Þjóðviljinn - 04.05.1980, Blaðsíða 13
Sunnudagur 4. mai 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13’
kvenmanni þarna i Tungunum.
Helduröu aö þaö heföi nú oröiö llf
ef ég heföi ekki lent I Borgar-
firöinum?
Þarna læröi ég töluvert þótt
timinn væri stuttur, bæöi i ýms-
um námsgreinum ög svo um lifiö
sjálft, sem 'auðvitaö skipti mestu
máli.
Fólkiö I Tungunni var ágætt. En
þar vildi hver vera I sinu horni, að
þvi er mér fannst. Þetta var nú
aldarhátturinn en viö hann gat ég
aldrei fellt mig. Samdráttur karls
og konu, elskan min góö. Eigin-
lega vissi ég aldrei hvernig þetta
gerðist þarna, sem þó er eölileg-
asti hlutur i lifinu. Ég held nú,
þegar ég horfi til baka, aö
heybandiö hafi komið þarna til
hjálpar. Karl og kona voru alltaf
saman I bandinu og svo kannski
einhver liðléttingur, sem tók ekki
eftir neinu en best var þó að vera
laus viö og taka rökin bara sjálf-
ur.
Nú,svo hefur einhver fundiö upp
á þvi, sem auövitað var merkileg,
visindaleg uppgötvun og áreiöan-
lega þarfari en margar aörar, aö
með þvi að hnykkja nógu fast á
um leiö og sátan var full reyrð þá
féll karimaöurinn aftur fyrir sig
með sátuna, sem velti kvenmann-
inum á hann ofan. Ég býst viö aö
viðar en i Tungunni hafi ekki
veriðlitið á svona atvik sem nein-
ar tiiviljanir heldur hafi einhver
æðri forsjón haft þarna hönd I
bagga. Og þá var svo sem ekki aö
sökum aö spyrja, ekki þýddi aö
spyrna á móti broddunum.
Auðvitað kom svo aö þvi, aö
félagsandinn glæddist i Tungunni
eins og annarsstaöar. En þá hef
ég liklega verið farinn þaöan.
í Eiðaskóla
Jæja, Halldór, nú ert þú búinn
að segja mér margt og mikið og
vel má vera, að þetta verði svo
langt viðtal að mér endist ekki
aidur tii að ljúka þvi. En þú varst
vetrarpart I barnaskóla I Borgar-
firöi. Var það öll þin skóiaganga?
— Onei, ofurlitið átti nú eftir
aö rætast úr I þeim efnum. Ég fór
i Eiöaskóla 1921. Þá var
Asmundur Guömundsson skóla-
stjóri þar. Hann var afbragðs
kennari og ágætur skólastjóri.
Þarna voru einnig úrvals kennar-
ar eins og Benedikt Blöndal, sem
lék sér meö okkur eins og villing-
ur, einstakur öðlingur.og ekki má
gleyma konu hans henni Sigrúnu,
iiklega einhverri þeirri gáfuöustu
konu, sem þá var uppi hérlendis.
Þau voru foreldrar Siguröar
skógræktarstjóra. Sigrún var eins
og ég hugsaöi mér höföingskonur
fornaldarinnar. Og svo var þaö
hann Guögeir Jóhannsson. Allt
voru þetta afbragös kennarar en
ólikir og bættu hvern annan upp.
Guðgeir fylgdi Fjölnismönnum
og vildi hafa Alþingi á Þingvöll-
um.
Mér hætti til að vilja fara minar
eigin leiöir, eins og áöur. Nennti
ekki aö lesa annaö en þaö, sem ég
haföi áhuga á. Ég gat ekkert
reiknað. Þrihyrningar og þriliða
og þaö helvitis drasl, — uss. í
prófinu held ég hafi bara skrifaö
visu á reikningsblaöiö. En svo var
einnig munnlegur reikningur og
þar gafst Guögeiri færi á aö
bjarga mér, annars hefði ég vist
kolfalliö. Annars held ég aö allir,
sem einhver veigur var I, hafi
reitt eitthvað meö sér I þverpok-
anum frá Eiöum.
Einhver kennsla var þarna I
iþróttum en ég var nú ekki mikiö
fyrir þær. Og svo söngur. Ég var
ekki frábitinn söng. Pabbi var
mjög söngvinn og þrælaðist út I af
engum efnum að kaupa sér orgel
en sr. Einar kenndi honum aö
þekkja nótur. Þegar pabbi fór aö
spila fylltist bærinn oft af fólki,
allir vildu syngja og helst aö
byrja svo hátt aö þeir spryngju.
