Þjóðviljinn - 12.08.1979, Blaðsíða 9

Sunnudagur 12. ágúst 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
— Ætli þaö sé ekki hérna, segir
bilstjórinn og bendir á rautt hús
niður við Kópavoginn. Jú.Það er
auðvitað rétt, bílstjórar verða aö
rata, það er nú einu sinni i þeirra
verkahring.
Þinghólsbraut 65. Ég geng að
útidyrunum, sigta vel og vand-
lega á dyrabjölluna og er I þann
veginn að hleypa af. Þá kemur
hann fyrir húshornið og að þvi
er mér sýnist nákvæmlega eins
útlits og hann var þegar við hitt-
umst fyrst fyrir tugum ára.
Sitrónflaska eða molakaffi
Þá var ég óreglulegur nemandi
i Samvinnuskólanum. Sótti ekki
um skólavist fyrr en um haustið.
— Jú, komdu bara, sagði Jónas.
— Það er að visu yfirfullt hjá
okkur, en það veröur kannski
hægtaðfinna einhvern stól, verra
verður það með borð þvi það þarf
meira pláss. En viö reynum aö
hafa upp á einhverri plötu, sem
þú getur haft á hnjánum ef þú
vilt skrifa eitthvað. Svo geturðu
hlustað á kennsluna. Þú skait
fylgjast með hagfræðinni og
sænskunni hjá Guðlaugi,
gluggaðu eitthvað i ensku og svo
máttu gjarnan fylgjast með sam-
vinnusögunni og félagsfræðinni
hjá mér. Ef þú þreytist á aðstöð-
unni þá hættirðu bara i bili og
getur svo komið aftur seinna.
Fyrsta sunnudaginn minn I
höfuðborginni arkaði ég upp I
Iþróttaskóla Jóns Þorsteinssonar
við Lindargötuna, þar sem
Guðmundur heitinn Hjálmars-
son, seinast kaupfélagsstjóri á
Skriðulandi i Saurbæ.var til húsa.
— Komdu meö á fundinn, sagði
Guðmundur.
— Hvaða fund?
— Fund i Orra, hann byrjar
niðri á Hótel Borg eftir nokkrar
minútur.
Orri reyndist vera málfunda-
klúbbur, sem að stóðu eitthvaö á
milli 15 og 20 ungir menn. Hélt
vikulega fundi og oftast á Hótel
Borg hjá Jóhannesi, sem setti upp
þá húsaleigu eina, að við sypum
úr sitrónflösku eða fengjum okk-
ur molakaffi. Jóhannes var gam-
all ungmennafélagi og hefur
kannski fundið til einhvers skyld-
leika við þessa starfsemi.
Þarna hitti ég Gunnar
Eggertsson fyrst. en hann var
starfsmaður hjá Jóhannesi á
Borg og jafnframt atkvæðamikill
félagsmaður i Orra, flugmælskur
og harðskeyttur ræðumaður. Sið-
an hefur samband okkar Gunnars
aldrei rofnað að fullu þótt oft hafi
fleiri ár liðið á milli samfunda. Og
núerég kominn hér heim til hans
til þess að eiga við hann ofurlitið
viötal, ef hún Þórunn gæti notað
það i sunnudagsblaðið.
Byrjaði að rækta 1942 —
byggði 1949
Ég undrast það hversu rúmt er
þarna um Gunnar. Lóðin er með
ólikindum stór, enda rúmar hún
sitt af hverju. Þar er gróöurhús,
fullt af matjurtum og angandi lit-
skrúðugum skrautblómum. Þar
eru miklir kartöfluakrar. Og svo
auövitaö túnið sjálft, sem hefur
verið slegið að miklu leyti, nema
hvaö eftir hefur verið skilinn
smárablettur. Smárinn er góö
fóöurjurt en Gunnar þarf ekki á
heyfóðri að halda. Þvi fær þessi
fallegi ilmgjafi, smárinn, að
standa þarna óáreittur þar til
haustiö hefur lostiö hann sinum
ljá. En hann „vex aftur I vor”,
ekki „einhversstaðar” heldur á
sama blettinum en hefur þá
kannski stækkað landnámið þvi
hann er drjúgvirkur við að sá sér
út.
