Þjóðviljinn - 12.08.1979, Blaðsíða 3

Sunnudagur 12. ágúst 1979. ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 3
Þorsteinn Antonsson.
Ólafur Gunnarsson
Guðlaugur Arason
Ólafur Haukur Simonarson
Hafliði Viihelmsson
Dagens Nyheter fjallar um nýja kynslóð
íslenskra rithöfunda:
Fylgjumst vel með
teiknunum frá íslandi!
Sænska stórblaðið Dag-
ens Nyheter f jallaði nýlega
(6. ágúst) um nýju íslensku
skáldsagnahöfundana
undir fyrirsögninni: „Ný
kynslóð íslenskra rithöf-
unda lýsir hversdagslífi
iðnaðarsamfélagsins".
Höfundur greinarinnar
er Harald Gustafsson og
grein hans er fróðleg
vegna þess að hann litur á
þær fjölmörgu raunsæju
skáldsögur ungra höfunda
sem fram hafa komið síð-
ustu ár utanfrá og reynir
að draga saman megin-
drætti þróunarinnar.
Hér verður endursagt
meginefni greinar
Gustafssons. Hann kýs að
lýsa efnisþræði þeirra
bóka sem hann tilgreinir
eins og vonlegt er, en þeim
endursögnum verður að
mestu sleppt:
Hernum ekki
kennt um allt
„Hversdagslif iðnaðarsamfé-
lagsins hefur nú borist til tslands
og þvi fylgja ný bókmenntaleg
teikn. Ungir islenskir rithöfundar
skrifa á raunsæjan hátt um
hversdagsleg vandamál: lifið i
úthverfunum, stéttbundin hlut-
verk, bönd kynhlutverkanna,
vanmátt fulltrúalýðsins and-
spænis kröfum auðmagnsins.
Það er ástæða til að veita þess-
um nýjum teiknum frá íslandi
Anna Consetta Fugaro.
Forsíðu-
myndin
Fædd og uppalin i Banda-
rikjunum, en af islenskum
ættum. Nam við Baltimore
school of art. Hefur haldið
þrjár sýningar i Bandarikj-.
unum og tvær á Islandi, þá
seinni nýverið á „A næstu
grösum”. Vann fyrir Nation-
al Geographic um nokkurt
skeið og hefur búið i Indlandi
og Nepal i 3 ár.
athygli.” A þessum kafla féit-
letruðum hefst grein Gustafssons.
Og hann heldur áfram:
„Eitthvað nýtt er að gerast i is-
lenskum bókmenntum. Raun-
sæjar lýsingar ungra höfunda á
vandamálum hversdagsins hafa
hlotið mikla athygli að undan-
förnu. Lifinu i úthverfum Reykja-
vikur er lýst án þess að það sé
sett upp sem andstæða heilbrigðs
sveitalifs, eins og jafnan var gert
hér áður fyrr. Það er tekist á við
vandamál sem þarfnast annarra
skýringa en þeirra að það sé
ameriskur her við Keflavik.
Eftir seinni heimsstyrjöld hefur
orðið sprengjukennd þróun i is-
lensku samfélagi. Það hefur orðið
til nútimalegt iðnaðar- og vel-
ferðarrlki, og ibúarnir hafa unnið
myrkranna á milli til að eignast
sem stærstan hlut I þessari vel-
ferð.
En á þessum áratug hafa oliu-
kreppa og lækkandi fiskverö
ógnað velferðinni. Hversdags-
amstur iðnaðarsamfélagsins
hefur haldið innreið sina á ís-
landi. Vandamál þess hafa komið
i dagsljósið um leið og félagslegt
mynstur þess hefur styrkst. Búið
er að skipta hlutverkunum —
milli heimavinnandi húsmóður,
fyrirvinnunnar, atvinnurekand-
ans o.s.frv. — rithöfundar-
flykkjast að og leikurinn getur
hafist.
Arið 1978 gáfu margir rithöf-
undar sem komist höfðu til manns
Fyrir skömmu kom út i Noregi
bókin Island forteller „stærsta
safn islenskra smásagna sem
komið hefur út I heiminum” að
þvi er haft er eftir Ivar Eskeland,
sem sá um útgáfu bókarinnar.
Bókinni er ætlað að gefa mynd
af islenskri smásagnagerð frá
upphafi til vorra daga og er hún
400 bls að stærð.