Þegar hundarnir svo heyrðu allan
þennan söng vildu þeir auövitaö
lika taka lagiö og þegar veðriö
var gott fóru þeir út á tún og
mynduöu þar sinn kór en ef veöur
var slæmt tóku þeir sér stööu I
bæjardyrunum og „sungu” þar.
En þetta var nú útúrdúr, maöur
má ekki láta listina leiöa sig á
glapstigu.
Skólalif og sósialismi
— Þú varst að spyrja um skóla-
lifiö á Eiðum. Jú, þaö var ágætt,
en þó fannst mér þaö full tak-
markaö, sem viö máttum vera
hjá kvenfólkinu. Ég held við
heföum ekki skemmt þaö neitt.
A Eiöum fékk ég fyrst nasasjón
af sósialismanum. Benedikt
kenndi félagsfræöi og sagöi okkur
frá öllum stefnum, sem þá voru
uppi i stjórnmálum. En svo vel
synti hann á milli skers og báru
að hans eigin skoöanir komu
aldrei fram. En einhvernveginn
siaöist sósialisminn þarna inn I
míg og hefur setið þar siöan. Ekki
veit ég hvort Benedikt var
sósialisti en áreiðanlega var hann
ekki Ihaldsmaður. Þaö var
algjörlega andstætt eöli hans.
Auövitað á aö kenna félagsfræöi I
skólum þvi allt okkar lif er háö
þvl eftir hvaða formum þessari
veröld er stjórnað. Ójá, siöan hef
ég verið sósialisti en ekki alltaf
ánægöur, hef aldrei getaö
aðhyllst það, sem ég ekki skil.
Jú ég eignaöist marga góöa .
félaga á Eiðum. En þaö er nú ekki
ástæöa til þess aö þylja upp nein
sérstök nöfn. En þar sem þú ert fe;
nú Skagfirðingur get ég sagt þér Jj
frá þvi, aö þarna voru tveir sýsl- ||
ungar þlnir, þeir Hannes J. Sj
Magnússon frá Torfmýri, seinna §|
skólastjóri á Akureyri og Stefán jjj
Eiriksson frá Djúpadal,- fór ekki ||
löngu siöar til Kanada. en kom ||
aftur heim I Djúpadal á efri ár- í;
um. Agætis piltar báöir og Stefán f;
alveg ógleymanlegur. Hann var
alveg einstakur húmoristi. Þaö
var eins og gamansemin og
glettnin lægju ekki aöeins I þvi,
sem hann sagöi, heldur einnig i ||
öllum hans hreyfingum og fasi.
Hér er ekki rúm til að rekja þess-
ar minningar, en ég get sagt þér
hér frá einu tilsvari Stefáns.
Ásmundur skólastjóri hafði
gaman af aö grafast fyrir um þaö
hvað nemendur heföu nú lesiö
utan kennslubókanna. Eitt sinn
var hann aö ræða við okkur um
klaustrin, snýr sér aö Stefáni og
spyr hvernig honum myndi hafa
likaö að dveljast i klaustri. Stefán
svarar:
„Ég læt þaö allt vera. Þaö heföi
sjálfsagt ekki veriö svo slæmt ef
þeir heföu ekki alltaf veriö að
þessu bölvuðu bænastagli á
nóttunni.”
Þetta heföi enginn sagt viö sr.
Asmund nema Stefán. Og klerkur
kimdi.
Taka mér tveim
höndum, —
þrátt fyrir allt
Eftir að ég kom af Eiöaskóla
var ég enn andsnúnari ýmsum
gömlum venjum og hélt fram
minum nýjungum. út af þessu
mynduöust smá ýfingar. Allt var
það mér að kenna og minni
þrjósku. 1 Tungu var gott fólk á
gamla visu, gestrisið, greiöugt og
vildi ekkert af öðrum hafa. En
framfarasinnað fannst mér það
ekki og stóö fast á þvi, aö hver
bograöi I sinni holu, enda hafa
minar hugmyndir sjálfsagt ekki
veriö meö háu risi.
Svo kom að þvl aö foreldrar
mlnir hættu búskap, viö eiginlega
farin aö heiman og þau útslitin.
Þau höföu byrjað aö bolloka I
húsmennsku meö einhverjar
rolluskjátur, er pabbi keypti fyrir
reiöhestinn sinn, sem hann nefndi
aldrei framar. Nú var þó búiö
oröiö um 300 fjár en afraksturinn
af því þætti nú gefa litiö tlmakaup
núna.
