
sina og stjónarlist I kosningabar-
áttunni. Hann hefur oft, og ekki
að ósekju, verið kallaður áróðurs-
meistari kommúnista. Það var
ekki sist áróöurstækni og fram-
kvæmdastjórn Hauks að þakka,
að vinstri menn komu Einar 01-
geirssyni á þing 1937, og þar með
tveimur uppbótarþingmönnum
þeim Brynjólfi Bjarnasyni og Is-
leifi Högnasyni.
Nú situr þessi aldna kempa á
niundu hæð i einu háhýsanna við
Sólheima og horfir yfir Reykja-
vik, sem liggur langt fyrir neðan
okkur i glampandi sólskini. Það
er engu likara en borgin teygi
úr þreyttum limum slnum eftír
hálfrar aldar hlekki ihaldsins.
Haukur minnist þingkosninganna
fyrir nákvæmlega 41 ári.
— I raun og veru eru allar kosn-
ingar gleöilegar, þvi alltaf hefur
verið um framför að ræöa. En
mér eru kosningarnar 1937 sér-
staklega minnisstæðar vegna
þess að þá brutum við múr-
inn og komum vinstri mönn-
um I fyrsta skipti á þing.
Sjálfstæöisflokkurinn og Bænda-
flokkurinn höföu stofnað sam-
fylkingu er nefndist „Breið-
fylkingin”. Nafnið var reyndar
sótt tii Frankó-hrefyingarinnar
á Spáni. (Falange = breiðfylk-
ing) og segir þaö sumt um fasist-
iskar tilhneigingar ihaldsins á
þeim timum. Gegn Breiðfylking-
unni stóðu svonefndir vinstri flokk-
ar: Alþýðuflokkurinn, Fram-
sóknarflokkurinn og Kommún-
istaflokkurinn. Á miðstjórnar-
fundi hjá okkur kom Brynjólfur
eru
þetta: Að fá Einar Olgeirsson
kjörinn i Reykjavik og tryggja
þannig tvo uppbótarþingmenn,
eða eiga á hættu að hin aftur-
haldssama Breiðfylking næði
undirtökunum á Alþingi. Þess
vegna var hvert atkvæöi okkar
þrigilt.
— Þið beittuö ýmsum nýjung-
um I kosningabaráttunni?
— Já, þaö gætti ýmissanýjungatl
kosningaáróðri okkar. Viö hófum
mikla bæklinga- og blaðaútgáfu,
héldum fundi með nýjum hætti
og framkvæmdum ýmislegt, sem
ekki haföi verið gert áður. Ég var
geröur að skipuleggjanda þessa
áróöursherferðar, og kom þaö þá
sér ágætlega að ég hafði kynnt
mér ýmsar áróðursaöferðir er-
lendis, sem ég beitti nú fyrir mál-
stað okkar. Við lögðum mikiö
kapp á fundahöld, og leigöum
stóra fundarsali. Fjármunir voru
litlir, svo viö tókum upp á þvi að
selja aðgang að fundunum. Verö-
iö var 25 aurar.
Þetta gerði það að verkum, að
kostnaðurinn við fundarhöldin
varð enginn, og við fórum meira
að segja með gróða út úr þessu.
við höfðum einnig nýtt snið á
fundunum. Ég man sérstaklega
eftir kosningafundinum I Gamla
Biói, tveimur dögum fyrir kosn-
ingarnar 1937. Við höfðum engan
fundarstjóra og slepptum alveg
vanalegum fundarsköpum, en
létum aðeins ákveöinn mann
kynna hvern ræðumann án allra
málalenginga.
Nú svo skreyttum við allt sviöiö
með blómum, og prýddum þaö
rauðum og islenskum fánum.
Fánana báru stúlkur og piltar,
sem klædd voru I bláar skyrtur og
blússur með rauð bindi um háls-
inn. 1 lok fundarins gengu ungar

/972
99
Rætt við
HAUK
BJÖRNSSON
fyrrverandi
kosninga-
stjóra
stúlkur um salinn og söfnuðu fé i
kosningasjóð. Allir fundir gáfu
ágóða. A fundi þessum sýndum
við einnig skuggamyndir með
skopteikningum Helga Hálfdán-
arsonar, en hann var mjög drátt-
hagur maöur en hann sneri sér
siöar að þýöingum á verkum
Shakespeares. 1 þvi sambandi
man ég að ég baö Helga eitt sinn
að teikna Eggert Claessen, sem
þá var formaður Vinnuveitenda-
sambandsins. Helgi hafði aldrei
séö Eggert, svo ég tók hann með
mér niöur á skrifstofu Eggerts,
svo hann gæti litið hann augum.
