Þjóðviljinn - 12.08.1979, Blaðsíða 14

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 12. ágúst 1979.
Jakob S. Jónsson segir frá sænsku riti um skólamál
10-9-8-7-6...
Um einkunnir og námsmat
Eins og flestum mun kunnugt,
sem meö skólamálum fylgjast,
hefur átt sér staö hér á landi mikií
umræða í blöðum og á öðrum
opinberum vettvangi um skóla og
skólamál siðastliðin ár. Breyting-
ar á grunnskóla og framhalds-
skóla hafa vakið deilur og sitt
sýnist hverjum. Ekki sist hafa
menn haft tilneigingu til að setja
nýtt einkunnakerfi undir smá-
sjána og finna þvi flest til foráttu
eða dýrðar. Það er þvi ekki laust
við að megi ætla, að töluveröur
fengur sé að þvi að komast i bók á
borövið þá sem Mats Nilssonhef-
ur skrifað: Bakom betygen, eöa
„handan einkunna”, þar sem
hann reifar nokkuð þessi mál,
fyrst og fremst út frá aðstæöum i
Sviþjóð, en þó má segja að athug-
anir hans nái töluvert út fyrir
mörk landa og þjóöa. bví veröur
hér aðeins fjallað um bók hans og
það sem i henni er að finna.
Undirtitill bókarinnar er Um-
ræða og staöreyndir um mat skól-
ans, og gefur hann nokkra vis-
bendingu um innihald og efnis-
meðferð bókarinnar. Hún er ekki
þung aflestrar, enda er það eitt af
markmiðum höfundar aö hún sé
aðgengileg og auðlesin. Það er
enda nóg af bókum um hliðstæð
efni sem ná aldrei út á almennan
markað vegna þess hve mál, still
og efni er illa aögengilegt leikum.
Upphaf bókarinnar er helgað
sögu einkunnanna I Sviþjóð. Þar
fjallar Mats Nilsson um tvær
mýtur fornar, annars vegar mýt-
una um algildi einkunna„ sem
felur i sér, að einkunnin sé ein-
göngu undir frammistöðu nem-
andans komin. Hins vegar er
mýtan um einkunnina sem úr-
valsskilvindu, þe. að nemendum
er skipaö i fyrst og fremst tvo
hópa samkvæmt einkunn: þá sem
fara i langskólanám og þá sem
fara út á vinnumarkaðinn.
Nú er að sjálfsögöu ekki hægt
að gera niðurstöðum bókarinnar
skil á viðunandi hátt I stuttri
blaðagrein; þó skal það nefnt, aö
höfundur bendir á, að vitaskuld
hefur margt áhrif á einkunn.
Hún getur aldrei veriö algild.
Meðvituð eða ómeðvituð afstaöa
kennarans getur haft áhrif, aö-
stæður nemandans og siöast en
ekki sist stéttarlegur uppruni
hans, en að þvi verður vikið siðar.
Hvað varöar einkunnina sem úr-
valsskilvindu, bendir höfundur á,
að nauðsynlegt sé að lita um öxl
og gera sér grein fyrir hvernig á
þvi stóð að einkunnin varð slik
skilvinda. Hann segir, að um það
hafi veriö að ræða að skilja hism-
iö frá kjarnanum og að einkunnin
sem slik hafi orðið fyrir valinu
vegna þess að það var illskásti
kosturinn sem i boöi var til að
geta greint á milli þeirra sem áttu
að geta farið i langskólanám og
þeirra sem áttu ekki aö geta
spjaraö sig I sliku máni.
Úrvalsskilvindan byggist hins
vegar ekki á neinni vissu. Hún
var einungis nokkurs konar neyð-
arlausn á sinum tima á flóknu
vandamáli, og á að mati höfundar
alls ekki við I dag, þar sem fjöldi
þeirra sem leggur stund á lang-
skólanám hefur aukist jafn gifur-
lega og raun ber vitni. Vissulega
getur amk. sumt af þessu átt við
hér á Islandi.
Ein spurning af mörgum sem .
bókin tekur fyrir og gerir amk.
tilraun til að svara er athyglis-
verð. Hún grundvallast á þeirri
staðreynd, að börn i skóla koma
(auðvitað) úr mismunandi um-
hverfi og búa við mismunandi að-
stæður bæði með tilliti til mennt-
unar og efnahags. Þetta hefur
vissulega sitt að segja i árangri
barnsins i skólanum.
Börn mótast af ákveðinni
menningu, sem markast af meðal
annars landfræðilegum, söguleg-
um og efnahagslegum skilyrðum.
