Þjóðviljinn - 29.11.1979, Blaðsíða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 29. nóvember 1979
Samtök herstöðvaandstæðinga
Umsjón:
Arthur Morthens
Björn Br. Björnsson
Gunnar Karlsson
Haukur Sigurðsson
Vilborg Harðardóttir
Skrifstofa Samtaka herstöðvaand-
stæðinga að Tryggvagötu 10 er opin alla
virka daga frá kl. 14 til 19. Þar er á
boðstólum margvíslegt útgáfuefni
Samtakanna s.s. bækur, bæklingar,
veggspjöld, merki o.fl. o.fl. Eru menn
hvattir til að lita inn ella slá á þráðinn (S.
17966). Þá má minna á gírónúmer
Samtakanna, 30309-7, sem ætíð er fjár
vant.
HERINNBURT
Trouble-maker
Keflvíkingar sýna leik-
rit um hermangið og sið-
spillinguna sem af því
leiðir. útkall í Klúbbinn
eftir Hilmar Jónsson rit-
höfund og bókavörð í
Keflavík, en ritstjórar
siðunnar skruppu þangað
fyrir nokkrum dögum að
sjá leikritið. Hér verður
ekki rætt um gæði leik-
ritsins né frammistöðu
einstakra leikara, heldur
vikið stuttlega að efni
verksins og rætt um það
frá sjónarhóli herstöðva-
andstöðu.
Pétur er forstjóri hermangs-
fyrirtækis sem flytur inn toll-
frjálst i gegnum Völlinn, stend-
ur i framkvæmdum uppi á Velli
og rekur þar jafnframt Klúbb i
samvinnu viö kaftein i banda-
riska hernum og skipta þeir
ágóða af klúbbrekstri á milli
sin. Ungmenni vart komin af
fermingaraldri sækja Klúbbinn,
hermenn krækja sér í stúlkur og
hafa af þeim þaó gagn sem þeim
erbestlagiö. Anna dóttir Péturs
forstjóra er hætt komin i nauö-
ung viö haröan atgang nokkurra
hermanna, en Gógó vinkona
hringir til lögreglunnar. Páll
lögregluþjónn kemur sér i klipu
þegar hann bjargar stúlkunni.
V andrædagepíll
Páll er i klemmu. Jónas lög-
reglustjóra grunar aö hann sé
heimildarmaöur aö slúöurfrétt i
siödegisblaöi um lögreglu-
stjóra. A máli Péturs og Jónas-
ar er Páll „trouble-maker” en
þeirhafa nána samvinnu: Jónas
fær vænar fúlgur hjá Pétri for-
stjóra fyrir aö hilma yfir ýmis
óhæfuverk Péturs. Sameigin-
legir hagsmunir valda sam-
stööu þeirra gegn Páli lögreglu-
þjóni. Nauögunarmáliö veröur
aö þagga niöur, lögregluskýrsla
eyöilögö og Páll rekinn úr starfi.
Skömmu siöar er Páll handtek-
inn. og á Sigrún kona Péturs
drjúgan þátt i þvi verki. Pétur
er margflæktur i svindli: brot-
um á tollalögum, gjaldeyrislög-
um og skattalögum. En bak-
hjarl Péturs og Jónasar er
flokkurinn sem báöir óttast þó.
Ef þeir standa sig ekki i her-
mangi verður þeim steypt.
Samvíska Páis
og Sigrúnar
Páll gegnir þvi kalli samvisk-
unnar aö bjarga stúlkunni úr
Klúbbnum. Pétri finnst þaö
óhæfuverk hiö mesta, fremur
heföi átt aÖ þagga máliö niöur.
Sigrúnu finnst voöalegt hvernig
fariö hefur fyrir dóttur hennar,
ætlar aö gera uppreisn gegn
svinariinu, en snýr viö blaöinu
þegar henni veröur ljóst aö
eignahagsmunir og staba f sam-
félaginu eru i veði. Þá gengur
hún fús til liös viö þá félaga,
Pétur og Jónas. Páll hefur
áhyggjur af unglingum sem
sækja Klúbbinn, einnig
óbeit á herstööinni vegna spill-
ingarinnar sem þrifst i skjóli
hennar, en herstöövaandstaöa
hans er óljós aö ööru leyti.