Og Gunnar er sjánlega útvegs-
bóndi þvi I snyrtilega hlöðnum,
bogmynduðum bási niður við
Voginn hvolfa tveir rauöir
plastbátar.
— Hvernig i ósköpunum fórstu
að góma svona stóra lóð? spyr ég
Gunnar.
— Ég fékk þetta land 1942 og þá
sem ræktunarland. öllu Kópa-
vogslandi var úthlutaö meö þeim
hætti og þótt þér sýnist þessi lóð
stór þá var hún með þeim
minnstu. Áskilið var að þessi lönd
skyldu girt og ræktuö á næstu 10
árum, ella misstu menn rétt sinn
til þeirra. Yfirleitt mun það nú
hafa fariö svo, að menn uppfylltu
ekki þessi skilyrði. Landið var
ansi erfitt til ræktunar. Lóðirnar
fóru að ganga kaupum og sölum
og það endaði þá með þvi, aö
hreppurinn tók þær undir bygg-
ingar. Ég veit nú ekki nema um
tvo, sem þraukuðu við þetta, Karl
Guðmundsson lögregluþjón og
mig. Og nú er þessi lóð auðvitað
orðin of stór til þess að maöur
hafi bolmagn til að hirða hana
nógu vel.
Ég byrjaði að ryðja lóðina og
rækta og byggði svo þetta hús
1949 en þangað til bjó ég i
Reykjavik. Hér var þá litil byggð
komin, engir vegir, ekkert vatn
og maður var þvt ekki rétt vel
settur hér til að byrja með. En
samt tók þetta að smábyggjast.
Lóðir lágu þá ekki á lausu i
Reykjavik. Margir, sem byggðu
hér, voru einmitt menn, sem ekki
fengu lóðir þar. Auk þess vorum
við hér lausir við ýmsar kvaðir,
sem fylgdu þvi að byggja i
Reykjavik og gerðu efnalitlum
erfitt fyrir um byggingar þar.
,/Lýðurinn hér á hálsun-
um"
Þessi byggð hér var upphaflega
hluti af Seltjarnarneshreppi. En
þegar „lýöurinn hér á hálsun-
um”, eins og við vorum gjarna
nefndir, náði meiri hluta i hrepps-
nefndinni þá vildu þeir á Nesinu
skilnað. Þannig varð Kópavogs-
hreppur til. Þá var Finnbogi
Rútur hér óumdeilanlegur jarl.
Gekk svo um hrið, að samtök,
sem nefndu sig „Öháða kjós-
endur”, höfðu hér meiri hluta,
undir stjórn Finnboga.
En hér efldust aö sjálfsögöu
aðrir flokkar og undu þeir illa
yfirráðum Finnboga og hans
manna. Varö ýmislegt til þess aö
kynda undir kötlunum eins og
vanter aö vera i pólitikinni, en þó
skareittúr: „öháöir kjósendur”
voru andvigir þvi, að stofna hér
sérstakt bæjarfélag. En um þetta
mál fékkst aldrei sérstök at-
kvæöagreiðsla, þvi and-
stæðingarnir vissu, að ef um það
yrðu greidd atkvæði þá yrði fellt
að gera Kópavog að sérstöku
bæjarfélagi. En máliö var rekið
af sliku ofurkappi að það fór fyrir
Alþingi 1955, vegna tilmæla Sjálf-
stæöismanna og Hannesar félags-
fræðings og sendiherra. Það
skyldi drifið i gegn hvað sem liði
vilja meiri hluta Kópavogsbúa.