Island forteller er siðasta bind-
ið I flokki smasagnaafna frá ýms-
um löndum, sem Den norske Bok-
klubben hefur verið að gefa út á
undanförnum árum.
Ekki eru þó allir ánægðir meö
bókina, og 18. júli s.l. birti norska
Dagblaðið nokkuð haröorða
gagnrýni eftir Astrid Kjetsaa.
Gagnrýnin beindist einkum gegn
Ivar Eskeland, og er hann aðal-
eftir strið út athyglisveröar
bækur.”
Þreytandi
afhjúpun?
Gustafsson rekur þvi næst efni
nokkurra bóka, sem oft hefur
verið gert fyrir islenska dag-
blaðalesendur, og byrjar á Vatn á
myllu kölska eftir ólaf Hauk
Simonarson. Hann gerir grein
fyrir aðstæðum aðalpersónunnar
en segir siðan:
„Islandi er lýst sem gerspilltu
samfélagi. Fjölskylda Gunnars
hefur sambönd innan flokkanna,
stjórnsýslunnar, bankanna, fjöl-
miölanna og stórfyrirtækjanna,
Alþjóðabankinn stendur meira
segja á bak við föðurinn. Sú
ádeila sem beinist gegn spilling-
unni á sjónvarpinu er siður en svo
léttvæg (har tyngd) — islensk
sjónvarpsframleiðsla er undir-
málsvara — en eftir þvi sem
hringekjan snýst lengur þreytist
lesandinn á sifellt meiri afhjúp-
unum.
Flest annað en fisk, steypu og
mjólk verður að flytja inn til Is-
lands. Innflytjendum græðist
mikið fé með meira eða minna
vafasömum viðskiptum. Þeir
hagnast á verðbólgubálinu á
meðan neytendur verða að borga
brúsann. Þessu umhverfi snýkju-
dýra og skjótfengins gróða lýsir
Ólafur Gunnarsson i fyrstu skáld-
sögu sinni Milljón prósent menn.”
lega sakaöur um að hafa ekki
sinnt sem skyldi nýjungum i
islenskri smásagnagerð á seinni
árum.
Óneitanlega viröistnokkuö hæft
i þvi sem Kjetsaa segir, aö
islenskt smásagnasafn sem inni-
heldur enga sögu eftir Halldór
Laxness, og heldur ekki staf eftir
Thor Vilhjálmsson, gefi ekki
raunsanna mynd af okkar bók-
menntaheimi.
Þá er nokkurt ósamræmi i þvi
að Eskeland segir i formála
bókarinnar aö naumast hafi
nokkurt málverið oftar undirtónn
i eftirstriösbókm enntum
Islendinga en herstöðvamáliö, en I
sögunum sem hann velur frá
þessu timabili er aðeins tvisvar
getiö litillega um þetta mál I eins-
konar framhjáhlaupi. Segir
Gustafsson vikur þá að aðal-
persónu bókarinnar, Erni, en
.niðurstaða hans um verkið
verður:
„Höfundurinn dregur upp
myndir án athugasemda, skörp-
um og stundum afkáralegum
dráttum endurminningarinnar.
Myndum af litrikum persónum og
spennandi aðstæðum er brugðið
upp, en sjálf atburðarásin, þróun
Ernis, er aðeins gefin i skyn.
Mikið er eftirlátið lesandanum.”
Tvær bækur
um konur
Næst segir frá fyrstu skáldsögu
Asu Sólveigar, Einkamál
Stefaniu. Söguþræöi er litillega
lýst en siðan segir:
„Stefania hefur sjálf orðið um
einkalif sitt á óvenju velheppnuðu
talmáli. Það er mikil upplifun
fyrir karllesanda að komast svo
nærri andrúmslofti kvenheims-
ins, meðal ættingja, vinkvenna og
hjá kvenlækninum. Konurnar
tala um karlmenn eins og óút-
reiknanlega smástráka sem
halda verður vingjarnlega i
hnakkadrambið á. En hver
heldur i hnakkadrambiö á
hverjum þegar allt kemur til
alls? Þessi lifandi, hlýlega og
uggvekjandi bók hlaut með réttu
bókmenntaverðlaun Dagblaðsins
1978.”
Ekki fer Harald Gustafsson
jafn fögrum orðum um aðra verð-
Kjetsaa að Eskeland hljóti
aö hafa sniögengiö herstöðvar-
málið viljandi.