Foreldrarnir eru boðberar þess-
arar menningar eða gildismats
menningarinnar. Spurningin er
ekki:Erþessi menning „góð” eöa
„slæm”, heldur: Hvernig sam-
rýmis gildismatið,sem barnið elst
upp i og tileinkar sér, gildismati
stofnana samfélagsins, til dæmis
skólans? Höfundur telur, aö með
þvi að nálgast máliö á þennan
hátt megi forðast persónulega
sektarkennd hjá þeim sem málið
snertir þegar athugað er sam-
bandið milli annars vegar heimil-
is og hins vegar árangurs i skóla.
Og þaö má vera að eitthvað sé til i
þvi.
Nilson bendir á, að tungumál
barnsins, orðaforði og orðnotkun,
sé einn mikilvægasti hlutinn af
uppeldinu. Hann rekur ennfrem-
ur rannsóknir Basil Bernstein,
málfélagsfræðings, sem sýna
fram á að málkerfi barna úr
verkalýðsstétt sé takmarkaðra, en
málkerfi barna úr hærri félags-
lögum sé mun þróaðra. (Málkerfi
er hér þýðing á sænska hugtakinu
sprðklig kod. jsj.)
Þessi málfarslegi munur, á
börnum eftir þvi úr hvaða stétt
þau séu komin, telur Bernstein aö
geti haft úrslitaáhrif á hvort þeim
takist að samsama sig skólanum,
kröfum hans og þankagangi, en
skólinn notar einmitt hið þróaða
málkerfi I öllu starfi sinu. Þetta
má þó ekki skiljast sem svo að hið
þróaða málkerfi sé „betra” og hið
litt þróaða „verra”. Hér er um að
ræða orðaforða, orðnotkun og
gildismat tveggja ólikra stétta,
og það væri bæði villandi og rangt
að ætla sér að bera það saman
meö jafnafstæðum og litiðsegj-
andi hugtökum og þeim sem hér
voru sett innan gæsalappa. En
þarna getur hugsanlega verið
komin skýring á þvi, hvers vegna
einu barni liður vel i skólanum
meðan annað barn unir sér þar
ekki. Þetta hefur augljóslega
áhrif á mat skólans á nemand-
ann, segir Mats Nilsson og rekur
nokkur dæmi máli sinu til stuön-
ings. Hér skiptir vitaskuld einnig
máli hvernig barnið hefur verið
búið undir skóiagönguna, og þar
komumviðaðhinum beina þætti
uppeldisins sem barnið hefur
hiotið innan veggja heimilisins.
Nilsson rekur i bók sinni margs
konar atriði og þætti sem kunna
að hafa áhrif þar á, til dæmis
kröfur foreldra til barna sinna.
Þar kemur hann inn á samkeppn-
ina og árangursæsinginn, sem þvi
miður vill oft hafa sterk áhrif á
vinnukapp barna. Eins dauði er
annars brauð.
Bókin fjallar um mikið efni á
vlðtækan hátt og ógjörningur er
að rekja efni hennar, málsmeð-
ferð og niöurstöður á sanngjarn-
an hátt i blaðagrein. En áreiðan-
lega má hafa af bókinni einhver
not i skólaumræöu hér á landi i
dag, þóhún taki fyrstog fremst til
sænskra aðstæðna, eins og áður
sagði. En i stuttu máli eru niður-
stöður bókarinnar á þessa leið:
Einkunnir þjóna engum vitræn-
um tilgangi. Sem úrvalsskilvinda
til æöri mennta eru þær einskis
virði, og sem mælitæki á framtíð-
arframmistööu i atvinnullfi eru
þær einskis nýtar og merkingar-
lausar. Einkunnir á tvimælalaust
að leggja niður, þvl áhrif þeirra á
nemendur i skóla og samfélagið i
heild eru eingöngu neikvæðs eðl-
is.
Jakob S. Jónsson
tók saman
ÞÍER
íÞJONA
ÞU8UNDUM!
Gód reynsla þeirra fjölmörgu sem auglýsa reglulega í
þjónustuauglýsingum Vísis er til vitnis um ágæti þeirra
og áhrifamátt.
Ef þú býður þjónustu af einhverju tagi er smáauglýsing
í Vísi sterkasti vettvangurinn til viðskipta, þar eru þær
lesnar af tugþúsundum og þjóna þúsundum.
WMmW666a
smaauglýsingar
Bakom
betygen
Debatt och fakta
om skolans
bedömning

tema nova
Mats Nilsson
i.-V-
Höfundurinn, Mats Nilsson, er sálfræðingur og blaðamaöur i Lundi I
Sviþjóö og hefur áður gefiö út skáidsöguna SKOLAS. Bókin „Bakom
betygen” er gefin út hjá bókaforlaginu Rabén & Sjögren I Stokkhólmi
og er I bókarööinni TEMA NOVA.
5 — 4 — 3 — 2 — 1 — 0