Þjóðviljinn - 26.08.1979, Blaðsíða 17

Sunnudagur 26. ágúst 1979. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 17
Atriði úr fyrstu mynd Shyams Benegals, Ankur (Fræplantan).
Skákmennirnir I kvikmynd Satyajit Rays.
ShyamBenegal
og indversk kvikmyndagerð
Við fyrstu sýn mætti
ætla, að hvergi væru
framleiddar fleiri kvik-
myndir en í Bandaríkjun-
um þar sem megnið af
þeim myndum sem hér
eru sýndar dagsdaglega
koma þaðan. Svo er þó
ekki. Undanfarin ár hafa
fleiri kvikmyndir verið
gerðar i Japan og Indlandi
en nokkru öðru landi og
hefur það síðarnefnda að
jafnaði haft vinninginn.
Svo vitnað sé í tölur, þá
voru framleiddar í Ind-
landi 557 kvikmyndir árið
1977, en til samanburðar
má geta þess, að í Banda-
ríkjum Norður-Ameríku
voru á sama tíma gerðar
tæplega 250 myndir.
Bandaríkjamenn eru því
varla hálfdrættingur á við
Indverja í þessum efnum.
Astæðan fyrir þvl, að allflestar
kvikmyndir, sem hingað berast
til lands, eru af engilsaxneskum
uppruna, er einfaldlega sii, að
bfóin eru bundin samningi við
bandarisk og bresk dreifingar-
fyrirtæki, sem skuldbindur þau til
að sýna ákveðið magn af
framleiðslunni. Island er auðvit-
aö engin undantekning frá þessu,
þvi ameriskir dreifingaraðilar
hafa löngum veriö einkar natnir
við aö koma vöru sinni á markað
hvar sem er i heiminum.
Það eru sjálfsagt ýmsar
ástæður fyrir þvi, hve mikið er
framleitt af kvikmyndum i Ind-
landi, en sem dæmi má nefna, að i
mörgum héruöum landsins er
varla um nokkra aðra skemmtun
að ræða og sjónvarpið nær ekki til
allra hluta landsins, þannig að
kvikmyndageröinni stafar engin
ógn úr þeirri áttinni — enn sem
komiö er a.m.k.. Vitaskuld er
meginpartur þessarar
framleiðslu litið annað en afþrey-
ing af verstu tegund, enda ekiti
nema brot af henni sett á markað
erlendis.
Greinarhöfund rekur ekki
minni til, að hérlendis hafi verið
sýnd kvikmynd, sem upprunnin
er frá þessari mestu kvik-
myndaþjóð veraldar, nema þá i
kvikmyndaklúbbum. Kvik-
myndaklúbbur framhaldsskól-
anna sýndi á sinum tima nokkur
verk eftir Satyajit Ray, sem mun
vera þekktastur þeirra örfáu ind-
verskra kvikmyndaleikstjóra,
sem eitthvað kveður að.
Satyajit Ray vakti fyrst á sér
athyglifyrir þriverkiðum Apu, er
greinir frá æviskeiði manns frá
bernsku til fulloröinsára. Erlend-
ir kvikmyndagagnrýnendur hafa
að jafnaðiborið mikið lof á mynd-
ir Rays og með nýjustu kvik-
myndinni, Skákmennirnir
(Shatranj ke khilari), hefur enn
eitt snilldarverkiö bæst i hópinn.
Bakgrunnur myndarinnar
Skákmennirnir er Indland árið
1856, þegar breska heimsveldið
gerði landið að einni af nýlendum
sinum. Aðalpersónurnar eru tveir
auðugir aðalsmenn, sem
skemmta sér við að tefla skák.
Svo uppteknir eru þeir við þetta
tómstundagaman sitt, að þeir
láta sér fátt um finnast þó nýir
herrar hafi tekið völdin 1 landinu.
Auk innfæddra leikara fer hinn
kunni breski leikari, Richard
Attenborough, méð stórt hlutverk
i myndinni.