Kjetsaa er lika óánægð með þá
staðreynd, að nær helmingur
bókarinnar er lagöur undir sögur
úr gamla bændasamfélaginu,
skrifaðar i hefðbundnum raun-
sæisstil, og segir hún að það
hálfa heföi verið nóg — þá hefði
kannski veriö pláss fyrir Lax-
ness.
Þýöendurnir fá ekki mikið hrós
hjá þessum gagnrýnanda. Viða
segir hún aö islenskan skini i
gegnum „þunnt lag af norskri
réttritun”. Dettur Kjetsaa helst i
hug aö timinn hafi veriö naumur
til aö vinna verkið sómasamlega.
En hú n v iöur ke nniraöþaöséekki
létt verk að þýða úr islensku á
norsku, vegna þess að málin séu
launabók, Eldhúsmellur eftir
Guðlaug Arason. Hann segir
m.a.: „Með siðbætandi samtölum
læra Anna Dóra og lesandinn að
lesbismi sé hreinasta birtingar-
mynd baráttu öreiganna. Heima-
vinnandi húsmæður eru „eldhús-
mellur”, þvi þær selja likama
sinn fyrir heimilispeningana.
Persónurnar verða aldrei lifandi,
og bókin virðist vera uppbyggð
eftir formúlu. Enn ein lýsing á
fólki sem spriklar i neti hefðbund-
inna umgengnisvenja — og brýst
út úr þvi — er Sálumessa 77 eftir
Þorstein Antonsson, stutt, alvar-
leg bók með mörgum sviðum.”
Um hana segir Gustafsson m.a.:
„I gegnum ólikar útgáfur af
atburðarásinni verður smám
saman ljóst að það er Hallur sem
heldur á pennanum. Tæknin
minnir á „nýsöguna” frönsku.
Atburðum er lýst frá mörgum
hliðum, og lýsingar eru fullar af
smáatriðum og innri eintölum.
Engin ákveðin svör eru gefin.
Hafliði Vilhelmsson sendi frá
sér léttvæga bók 1978, en frum-
raun hans frá árinu 1977 vekur
meiri áhuga: Leið 12 Hlemmur-
Fell.” Gustafsson dregur saman
efnisþráðinn og segir: „Mjög
venjulegur unglingur hefur orðið
að mjög venjulegum heimilisföð-
ur, sem mun gegna sinu hlutverki
andmælalaust”.
Þetta varðar
okkur
Niðurstaöa Gustafssons er á
þessa leið:
„Þessir ungu rithöfundar eru
að sjálfsögðu athygli verðir utan
Islands. Spurningar um stétt-
bundna hlutverkaskiptingu, bönd
kynhlutverkanna, vanmátt full-
trúalýðræðisins, andspænis kröf-
um auðmagnsins, varða okkur al-
veg jafn mikið. Þegar umræðunni
hefur verið fundinn staður i
ákveðnum félagslegum veruleika
verður auðveldara að taka á
henni.
Breiðholt Reykjavikur og
Hallunda Stokkhólms sameinast
bæði i þvi sem likt er og ólikt mtð
þessum hverfum. Það er full
ástæða til að fylgjast með nýju
teiknunum frá tslandi þegar höf-
undarnir ráða þar að auki yfir
jafn mikilli stillist og Ólafur
Gunnarsson, Ása Sólveig og Þor-
steinn Antonsson.”
(Millifyrirsagnir eru Þjóðviljans)
skyld, en þó ólik.
I safnritinu eru aöeins þrjár
smásögur eftir konur. Þær sem
fundu náð fyrir augum Ivars
Eskeland eru Svava Jakobs-
dóttir, Jakobina Sigurðardóttir og
Asta Siguröardóttir. Sögur þeirra
telur Kjetsaa vera með þvi besta i
bókinni, og einnig fer hún afar já
kvæðum orðum um Guöberg
Bergssonog Þorgeir Þorgeirsson.
Astrid Kjetsaa telur þessa bók
ekki nógu vel til þess fallna að
gera út af við gömlu goösögnina
um Island, „..goösögnina um að
„sögueyjarfrændur” okkar lifi,
hugsi og tali einsog miðaldafólk,
varðveittir I eilifu öryggi I torf-
bæjum og á hestbaki innan um
eldfjöll og heita hveri”.
ih
Islenskar smásögur á norsku