Til hvers að
rekja þetta?
Manni finnst sem þessir at-
buröir sem leikritiö lýsir séu
teknir beint úr bandarisku þjóö-
lífi, en höfundur segir i blaöa-
viötali aö hér sé um raunveru-
lega atburði að ræöa sem gerð-
ust á Vellinum og hann kynntist,
þegar hann var i barnaverndar-
nefnd Keflavikur. Hafa mörg
svipuö mál verið þögguö niöur?
Hverjir bera ábyrgö á meöferð
sMkra mála? Verður ekki aö
krefjast þess aö þegar islensk
lög eru brotin, gangi mál til is-
lenskra dómstóla?
Viö höfum vist oft heyrt aö
blessaður herinn kom til að
vernda lýðræbið, enda erum viö
smæsta lýöræöisþjóð i vestan-
veröri Evrópu og þvi hægur
vandi að stela frá okkur lýöræö-
inu. Einhverjir veröa aö vernda
þaö fyrir okkur. Islenskir ráö-
herrar ætluöu þó sjálfir ,,að
vernda lýöræöiö” 1949, þegar
þeir létu i veöri vaka i viöræöum
viö bandariska ráöamenn aö þá
skorti fé til aö fjölga i lögregl-
unni. Sú lögregla átti aö berja á
verkalýð og mótmælahópum.
En þegar viö vorum búin aö fá
alvöruher, skyldu samskipti
bandariskra hermanna og is-
lenskra stúlkna vera greiö og
frjálsmannleg, en ekki götótt.
Annaö samrýmdist ekki lýöræö-
inu, og Islendingar töldu sig á
þessum fyrstu árum eftir stofn-
un lýðveldis vera stolta þjóö.
Greiöasemi er góður eiginleiki
og erfitt að setja henni takmörk.
En verra er meö stoltiö og
stundum taka stolt og greiöa-
semi aö stangast á og þá getur
hitnað i hamsi beggja.
Einu sinni voru þrir flokkar
sem hétu Sjálfstæöisflokkur,
Framsóknarflokkur og Alþýöu-
flokkur. Þeir voru stoltir 1944,
einn ætlaöi að standa vörö um
sjálfstæöiö, annar haföi rætur i
bændamenningu og sá þriöji
vildi vernda alþýöuna. Sjálf-
stæöismenn fóru með utanrikis-
mál þegar herinn kom. Skömmu
siöar fór sjálfstæöi flokksins aö
birtast i þeirri skoöun aö sam-
skipti bandariskra hermanna og
islenskra stúlkna skyldu vera
frjáls, annab væri haftastefna.
Bændur tindu gullkrónur af
trjánum sem uxu á herstööinni
um heyskapartimann og upp úr
þvi tók Timinn aö birta á þriöju
siöu sinni myndir af klæðalitlum
stúlkum handa þeim sem heima
sátu i sveitum. Og alþýöan sem
Alþýöuflokkurinn baröist fyrir
fékk mikla vinnu á Vellinum og
á nú drjúgan stuðningsmann i
verkalýösleiötoganum og þing-
manninum Karli Steinari. Þetta
er sú hliöin sem snýr aö al-
menningi. En allir vita um hina
hliöina: Sterkrfkir sjálfstæöis-
og framsóknarmenn hafa
stjórnaö fyrirtækjum sem veriö
hafa á kafi i hermangi og Vall-
arframkvæmdum. Ailt lýö-
veldisstolt er horfið, en greiöa-
semin og fjárplógshugsunar-
hátturinn rikja.
