Þjóðviljinn - 26.08.1979, Side 15

Sunnudagur 26. ágúst 1979. ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15

• Vorum fastir
í ís í Hvíta-
hafinu í
nærri 7 vikur
• Þurftum að
ná í1800
fullorðna
seli til að
fylla skipið
• Það hlytur
að vera
eirihver
skekkja í
útgerðar-
málunum
okkar, hér
á Fróni
Jóhann D. Baldursson
A SELVEIÐUM
í HVÍTAHAFI
FYRIR50ÁRUM
Rcett við JOHANN D. BALDURSSON
sem þekktari er undir nafninu Jói norski
„Þaö bar nú allt svo skjótt I
aö, þegar ákveöiö var aö ég !
færi fyrst utan til Noregs. Ég
bjó þá á ólafsfirði, mér haföi
veriö komiö þangaö I fóstur til
móöurbróöur mlns. Þetta var
áriö 1919 ogég þá 16 ára gamall.
Viö faöir minn höföum veriö á
skaki úti fyrir Siglufiröi fyrr um
daginn. Þegar ég kom heim til
Ólafsfjaröar lágu þar á lcgunni
þrjú norsk slldveiöiskip, sem
var ekki óvanalegt þá á sumrin.
Skipstjórinn á einu þeirra, Arnt
að nafni, haföi haft orö á þvi
fyrr um sumarið aö hann heföi
hug á aö taka islenskan pilt meö
sér til Norcgs þá um haustiö.
Sá sem haföi ætlaöutan hætti
viö á slðustu stundu og Arnt
skipstjóri var staddur inni hjá
Árna Bergssyni kaupmanni að
leita eftir einhverjum öðrum
pilti sem heföi áhuga á að koma
með sér. Þegar ég kom inn (
verslunina nefndu þeir þetta við
mig, og ég hraðaði mér uppeftir
til fóstra mins og sagði honum
hversu var.
Þaö varð úr eftir stutta um-
hugsun að fóstri minn og fóstra
féllust á þetta og slðar um
kvöldið sama dag var ég lagður
af stað til Noregs þar sem ég
dvaldi næstu 15 árin, mestan
timann viðselveiðar i Hvi'tahafi
og við Svalbarða.”
Viðmælandi okkar er Jóhann
Daniel Baldursson vélstjóri um
öll Norðurhöf um áratugaskeið,
og yfirleitt aldrei kallaður ann-
að en „Jói norski” eftir að hann
flutti heim til íslands aftur.
Byrjaði sem kokkur
„Ég dvaldi fyrstu árin ytra, á
heimili Arnts skipsQóra og fjöl-
skyldu hans. Fyrsta árið var ég
i landi og gerðiekki mikið annað
en að saga \ eldinn. Strax eftir
áramótin næstu fór ég með Arnt
á sildveiðar og var ég þá kokk-
ur aðra hverja viku á móti J6-
hanni bróður Arnts. Þennan
vetur gengu sildveiðarnar illa.
Ekki veit ég hvort skipshöfnin
hefurhliftmérviðskömmum lit
af matseldinni þar sem ég var
það ungur, en I það minnsta
fékk églitið að heyra af skömm-
um frá þeim.
Þaðvar reynt að skammta of-
an I menn ýmsa hluti. Kokkur-
inn geymdi t.d. alltaf kaffi-
birgðirnar. Þá var kokknum út-
hlutaö einni steinoliuflösku á
viku til að kveikja upp með i ká-
etunni, og tvær flöskur mátti
notaá viku tilupphitunar oglýs-
ingar ieldhúsinu. Það eina sem
við strákarnir gátum fengið eins
og okkur lysti af var siróp og
skonrok. Þessustungum viðupp
i okkur eins oft og við máttum
við, og man ég sérstaklega eftir
þviað við steiktum það stundum
á pönnu, og var þáð þá eins og
besta sælgæti.
Treystir þú þér ekki
til að keyra?
Arið eftir slldarvertiðina,
bauðst mér staða vélstjóra hjá
Arnt, en þá ætlaði hann I sela-
veiðiferönoröuriHvitahaf. Vél-
stjórastarfið kom upp i hend-
urnar á mér á siðustu stundu
áður en lagt var úr höfn eins og
meðbrottförina frá Islandi forð-
um daga.