Við stóðum þarna i fremri skrif-
stofunni og vissum ekki hvað við
áttum að taka til bragðs, þegar
Eggert kemur úr innri skrifstof-
unni, rétt rekur fram nefið i
nokkrar minútur og hverfur svo
aftur. En þetta var nóg. Helgi fór
heim og teiknaöi stórkostlega
skopteikningu af Eggert. Þessar
teikningar gáfum viö svo út i
vönduðu riti.Ritið hét „Heyr mitt
ljúfasta lag” og á forslðu var
mynd af ólafi Thors sem spilaði á
gitar, og var hljóðfærið samsett
af andliti Jónasar frá Hriflu.
— Nutuð þið aðstoðar annarra
listamanna?
— Já, já. Þáttur islenskra rit-
höfunda var mikill i þessum kosn-
ingum. Halldór Laxness skrifaði
mikið og hélt margar ræður, bæöi
á fundum og i útvarpi. Þá var Jó-
hannes úr Kötlum virkur I barátt-
unni og Halldór Stefánsson, að
ógleymdum Þórbergi Þórðar-
syni. Þetta var ómetanlegur liðs-
auki. Þar að auki voru margir
myndlistarmenn okkur hliðhollir.
Eg man einkum, þegar við seld-
um happdrættismiöa I fjáröflun-
arskyni, og vinningarnir voru fal-
leg málverk eftir þjóðþekkta
listamenn, sem höfðu gefið lista-
verkin i happdrættið. Nokkru áð-
ur hafði Jónas frá Hriflu kallað
KFl „þjóöhættulegan flokk”.
Okkur fannst þvi tilhlýðilegt aö
kalla þetta happdrætti ,,þjóö-
hættulega happdrættiö”. Við átt-
um einnig ágætismenn i stjórn
kosningaskrifstofanna. Þar var
Erlendur i Unuhúsi innsti koppur
i búri.
— Getur þú greint nánar frá út-
gáfustarfseminni fyrir kosning-
arnar?
— Blaöiö okkar „Þjóðviljinn”
sem var reyndar gamla „Verka-
lýðsblaðið” var náttúrulega virkt
i baráttunni. Þá gáfum viö út
ýmsa vandaða bæklinga. Einn
þeirra hét „Hvað vill Kommún-
istaflokkur Islands” og útskýrði
stefnu flokksins. Fremst voru
ljósmyndir af þeim Einari 01-
geirssyni i Reykjavik og Isleifi
Högnasyni 1 Vestmannaeyjum.
Siðar sá ég oft þessar ljósmyndir
innrammaöar uppi á vegg hjá al-
þýöufðlki.
Svo gáfum við út kosningaal-
manak, og var eitt blaö á dag i
mánuð fram að kosningunum. A
hverjum degi var mynd úr verka-
lýðsbaráttunni og fylgdi greinar-
stúfur með. Þetta varð ansi vin-
sælt. Við notuðum lika mikið af
ljósmyndum i bæklingum og i
blaöinu. Þannig birtum viö mynd^
ir af heilsuspillandi húsnæði, af
smölun ihaldsmanna til kjörstaða,
þar sem þeir óku dauðsjúku
fólki i körfum úr sjúkrahúsum,
svo þeir gætu hreppt atkvæði
þeirra, áður en þessir sjúklingar
hrykkju uppaf. Mikiö af þessu
fólki voru einstaklingar, sem i-
haldiögerðiekkertfyrir. Ég man,
aðég sagðieitt sinn i ræðu á fundi
I Gamla Biói að Reykjavikuri-
haldið greiddi 80 aura á dag með
hverjum þeim, sem fékk fátækra-
styrk en þaö kostaöi 2 krónur á
dag fyrir óskila hunda I Tungu
sem var hús Dýraverndunarfé-
lagsins.
— Bjuggust þið við að fá þing-
menn kjörna I kosningunum 1937?
— Það haföi veriö góð þátttaka
á 1. mai-fundunum, viö trúðum á
málstað okkar og töldum baráttu-
aðferðirnar happasælar og höfð-
um þvi þó nokkrar vonir um aö
koma Einari og uppbótarþing-
mönnunum inn. Ég man, að kvöld
þetta fyrir nákvæmlega 41 ári
komum viðsaman heima hjá mér
til að fylgjast með úrslitunum.
Þar var fjöldi manns saman
kominn. Þegar ljóst var orðiö að
við höföum hlotið 2742 atkvæði I
Reykjavik, komið Einari inn á
þing og þarmeö Brynjólfi og Is-
leifi og vinstri flokkarnir hlotiö
samanlagt 30 þingsæti, en Breið-
fylkingin aðeins 19 braust út
geysilegur fögnuður.
Sigurviman var svo mikil, að
einn okkar var gerður út af örk-
inni og látinn kaupa kampavins-
flösku af sprúttsala út I bæ. Hún
nægði naumlega til að hver ein-
stakur gestur fékk tæpa fingur-
björg af freyöivini til að skála
með fyrir unnum kosningasigri.
—IM