Að þessu sinni munum við þó
beina athyglinni aö öðrum Ind-
verja, Shyam Benegal að nafni,
en hann er nú gjarnan nefndur
næsturí röðinniáeftir Ray, þegar
rætterum indverska kvikmynda-
gerð.
Shyam Benegal er fæddur i
Hyderabad 14. desember 1934.
Segja má, aö hann hafi haft
áhuga á kvikmyndum allt frá
blautu barnsbeini, þvi eitt af
fyrstu leikföngunum, sem hann
eignaðist,var 16 mm kvikmynda-
tökuvél! Hann lét ekkert aftra sér
frá að fara i bió, i hvaða veðri
sem var tók hann fram hjólið sitt
og hélt af stað i áttina að næsta
kvikmyndahúsi. A námsárum
sinum stofnaöi hann fyrsta kvik-
myndaklúbbinn i Hyderabad og
byrjaði auðvitað á þvi að sýna
mynd eftir Satyajit Ray. Að loknu
nám i hagfræði fluttist Benegal til
Bombay og lagði stund á gerð
auglýsingamynda. En það liðu
fjórtán ár þar til hann loks fékk
tækifæri til að gera kvikmynd I
fullri lengd og ekki er hægt að
segja annaö en hann hafi nýtt
undirbúningstimann allvel, þvi á
þessu 14 ára timabili gerði hann
rúmlega 600 auglýsingamyndir,
auk margra heimildarmynda.
Fyrstu þrjár myndir Benegals,
Ankur, Nishantog Manthan,eiga
það sameiginlegt að fjalla um
arðránið og kúgunina i sveitum
landsins. I Ankur (Fræplantan)
er sagt frá unga landeigandanum
Surya, sem bæði er huglaus og
veikgeðja. Þjóðfélagsleg staða
hanser ekki tilkomin vegna eigin
metnaðargirni.heldur vegna þess
aðhann hefur fengið auðinn i arf.
I þessari mynd sem og þeirri
næstu, Nishant (Dögun), gætir
töluverðrar bölsýni hjá Benegal,
hvað varðar möguleika á róttæk-
um þjóðfélagsbreytingum. I
Nishant gera bændurnir upp-
reisn vegna þess aö ofriki land
eigendanna er orðíð yfirgengi-
legt, en það er athyglisvert, að
upphafcmenn uppreisnarinnar
koma ekki úr röðum bænda-
alþýöunnar, heldur frá millistétt-
unum. Foyrstumenn uppreinsar-
innar eru kennari og prestur.
Bölsýnistónninn verður ekki
aðeinsmerkturaf hinum tragfska
Cr myndinni Manthan (Strokkurinn).
Smita Patil fer með hlutverk
kvikmyndaleikkonunnar I
Bhumika (Hlutverkið).
Shyam Benegal (til hægri) segir
leikkonunni Nafassa Ali fyrir
verkum.
kvikmynda- kompa
Umsjón: Sigurður Jón Olafsson
endi myndarinnar, heldur fyrst
og fremst vegna þess aö Benegal
leitast við að sýpa fram á, að
byltingin sé meö öllu tilgangs-
laus.
Slikar bölsýnishygmyndir er þó
ekki að finna i Manthan (Strokk-
urinn). Hún gerist i litlu þorpi i
norð-vestur Indlandi þar sem
bændurnir vinna við samyriqubú,
er eingöngu framleiðir mjólkur-
afurðir. Læknir nokkur kemur til
þorpsins til að aðstoða bænd'urna
en mætir hvarvetna tortryggni og
fjandskap.
Að einu leyti þykja myndir
Benegals frábrugðnar öðrum ind-
verskum kvikmyndum. Það hefur
veriö viötekin venja að sýna kon-
una sem tákn feguröar og
hreinleika, en þessu er þveröfugt
farið hjá Benegal. 1 Ankur
verður þjónustustúlka land-
eigandans þunguð af hans völd-
um, en hún lætur eiginmanninn
hugsa um barnið eins og það væri
hans eigiö. I Nishant er eiginkonu
kennarans nauðgaö og i Manthan
heldur ein kvennanna úr þorpinu
framhjá með leiðtoga samyrkju-
búsins.