Vonandi gerist Alþýöubanda-
lagiö ekki sjálfstæöisflokkur,
bændaflokkur né ábyrgur Al-
þýöuflokkur þvi þaö gæti orðið
byrjunin á þeirri þróun aö hann
yröi flokkur greiöaseminnar i
þessu máli. Nú riöur á haröri og
vökulli andstööu gegn herstööv-
um og aðild aö Nato. Hér i blað-
inu hefur verið rakiö efni
skýrslna um ásókn erlendra
aubhringa i aöstööu og friöindi
hér á landi sfðustu árin. Sú
ásókn mun halda áfram með
vaxandi þunga, og i skýrslum
kemur berlega fram ab for-
svarsmenn auðhringanna viija
hafa Natóherstööina sem flug-
völl til aö lenda á viö komuna til
Islands. Þar taka Islenskir auö-
borgarar á móti þeim og biöja
um umboð. Sjálfstæöismenn
boða nú aukna stóriðju erlendra
fyrirtækja, ef þeir komist i
rikisstjórn. Framsóknarmenn
hafa vist tapaö samþykktum
sinum frá siöustu flokksþingum,
þvi að þeir muna ekki hver
stefna þeirra er I herstöövamál-
inu og ætla aö leita aö þessum
samþykktum á sérstakri ráö-
stefnu eftir kosningar. Stefna
Karls Steinars virðist rikja i Al-
þýöuflokknum. En i öllum þess-
um flokkum eru herstöövaand-
stæöingar. Þeir gætu m.a. lært
af leikriti Hilmars Jónssonar aö
gerast aliir „trouble-makers” i
flokkum sinum og krefjast
skýrrar andstööu viö herinn og
spillinguna i kringum hann.
Þarna gæti höfundur leikritsins
sýnt gott fordæmi i sinum
flokki.
— hs
Hermangið
Þó aö leikrit Hilmars Jóns-
sonar, Útkall f klúbbinn, geti
ekki talistmikiö listaverk, getur
veriö fróölegt aö veita fyrir sér
pólitisku innihaldi þess. Höf-
undur er sennilega ekki sérstak-
lega meövitaöur pólitiskt, hann
gengur varla til verks dt frá
neinum mótuöum heildarskiln-
ingi á þjóöfélaginu, heldur er
túikun hans á herstöövamálinu
sprottin tiltöluiega einhliöa af
kynnum hans af þvi á heima-
slóöum. Þeim mun fróölegra er
aö sjá aö niöurstaöa hans er I
rauninni sú aö hermangiö sé
meginvandinn. Pétur, forstjóri
Framkvæmdafélagsins, er
skúrkur ieiksins, hagsmunir
einstakra braskara, gróöi og
mútur eru undirrót spilling-
arinnar. Þaöan er ekki langt til
þeirrar ályktunar aö þaö sé her-
mangiö ööru fremur sem heldur
I hérinn hér.
Hverjir græða
á herniim?
Hermagnið hófst i rauninni
áöur en herinn kom hingaö i siö-
ara skiptiö áriö 1951. Fjármála-
spillingin i kringum hernámiö á
striösárunum er alþekkt, og
hefur hún þó liklega veriö frem-
ur smá i sniðum miöaö viö þaö
sem siöar hefur oröiö. A gildis-
tima Keflavikursamningsins,
1947-51, var Keflavikurflugvöll-
ur rekinn af bandarisku flugfé-
lagi, en islenskir aöilar önnuö-
ust innflutning fyrir þaö. Þar
skipti innflutningur á oliuvörum
mestu máli, og fyrra fjársvika-
mál Oliufélagsins hf. er einmitt
frá árinu 1950. Broddar Sam-
bandsins—eöaaö minnsta kosti
nánir samstarfsmenn þeirra —
voru þvi komnir á bragöiö áöur
en völlurinn var mannaður her-
liöi á ný áriö 1951.
Fyrst eftir endurkomu hers-
ins sáu bandarlskir verktakar
um framkvæmdir fyrir hann, en
þegar á árinu 1951 stofnuöu is-
lenskir einkaaöilar fyrirtækiö
Sameinaöa verktaka til aö kom-
ast i hermangið, og á næstu ár-
um tóku þeirvið sivaxandi hluta
herstöövaframkvæmda. Siöan
geröist þaö áriö 1953 aö Fram-
sóknarmenn tóku viö utanrikis-
ráöuneytinu,að þviær þeir sögöu
i þvi skyni að stemma stigu viö
yfirgangi herliösins. Vel má
vera aö Kristni Guðmundssyni
utanrikisráöherra hafi tekist að
takmarka eitthvaö skemmti-
feröir hermanna til Reykjavik-
ur. En skemmtiferðir islenskra
fjármálamanna i fjárhirslur
hersins takmarkaöi hann ekki.