Fyrir kosningarnar 1955 sagði
Finnbogi Rútur i blaðinu Kópa-
vogi:
„A sunnudaginn er tækifæri
kjósenda. Felliö kaupstaöarvit-
leysuna meö yfirgnæfandi meiri
hluta, þá fer Alþingi að ykkar
vilja. Heimilið hreppsnefnd að
vinna að sameiningu viö Reykja-
vik með samkomulagi. Það er
leið heilbrigðrar skynsemi”.
Þetta var svo hatröm barátta,
að kosiö var trekk I trekk
stundum jafnvel tvisvar á ári.
Þaö var kosiö 1942, 1948, 1950,
1954 tvisvar, 1955 tvisvar og svo
1958. Þaö átti aö knýja fram þessi
úrslit hvað sem tautaöi og raul-
aöi. Endirinn varö sá, að Alþingi
samþykkti að Kópavogur skyldi
verða sérstakur kaupstaður
hvaö sem hver segöi. Hygg ég
það einsdæmi, að Alþingi taki
þannig fram fyrir hendur kjós-
enda og fyrirskipi með valdboði
aö þeir skuli vera sérstakt bæjar-
félag.
— Hvað telurðu svo að reynslan
hafi leitt I ljós um þennan ágrein-
ing?
— Ég er alveg sannfærður um,
að við, sem fylgdum sameining-
unni við Reykjavik höfðum rétt
fyrir okkur. Seinni tlminn hefur
sannað það. Hvaða vit er I þvi að
láta mörghundruð ára gömul
hreppamörk ráða stefnunni i
þessum málum, sem m.a. kost-
ar það, aö við þurfum að halda
uppi margföldu kerfi, þar sem
hver er að puða út af fyrir sig, i
stað þess að taka sameiginlega á
viöfangsef nunum.
„Sjálfsagðir hlutir"
En þrátt fyrir allt voru þessi
baráttuár skemmtilegur timi og
frá þeim er margs aö minnast.
Fyrsta byggíngin, sem Kópa-
vogur, þáverandi fátækt hrepps-
félag, eignaðist, var Kópavogs-
skólinn, sem nú stendur aukinn og
endurbættur, austan Hafnar-
fjarðarvegar. Það má segja, að
þessi fyrsti skóli okkar Kópa-
vogsbúa hafi verið gjörnýttur.
Þaö var ekki aðeins aö þarna
starfaði góður skóli heldur var
þar eini samkomustaöur hrepps-
búa. Hann var löggiltur þingstað-
ur, þar sem haldnir voru fjölda-
fundir, leiksýningar, messur og
margt fleira. Aldrei vissi ég til
þess aö viö þessu væri amast af
þeim ágætu mönnum, sem þarna
áttu húsum að ráða og hlýtur þó
oft að hafa reynt á þolinmæöi
þeirra og umburðarlyndi til hins
ýtrasta.
Einhverju sinni sem oftar höfðu
„Samtök óháðra kjósenda” boðað
til skemmti- og menningarfundar
i Kópavogsskóla. Það bar til ný-
lundu, aö Halldór Laxness hafði
lofað að mæta á fundinum og lesa
úr verkum sinum. Fjölmenni og
eftirvænting var þvi i meira lagi.
Finnbogi R. Valdimarsson setti
samkomuna með ræðu og lagði út
af nafni á ritgerðasafni Halldórs,
sem þá var komið út fyrir nokkr-
um árum og hann haföi nefnt:
„Sjálfsagðir hlutir”.
Finnbogi lýsti þvi i ræöu sinni,
hvað það væri afstætt, sem menn
teldu sjálfsagða hluti. Hinn fátæki
landnemi gerði ekki fjölbreyttar
kröfur, aðeins um nokkur megin-
atriöi, svo hann gæti bjargast af
og lagt grunninn að betri framtiö.
Það, sem við heföum veriö og
værum að gera hér i Kópavogi,
væru aðeins sjálfsagðir hlutir
hins kröfulitla landnema og þar
taldi hann fyrst vegi, skóla og
vatnsveitu. Og þegar slikir hlutir
væru fengnir yrðu nýir hlutir
sjálfsagðir og færi það eftir efna-
hag og menningu, hvað hæst bæri
á hverjum tima.