Þannig var að skyttan á bátn-
um neitaði algjörlega að fara
með i selveiðina ef sami vél-
stjóriyrðimeð ogþá var á bátn-
um. Þeim samdi vlst eitthvaö
illa mönnunum og þar sem
skyttan var Arnt dýrmætari
maöur en vélstjórinn varð að
finna nýjan vélstjóra á stund-
inni.
En það virtist ekki hlaupiö að
þvl og eftlr stuttan tíma kom
Arnt til min og sagði: „Jóhann
minn, heldur þú ekki að þú
treystir þér til að keyra vélina
fyrir okkur?”
Og þar með var kominn nýr
vélstjóri á selveiðibátinn. Ég
hafði að visu aldrei komið neitt
nálægt vélum að ráði en þar
sem mig fýsti mikið aö komast I
selveiðarnar tók ég þá ákvörð-
un aöláta slag standa. Siðan má
segja aö ég hafi staðiö yfir vél-
um bæði á haf úti og I landi allt
mitt líf.
Skipið sem við fórum á i sel-
veiðarnar hét Lance og var
sama skipið og ég fór með utan
til Noregs, og stundaði sildveið-
arnar á sumarið áður.
Þetta var 40-50 tonna selveiði-
skip sérstaklega styrkt fyrir
siglingíu- i is. 1 skipinu var 40
hestafla Wickmannvél, ein sú
fyrsta sem þær verksmiðjur
framleiddu, jimgbyggð vél en
traust. Vélin var vatnskæld og
þaðmátti ekkert beraút af með
kælivatnið, þvi að þá missti hún
aflogfóraðreykja. Ef húnaftur
ámóti fékkof mikið af kælivatni
fór hún að hiksta heldur iriikTð.
Ég varð. fljótt svo nátengdur vél-
inni að mér fannst ég stundum
vera orðinn stór hluti af henni.
Hvar sem ég var staddur i
skipinu hlustaði ég eftir gangi
vélarinnar og rauk upp um
miöjar nætur ef mér fannst ég
heyra eitthvert óeölilegt hljóð 1
henni.
Aðalveiöisvæðið hjá okkur
var I Hvltahafinu. Aðallega
stunduðum við veiöar á vööusel,
„gammel hund”, en hann held-
ur sig mest viö Isröndina I
norðurjaöri Atlantshafsins.
Vöðuselurinn er stór og mikil
skepna. Brimillinn er stærri en
urtan og getur orðið allt að 2
metrar aö lengd og spikið á hon-
um allt aö 80 klló þegar hann er
feitastur.
Það er 1 marsmánuði áður en
hann gengur til látranna.
Fyrstu árin sem ég stundaði sel-
veiðarnar I Norðurhöfum var
yfirleittnógur selur á ísröndinni
eða nálægt henni. Seinni árin
var sdurinn þó farinn að færa
sig innar á Isinnog olli það
margvlslegum vandræðum við
veiðarnar.
Þurfti að veiða
1800 seli.
Ég fór I alls 16 selveiðiferðir
þann tima sem égdvaldi I Norð-
ur-Noregi og sigldi um allt
Norðurhafið: Hvltahaf, Bar-
entshaf og norður undir Sval-
baröa. Það var aðallega sel-
skinnin og þá ekki sist kópa-
skinnin sem sóst var eftir. Einn-
ig var spikið hirt og það slðan
brætt 1 verksmiðjum I landi.
Maður hefur heyrt hroðalegar
sögur um grimmd mann’a á
kópaveiöum á vestrænum slóð-
um. Ekki veit ég hvað hæft er I
þeim. Hitt veit ég að fátltt var
að lifsmark sæist með kóp sem
tekinn var til fláningar þann
tima sem ég stundaði þessar
veiðar. Að minnsta kosti varð ég
aldrei vitni að slíku.
Veiðin gekk þannig fyrir sig,
að þegar sellátur var fundið
voru bátar látnir slga I sjó og
eftir þaö voru skytturnar alls-
ráðandi. Urtan veröur strax
óróleg þegar hún verður vör við
mannaferðir en hún yfirgefur
ekki kópana si'na. Þær eru yfir-
leitt skotnar strax og verða má
ogsiðan ergengið ákóparööina
með rothnall og hver kópur
drepinn. Kóparnir þurfa ekki
mikið högg á trýnið til aö dauð-
rotast.
