Þjóðviljinn - 04.05.1980, Blaðsíða 23

Sunnudagur 4. mal 1980 ÞJóÐVILJINN — StÐA 23
af gördum
og gróðri
Spánarkerfillinn (Myrrhis
odorata = af ilmefninu myrru
sem getiö er i Lúkasarguöspjalli
og odoratus = angandi) er fjöl-
ær, fremur stórvaxin planta af
sveipjurtaætt. A skýlum stööum
I frjóum jarövegi getur hann
náö eins metra hæö. Blöö hans
eru stór, mják og margskipt
meö sagtenntum flipum: minna
i fljótu bragöi á burknablöö. öil
er jurtin ljósgræn og dúnhærö
meö sterku anisbragöi og lykt.
Blómin eru hvit i litiö eitt
hvolfdum sveip. Fræin tvö og
tvö saman, stór ilöng (2 sm)
dökkgijáandi, nokkuö barkandi
á bragöiö.
I Islenskri feröaflóru kallar
Askell Löve hann smeöjuhvönn.
Ég veit ekki hvort þaö nafn er
gamalt eöa hvort þaö er ný-
myndum Askels til aö útrýma
spánarkerfilsheitinu. Smeöju-
hvönn er nokkuö lýsandi nafn en
harla óviröulegt á svo merki-
lega jurt.
Náttúruleg útbreiösla spánar-
kerfilsins er um Pyreneafjöll,
Týrol til hálendis Balkanskaga.
Rómverjar hinir fornu höföu
mikiö dálæti á jurtinni og tóku
hana snemma i ræktun og meö
þeim barst hún til skattlanda
þeirra i Vesur-Evrópu.
Til noröurlanda kom spánar-
kerfillinn meö kristnitökunni og
var oröinn algengur þar
snemma á miööldum.
I laukgarði
Guðrúnar?
Hingaö til lands hefur hann
liklega komiö strax á land-
námsöld frá Bretlandseyjum og
sennilega hefur hann sprottiö i
laukgaröi Guörúnar Osvifurs-
dóttur.
Ekki hef ég annaö fyrir mér
en getgátur, en á hennar timum
þótti engin matjurt mikilvægari
hjá Vestmönnum og Suöurey-
ingum en hvönn og laukur.
Mæra eða mura
Keltneska nafniö á plöntunni
er „murrhag” en á ensku heitir
hún „myrrh”. Bregöur heitinu
„mæra” hvergi viö i islenskri
tungu? — Eöa hvaö um aö grafa
rætur og muru? Er hugsanlegt
aö murunafniö sé yfirfært I þaö
samhengi sem viö nú könnumst
viö eftir aö kerfilinn þraut?
Þurfum viö aö leita aftur I sans-
krlt til aö komast aö niöurstööu
um nafngiftina?
Þaö þótti nefnilega aldrei
bera vott um velmegun aö grafa
upp gæsamuru sér til matar.
Nú er varla von aö hægt sé aö
benda á vaxtarstaöi spánar-
kerfilsins viö sögustaöi Laxdælu
Lesendur eru hvattir að hafa
samband við síðuna varðandi
hinar grænu hliðar lífsins!
Umsjón: Hafsteinn Hafliðason.
Spánarkerfillinn
eöa á Siöu og Rangárvöllum. Til
þess er hann allt of eftirsóttur af
búfe óg llöur fljótt undir lok
óvarinn gegn ágangi þess. En
ekki yröi ég hissa, fyndust frjó-
korn hans i mýralögum sögu-
aldar næst bæjum á þessum
slóöum.
Siðaskipti
Og skyldi hann ekki hafa
Ilenst hjá munkum hér eins og
annars staöar um Noröurlönd á
pápiskum tima.