Bhumika (Hlutverkiö) er
einkennandi fyrir þessa afstöðu
Benegals til stöðu konunnar en
þar er aðalpersónan kvikmynda-
leikkona, sem hefur sinar sjálf-
stæðu skoðanir og fer sinar eigin
leiöir. En þar sem slikt er i
algerri andstöðu viö rikjandi hefð
I' Indlandi leiðir það' til þess aö
hún verður óhamingjusöm og
finnur einmanakenndina umlykja
sig.
Kondura (Vitrun úr djúpinu)
byggir á goðsögn. Parasuran hef-
ur yfirgefið heimili sitt i
örvæntingu, en þar hefur hann
búið með eiginkonu sinni, móður
og fjölskyldu bróður sins. Kring-
umstæðurnar leiða til þess að
hann fer að lifa i eigin hugar-
heimi. Hann imyndar sér, að
hann sjái sýnir og fái vitrun úr
djúpi hafsins. Hann er heltekinn
af þessari vitrun og snýr aftur
heim sem helgur maður.
Þessar kvikmyndir, sem hér
hafa verið nefndar, eru geröar á
timabilinu frá 1974—77, en um
nýjustu mynd Benegals, Junoon
(Dúfurnar), er ekki annað vitað
en það, að hún fjallar um ást
enskrar stúlku á innfæddum
manni og gerist á þeim timum, er
Indverjar voru að berjast fyrir
sjálfstæði landsins.
Shyam Benegal er I hópi þeirra
kvikmyndagerðarmanna i Ind-
landi af yngri kynslóðinni, sem
einkum hafa snúið sér aö þvi aö
gera myndir um ástandið I
þjóðfélaginu i dag, en þeir hafa
látið mjög að sér kveöa upp á
siðkastið. Benegal er I farar-
broddi þessarar hreyfingar vegna
kunnáttu sinnar I faginu og einnig
vegna þess að hann hefur
uppgötvað hæfileikafólk jafnt
meðal leikara sem tæknimanna.
Nú munu sjálfsagt margir
spyrja sem svo, hvað oss komi við
kvikmyndagerð austur I Indlandi,
þar sem kvikmyndaáhugafólki
hér á Fróni gefst hvort eö er
aldrei tækifæri á að sjá eitt eöa
neitt frá þessu fjarlæga landi.
Kvikmyndahúseigendur bera þvi
lika við, að almenningur vilji ekki
sjá annað en bandariskar eða
breskar myndir. Þar liggur
kannski hundurinn grafinn. Það
er þegar búiö að móta hér
ákveöinn smekk meö þvi að
mata áhorfendur á menningar-
snauðu afþreyingarefni, tilreiddu
I gljáandi umbúðum Made in
USA. Þessi áhrif eru ekki einung-
is tilkomin vegna þeirra kvik-
mynda, sem sýndar eru ár eftir
ár i bióunum. Nærvera ameriskra
herstöðvar á stóran þátt i þessu
og siðast en ekki sist tilkoma
sjónvarpsins, sem litið hefur gert
af þvi aö kynna efni frá fjarlæg-
um heimsálfum.
Það þarf náttúrlega hugrekki
til að bjóða þessu ástandi byrginn
og bióeigendur þurfa sjálfsagt að
hafa auga með aröinum, áður en
þeir fara að taka einhverja
áhættu.
Með þetta i huga má svo sem
segja með sanni, aö indversk
kvikmyndagerð, þó mikil sé að
vöxtum, komi oss ekki skapaöan
hlut við. Greinarhöfundur hefur
þó það sér til afsökunar, að hann
vill kynna lesendum Kvik-
myndakompunnar það sem er að
gerast i kvikmyndamálum
fjarlægra landa — einmitt vegna
þess hversu takmarkað úrval
kvikmynda berst hingað til lands.
Og þvi ekki einmitt Indland þar
sem framleiddar eru fleiri kvik-
myndir en i nokkru öðru landi.
(Heimild: International Film
Guide 1979)