Að ræöu Finnboga lokinni las
svo Halldór Laxness niðurlags-
kaflann á Gerplu, og var honum
þakkað með innilegu lófaklappi,
enda var það vist sú eina umbun,
sem skáldið hlaut I ómakslaun.
Eins og hjól í vél, sem
aðrir stjórna
Þó aö timinn, siöan þetta gerð-
ist, sé ekki langur, hafa orðið
miklar breytingar á hugsunar-
hætti og athöfnum manna. Ný
kynslóð er að mestu tekin viö
stjórn og stefnumörkun og það
lætur aö likum aö við, hinir eldri,
séum ekki I öllu samsinnismenn
þeirra, sem ferðinni ráöa.
Það, sem hér hefur auðvitað
gerst,er þaö, að of fáir ætla sér og
þurfa aö standa undir of miklum
og kostnaðarsömum fram-
kvæmdum. Sumir halda þvi
fram, að einstaklingurinn njóti
sin betur þar sem hann getur
neytt áhrifa sinna I fámenni en
þar, sem fleiri koma saman. Má
það aö vissu leyti til sanns vegar
færa. En við skulum gæta þess og
horfast i augu við þaö, að lýðræð-
iö fer alltaf minnkandi. Þáttur
hins almenna manns i allri
stefnumótun og ákvarðanatekt
verður sifellt minni og minni. öll
fyrirmæli og reglur um samskipti
manna eru samin og sett af sér-
fræöingum. Þau eru yfirleitt gerð
svo flókin að hinn venjulegi mað-
ur, sem ver meiri hlutanum af
vökustundum sinum i brauðstrit,
hefur enga möguleika á að skilja
þetta né tileinka sér að neinu
gagni. Þar af leiðir að hann gefur
sig á vald sérfræðingunum og er
fyrr en varir kominn undir stjórn
tækniþursa og tölvuþræla. Maö-
urinn er oröinn eins og hjól I vél,
sem aörir setja af stað og
stjórna. Þegar veriö eraötala um
lýðræði þá er gjarna bent á að
menn fái að kjósa svo og svo oft.
Þaö er út af fyrir sig ekkert lýð-
ræði. Lýðræðið er i þvi fólgið, aö
maöurinn sé virkur i uppbygg-
ingu og stjórn sins samfélags og
hafi þekkingu og aðstöðu til þess
að taka igrundaöa afstöðu.
Ég sagði áðan ég teldi aö
reynslan hefði sýnt aö við, sem
vorum andvigir þvi aö stofna hér
sérstakt bæjarfélag, hefðum haft
rétt fyrir okkur. Meginhluti
tekna og þá um leið útgjalda
bæjarfélagsins fer i yfirbygg-
ingu, kannski að einhverju leyti
nauðsynlega og óhjákvæmilega,
úr þvi þessi stefna var tekin, en
eftir verður litiö til þess að gera
bæjarfélagið að raunverulegum
bæ, raunverulegu mannlegu sam-
félagi. Hvað þarf eitt bæjarfélag
að vera stórt til þess að geta bor-
ið þá yfirbyggingu, sem talin er
nauðsynleg? Yfirbyggingin hefur
alltaf forgangsrétt, hitt situr á
hakanum, þau mannlegu sam-
skipti, þeir mannnlegu þættir,
sem þarf að rækja til þess aö
menn hafi þaö á tilfinningunni og
verði þess varir, að þeir séu meö
eölilegum hætti sérstakt
samfélag.
Og svona til þess að setja verö-
uga kórónu á þetta allt saman
voru þau Finnbogi og Hulda gerð
að heiðursborgurum Kópavogs-
kaupstaöar, eftir að búið var að
koma fyrir kattarnef þeirri hug-
0
— mhg rœðir við Gunnar Eggertsson tollþjón um
mannlífið í Kópavogskaupstað, en þar nam Gunnar land
árið 1942, Jóhannes á Borginni, Jónas frá Hriflu ofi. ofi.