1 sumum veiðiferðunum urð-
um við að liggja vikum saman
við isröndina, annað hvort fastir
i isnum eða þá að við urðum
ekki varir við sel. Ef vel gekk
hins vegar gátum við náö
tveimur veiðiferðum I Norður-
höfin yfir vertiðartimann sem
stóð frá I febrúar og fram á vor-
in, en yfirleitt var keppst viö aö
komast I land fyrir þjóöhátiöar-
daginn 17. mai.
Það þurfti að veiða um 1800
seli til að fylla Lance. Ef ekki
tókst að fylla skipið i Hvitahaf-
inu var siglt alla leið norður að
Svalbarða og tókst yfirleitt aö
fylla skipið þar á skömmum
ttma.
Vistir voru teknir fyrir 3 mán-
uði þegar lagt var upp i veiði-
ferö. Mest var étið af selkjöti og
saltfiski sem viö tókum með
okkur, og eins var ávallt tekin
með 1 tunna af islensku salt-
kjöti. Þvl var slöan hætt slðustu
árin sem ég var i Norðurhöfum
þvi kokkurinn kvartaði undan
þvi, og sagði að þaö syði alltof
mikinn inn.
Annars fannst mer alltaf há-
tiðlegt að fá islenska saltkjötið.
Slöustu selveiðiferðina fór ég
1931. Hún er mér aö mörgu
minnisstæð því að þá voru mikl-
ar og erfiðar vaktir við vélina.
Lance var föst I isnum i nærri 7
vikur. Oft var eins og isinn ætl-
aðiaðbrjóta skipið I spón og það
small og brast i ölln, en heilir
komumst viö heim um vorið
með fullt skip af selspiki og
skinnum.”
Jóhann flutti heim til Islands
árið 1934 ásamt eiginkonu sinni
Coru, sem hann giftist i Noregi
árið 1927, og fjórum börnum
þeirra. Bjuggu þau fyrst á Ak-
ureyri ogstundaði Jóhann ýmis
störf við vélgæshi. Sigldi á gufu-
togurum öll striðsárin þar á
meðal Tryggva gamla, Ráninni
og Jarlinum.
Arið 1950 fór hann aftur utan
til Noregs og starfaöi þá sem
vélstjóri á norskum fiskiskipum
bæði hér uppi viö tslandsstrend-
ur og við norsku ströndina.
Jóhann flutti síðan ásamt fjöl-
skyldu sinni aftur heim til Is-
lands f imm árum síöar og hefur
dvalið hér siðan. Siöustu árin
hefur hann dvaUð ásamt Coru
eiginkonu sinni á elliheimilinu á
Blönduósi.
Allt annar og verri andi
i útgerðinni hér en i
Noregi
Jóhann hefur kynnst vel sjáv-
arútvegsmálum bæði hér á
landi og ekki sist I Noregi og
hefur ákveðnar skoðanir i þeim
efnum.
„Það er eitt alveg öruggt, og
þaö er að allt annar andi rikir i
útgerðarmálum Norðmanna en
hér hjá okkur. Nýting Norö-
manna á hráefni I vinnslu, fisk-
tegundum og veiöarfærum er
margfalt meiri en við höfum
kynnst hér heima. Við erum
með alltof gamaldags tæki I
aUri vinnslunni og drögumst þvl
hratt aftur úr öðrum þjóöum.
Litið þið bara á loðnuverksmiöj-
urnar hér á landi. Þar eru notuð
sömu tækin og þegar sildin var
brædd hér sem mest um árið.
Við seljum fisk á sömu mörk-
uðum og Norðmenn. Hér er út-
gerðin slvælandi og segist allt-
af á hausnum og heimtar sí og æ
gengisfellingu. Kaupið til sjó-
manna og fiskvinnslufólks er
miklu lélegra en I Noregi.
Þaö hljóta þvl allir heilvita
menn að sjá að það er komin
stór skekkja I útgerðar-og fisk-
vinnslumálefni okkar, skekkja
sem þarf aö lagfæra áöur en
verður um seinan.” f
-lg !