Svo var haldiö uppboö og allt
leystist upp, en þá kastaöi ég, af
litlu viti, sprengju I formi vlsu,
sem mikill eldur varö af og segja
má að skipt hafi sveitinni I tvo
hópa. Visan, nei, hana skulum viö
ekkert vera aö rifja upp. Aöur en
ég flutti alfariö komust þó á sættir
aö fullu. Og Tungumenn taka mér
alltaf sem týndum syni og ekkert
slöur niðjar minna gömlu, góöu
sveitunga. Menn sjá margt á
langri ævi en vantar oft hæfileik-
ann til þess að hagnýta sér rétt og
rangt eftir sinu eigin mati. Það
mat getur oft veriö skakkt, en
tekur þó langt fram þvi, aö láta
aöra hugsa fyrir sig.
Jæja, svo fluttu foreldrar minir
til Borgarfjarðar og ég ári
slðar. Og hefst þar meö nýr ||
kapltuli. Um hann spjölluöum við S
a.m.k. ekki I þetta sinni. Komdu R
heldur fram I eldhús, ég hef grun
um aö konan eigi eitthvaö á könn-
unni. — m|1(.
JON FRA PALMHOLTI:
Greinargerð fyrir
undirskrift
A aöalfundi Rithöfundasam-
bands íslands, laugardaginn 26.
aprll s.l. var I fundarlok sam-
þykkt tillaga mln um skipun
nefndar til aö endurskoöa reglu-
geröina um Launasjóö rit-
höfunda. Meö þessari samþykkt
taldi ég náö -merkum áfanga I
langri baráttu gegn núverandi
fyrirkomulagi. Ég vona aö nefnd-
in fái sæmilegan vinnufriö viö
þetta nauösynlega verk og bjóst
viö aö deilur myndu lægja á
meöan. Þaö kom þvl yfir mig eins
og vatnsgusa þegar forráöamenn
undirskrifta, sem safnaö var fyrir
fundinn til áherslu þessu máli,
voru allt I einu roknir I fjölmiðla
meö undirskriftaplaggiö án þess
aö ráögast viö undirskrifendur og
þvert ofan I gefin loforö.
Ég var eins og fleiri óánægöur
meö þann texta sem undirritaöur
var og taldi rangt aö bendla máliö
viö pólitlk. Ég vil taka hér fram
sérstaklega aö ég tel þau Jakob-
inu Siguröardóttur, Ólaf Jóhann
Sigurðsson og Svövu Jakobs-
dóttur vel aö slnum launum
komin, eftir núverandi kerfi.
Sama má raunar segja um aöra
þá sem á listanum eru. Biö ég
þessa aðila afsökunar, ef þeir
hafa lagt aöra rnerkingu I máliö.
Ég hef á undanförnum árum
tekiö nokkurn þátt i andófi gegn
núverandi stefnu I kjaramálum
höfunda, m.a. fallist á aö vera I
framboöi viö stjórnarkjör I Rit-
höfundasambandinu til aö geta
unniö þar aö breyttri stefnu, og
haft ýmsa samstööu meö þeim
sem viljað hafa breytingar. Sú
afstaöa er óháö stjórnmála-
afskiptum. 1 þetta sinn var and-
bfsmönnum ekki gefinn kostur á
ööru en aö undirrita þetta plagg
eöa þegja ella. Ég undirritaöi
plaggiö eftir talsveröa umhugsun
og gegn loforöi um aö þaö yröi
ekki birt meö þessum hætti,
heldur fyrsVog fremst lagt fram
til umræöu á aöalfundi. Ég hef
enga spjaldskrá yfir pólitlskar
skoöanir höfunda og ekki löngun
til aö bæta úr þvl. Ég kæri mig
ekki um þátttöku I einhverskonar
pólitisku upphlaupi. Ég fagna þvi
þó ef umræðurnar sem útaf þessu
hafa spunnist leiöa til breyttrar
stefnu I málefnum höfunda og
vona aö þær leiöi til góös en ekki
ills.
Þegar launasjóösmáliö var
boriö fram á Alþingi á slnum
tlma, var krafan um fjárveitingu
til sjóösins miöuö viö tekjur rlkis-
ins af söluskatti af bókum. Þessi
viömiöun féll þó strax niöur og
hefur aldrei veriö veitt til sjóösins
neitt nálægt þvl sem gert var ráö
fyrir I upphafi. Þetta hefur vita-
skulö sagt til sln og er ein megin
ástæöan fyrir þvl hvernig málum
er komiö I Rithöfundasam-
bandinu. Reyndar hefur ýmsum,
og þar á meöal mér, þótt sem
áhugi sumra forystumanna Rit-
höfundasambandsins á eflingu
Launasjóðs og kjaramálum
höfunda almennt, mætti vera
meiri á stundum.