Ariö 1954 tóku islenskir verktak-
ar viö öllum framkvæmdum á
vellinum. Stofnaö var fyrirtækiö
Islenskir aðalverktakar meö
50% eignaraðild Sameinaöra
verktaka, 25% aöild rikissjóös
og 25% aöild hlutafélagsins Reg-
ins, sem er dótturfyrirtæki
Sambands Islenskra samvinnu-
félaga. Islenskir aöalverktakar
fengu einokun á öllum bygging-
arframkvæmdum fyrir herinn,
þótt þeir hafi stundum hleypt
undirverktökum sinum I einstök
verk.
Aö ööru leyti er hermangiö
einkum bundiö viö oliuinnflutn-
ing fyrir herinn — eöa eins kon-
ar toll á oliuinnflutning hersins
þvi aö hann mun raunar útvega
þessaoliusjálfur frá Bandarikj-
unum — og flutninga meö skip-
um á varningi hans. Oliufélagiö
hf., dótturfyrirtæki Sambands-
ins, hefur mataö krókinn á oli-
unni, en Eimskipafélag Islands,
eitt af höfuðvlgjum ihaldsfor-
ystunnar, hefur setiö aö flutn-
ingunum. Þannig skýrir her-
mangiö ágætlega hvernig Sjálf-
stæöismenn hafa slfellt haft
herinn ihjartastaö, og foringjar
Framsóknar hafa ævinlega
hrokkið til baka iherstöövamál-
inu er þeir hafa fengiö tækifæri
til aö framkvæmda þá stefnu
sem þeir veifa annars framan i
almenna liðsmenn sina.
Meö þessu er hins vegar ekki
skýrt hvers vegna kratar hafa
lengst af veriö meöal dyggustu
stuöningsmanna hersetunnar,
og má vera að þar eigi hags-
munatengslin ef tir aö koma upp
á yfirborðið siöar. Ólafur R.
Einarsson sagnfræðingur hefur
gert gagnmerkar athuganir á
fjármálatengslum danskra og
Islenskra krata. Islenski Al-
þýöuflokkurinn var lengi á
framfæri danskra krata aö
verulegu leyti, og þegar kemur
fram yfir 1950 fara útsendarar
Bandarikjanna aö skjóta upp
kollinum I þeim skiptum. Viö
hljótum aö biöa spennt eftir aö
meira komi i ljós um þau mál.
Kemur ekki við
þjóðarhag
Stundum er þvl haldið fram
aö islenskt þjóðfélag sé svo háö
hersetunni fjárhagslega aö upp-
sögn herstoðvasamningsins
mundi leiða alvarlega kreppu
yfir þjóöina. Þessi skoðun er
sprottin af háskalegum mis-
skilningi, sem raunar gætir i
fleiri málum en þessu. Ruglaö
er saman miklum hagsmunum
örlitils hóps braskara og þjóö-
arhag. Umsvif hersins, verk-
taka hans og þjóna hér, eru ekki
svo mikil aö þau hafi nein telj-
andi áhrif á hag almennings i
landinu eöa þjóöfélagsins i
heild. Islenskur almenningur
þarf þvi ekkert aö óttast þó aö
herinn fari. Hinsvegar er aug-
ljóst aö þeir fáu sem mata krók-
inn á hermangi geta orðiö fyrir
verulegum skelli. Þess vegna
berjast þeir eölilega af fullri
hörku gegn brottför hersins og
magna upp hvers kyns grýlur i
sambandi viö hana.
Annar misskilningur er sá aö
hersetan sé mikiö hagsmuna-
mál fyrir þá sem vinna hjá her-
liöinuá Keflavikurflugvelli. Þar
eru á ferðinni leifar af löngu úr-
eltum hugsunarhætti sem gerir
ráö fyrir aö „atvinnuveitandi”
sé velgeröarmaöur „launþega”
sinna. Hann veitir þeim vinnu,
Framhald á bls. 17.