Illa gekk aö setja Launa-
sjóönum reglugerö og varö aö
blöa þrjú ár eftir henni. A meöan
starfaöi til þess kjörin nefnd aö
úthlutun úr sjóönum. Nefndin
taldi sig úthluta eftir „bók-
menntalegu mati” llkt og tlökast
hefur um gömlu listamanna-
launin sem valdiö hafa ómældu
fjaörafoki gegnum árin. Kom
fram mikil óánægja meö þessa
þróun mála, enda ljóst aö bók-
menntalegt mat nokkurra
nefndarmanna getur naumast
veriö mælikvaröi á launa-
greiðslur til höfunda. Ég tel von-
laust aö nokkur nefnd geti
úthlutaö launum á þann hátt og
enn slöur aö nokkur geti unaö
slikri úthlutun. Menn geta litiö
þar til annarra stétta.
Þegar reglugeröin loks kom,
var henni strax misjafnlega tekiö
og helst samþykkt til aö losna viö
fyrrgreinda nefnd og gert ráö
fyrir endurskoöun reglugeröar-
innar aö fáum árum liönum.
Reglurnar eru lika þannig aö
enginn veit hvaö hann fær úr
sjóönum fyrren úthlutunarnefnd
hefur lokiö störfum ár hvert og
geta þeir sem ekki hafa sjálfir
búiö sér sæmilega aöstööu þvl
aldrei gert neina áætlun um rit-
störf sln.
Þaö sýnist undarlegt aö ekki
skuli hægt aö búa höfundum
aöstööu til vinnu, meö öörum
hætti en þeim aö birta opin-
berlega sorteraöa lista meö
nöfnum þeirra sem finna náö
fyrir augum einhverrar nefndar,
sem svo hefur takmarkaöar
reglur aö styöjast viö. Stööug
óánægja hefur þvl veriö aö
gerjast innan R.I. útaf þessum
málum, en breytingar ekki feng-
ist þará. Hefur mönnum fundist
sem ákveöinn hópur félags-
manna heföi afgerandi áhrifa á
stjórnun félagsins og ráöstöfun
fjár úr þeim sjóöum sem undir
stjórnina heyra, beint eöa óbeint.
Þetta fólk mætir á aöal-
fundi til aö kjósa slna fulltrúa
I skipulögöum kosning-
um, en sinnir annars lltiö fé-
lagsmáium, kemur t.d. ekki til
hafa mikinn áhuga á eflingu
Launasjóös eöa breytingu á
reglum um hann. Þessi hópur
hefur llka veriö nokkuö öruggur
um einhverja styrki árlega.
Viröistþarna um ákveöið samspil
aö ræöa, fólkiö kýs fulltrúa sem
slöan passa uppá hag þess og
standa gegn breytingum sem
hugsanlega gætu sett hag þess I
hættu. Vel má vera aö margt af
þessu fólki styöji sama stjórn-
málaflokk, en þaö finnst mér ekki
skipta máli, þaö væri engu betra
ef það skiptist meö öörum hætti
milli flokkanna. Hitt er áberandi
hve margt af þessu fólki hefur
stundaö háskólanám eöa annaö
langt sérnám sem léttir þvl lífs-
stritiö. Oft viröist þaö auk þess
fjármagna húshald sitt meö
tekjum útivinnandi maka ásamt
þeirri viöbót sem sjóðakerfiö
veitir þeim. Þá viröist sumt þetta
fólk hafa góö sambönd viö stærri
útgáfufyrirtæki (Væri kannski
nær aö spyrja um hugsanleg
tengsl stjórnar Launasjóös viö út-
gáfufyrirtæki, fremur en stjórn-
málaflokka?)
Þaö er I sjálfu sér ágætt ef
menn geta komiö sér upp
þægilegri aöstööu og notið for-
réttinda. Ég ætla ekki aö lasta
þaö. Hitt er verra aö I
Rithöfundasambandinu eru
margir sem ekki hafa þessa
aöstööu og mæna gjarnan á
Launasjóöinn ár hvert, 1 sinni
einu von um stundarfriö til aö
skrifa. Þessi hópur er mjög
sundurleitur og lltt skipulagöur.
Þar er roskiö fólk sem hefur
skrifaö lengi og litla umbun
hlotiö. Þar eru byrjendur meö
lltinn bakhjarl og gefa út sjálfir
gjarnan. Og ekki slst eru þar
menn úr verkalýðsstétt sem eiga
þess litinn eöa jafnvel engan
kost aö stunda ritstörf sfn, sem
þeir ætluöu. Mönnum finnst sem
stjórnir R.í. og Launasjóös hafi
lltiö sinnt þessu fólki. Má þar
minna á orö formanns R.I. á aöal-
fundi, þar sem hann sagöi
samninginn viö útgefendur meira
mál en Launasjóöinn. Margir
munu þó hafa lltil not af þeim
samningi þó flnn sé, t.d. þeir sem
gefa út sjálfir. Launasjóöurinn
hefur alltof lltiö gert aö þvl aö búa
þeim aöstööu til ritstarfa, sem
ekki ráöa viö þaö af eigin ramm-
leik. Jafnvel innan þess kerfis
sem nú er. Ég ætla ekki aö ræöa
þetta mál persónulega, en ein
spurning þó til aö skýra máliö án
frekari útlistana. Dettur ein-
hverjum I hug aö sá ágæti
höfundur Magnús Jóhannsson frá
Hafnarnesi fái 9 mánaða starfs-
laun úr þessum sjóöi og kannski
þriggja til sex mánaöa laun næstu
árin á eftir? Hann hefur nefni-
lega þurft aö standa sina pligt á
almennum vinnustaö I staö þess
aö „helga sig ritstörfum” á ann-
arra kostnað. Hvers vegna má
hann ekki fá aö njóta hæfileika
sinna eins og aörir og viö verka
hans.
Ég mun ekki ræöa þessi mál
meir opinberlega, nema sérstakt
tilefni gefist, en vona að öllum sé
mln afstaöa ljós I þessum málum.
Ég vona aö nefndin sem kjörin
var til aö endurskoöa reglur
launasjóösins, og ég á raunar sæti
I, nái samstööu um viöunandi
lausn á þessu máli og fylgi fáist
fyrir sllkri lausn innan Rit-
höfundasambandsins. Rit-
höfundum veitir ekki af samstööu
um sln kjaramál, fremur en
öörum vinnandi mönnum. Til aö
ná þeirri samstööu held ég þó aö
leggja veröi niöur stefnuna sem
reist er á kjöroröinu: Ég ég ég,
þvl allir aörir eru fifl. Tjánjngar-
frelsi má aldrei veröa sérréttindi
eins eöa neins. Erum viö ekki öll
jöfn? Ég hef aldrei fattaö þá „rót-
tækni” sem berst gegn breyt-
ingum og er á móti félagslegu
réttlæti.
Reykjavlk 29. aprfl 1980
Jón frá Pálmholti
Teiknimyndasamkeppni um orkusparnað
Húsnæöismálastofnun rlkisins
og Orkustofnun hafa i samráöi viö
Menntamálaráöuneytiö —
grunnskóladeild og Félag fsl.
myndlistarkennara ákveöiö aö
gangast fyrir teiknisamkeppni
meöal grunnskólanemenda um
orkusparnaö á heimilum. Fyrir-
hugað er aö gefa vcrölaunateikn-
ingarnar út á veggspjöldum.
Samkeppnin er haldin i tilefni af
útkomu bæklings: „Leiöir til
orkusparnaöar á heimiium”.
Allir nemendur I grunnskólum
geta tekiö þátt I keppninni, og
veröur þeim skipt I þrjá aldurs-
hópa viö mat á teikningunum:
6—9 ára, 10—12ára og 13—15 ára.
Aöalverölaun I hverjum aldurs-
hópi eru reiðhjól. Einnig verða
veitt tvenn bókaverölaun I hverj-
um hópi.
Húsnæðismálastofnun og Orku-
stofnun áskilja sér rétt til að gefa
verölaunateikningarnar út án
endurgjalds. 1 reglum keppninn-
ar stendur, aö stærö veggspjalda
miöist viö 42.0x59,4 cm (A2), en
einnig megi skila teikningum á
blaðstærö 29.7x42.0 cm (A3).
Teikningarnar eiga aö sýna hvern
ig spara megi orku á heimilum
(hita, rafmagn). Æskilegt er aö
texti (vigorö) meö teikningunni
fylgi, og skal hann vera á sérblaöi
og I mesta lagi 8 orö.
Viö mat á teikningum til verö-
launa veröur tekiö tillit til hug-
Framhald á bls. 21