Klausturgaröarnir geymdu
margan gróöur sem féll i ónáö
viö siöaskiptin og var upprættur
og i eldi eytt. Alitiö Djöfulsins
eiturbras sem engum sann-
kristnum manni sæmdi aö sjá
eöa neyta. Bókabrennur og bylt-
ingar hafa aldrei veriö neitt ný-
næmi I mannkynssögunni.
Þegar dræmdi aftur i hinni
heilögu trúarsannfæringu
nokkrum kynslóöum siöar, hag-
kerfiö jafnaöist út meöal heldri
bænda og aöalsmanna jafn-
framt þvi sem samskiptin
bötnuöu viö kaþólikana I suöri,
vaknaöi á ný áhuginn á garö-
yrkju og murtasöfnun.
Litils viröi þótti sá herragarö-
ur eöa hallareign sem ekki gat
státaö af urtagaröi meö safni
grasa til nytja og nautnar.
Klaustur jurtirnar komust
aftur i hávegu. En nú höföu bor-
ist aö nýjar mat- og kryddjurtir
úr nýlendunum I austri og
vestri.
Spánarkerfillinn varö ein-
hvernveginn útundan. Honum
haföi I niöurlægingunni veriö
visaö á hauga og aö húsabaki.
Þar var hann oröin búbjörg hús-
karla og daglaunamanna sem
liföu viö kröpp kjör, þá sem
endranær. Þess vegna hefur
hann sennilega þótt til lltis hæfis
höföingjum.
— En upp reis Oskubltur! —
þvi um og upp úr miöri siöustu
öld dreiföist meöal heldri heim-
ila um öll Noröurlönd ný mat-
reiöslubók, sem tiundaöi kosti
kerfilsins og klykkti út meö upp-
skrift aö ljúffengri kerfilsúpu
sem allir vildu etiö geta.
Danskir borgarar
Ekki var aö sökum aö spyrja.
Spánarkerfillinn fékk nú upp-
reisn æru og sinn fasta blett l
garöshornum betri borgaranna.
Þvi má ætla aö sá stofn hans
sem hér vex nú hafi komiö hing-
aö meö dönskum fjölskyldum
fyrir síöustu aldamót.
Útbreiösla hans I gömlum bæj-
arhverfum bendir líka til þess.
Crr bæjunum fór hann svo fyrst
út á prestsetrin og þaöan út um
sveitirnar.
Upp úr aldamótunum tók svo
aö draga úr vinsældum hans og
um 1930 má segja aö þær standi
á núlli, enda voru aörar mat-
reiöslubækur komnar i gagniö.
Ýmsir fóru þá aö llta á hann
sem illgresi en aörir héldu hlifi-
skildi yfir honum og ræktuöu
hann sem skrautjurt i göröum
sinum. Sjálfur er ég einlægur
aödáandi hans. Varla
getur aö lita jafn friska og
stæöilega jurt. Sem undirgróöur
I trjábeltum heldur hann burt
óæskilegum gróöri, bætir jarö-
veg og hænir aö ánamaöka.
Plássfrekur getur hann vissu-
lega oröiö en auövelt er aö halda
honum I skefjum meö þvi aö
láta hann ekki fella fræ fram úr
máta.
Nú skal getið um gagn-
semina.
Spánarkerfils er getiö i nokkr-
um grasalækningabókum. Ekki
þykir hann hafa marga kosti
sem lyfjagras. Þó er þess getiö
„aö tugginn meö hunangi lækni
hann kvef og lokki hor úr nös”.
Linné hinn sænski segir aö
soöiö kerfilkál aö vori sé hollt
viö andþrengslum.
Og hinn enski Gerard sem
uppi var á sextándu öld skrifar
aö: „Kerfill etinn meö oliu og
ediki fjörgi þá sem misst hafa
alla lifsþrána”.
Og matargerðina
Blöö kerfilsins söxuö I eggja-
köku, salöt eöa kjötrétti. Og
hvaö gera Amerlkanarnir.meö
sinn háþróaöa „barbecue-
kúltúr”? — Þar er engin grili-
steik góö nema þakin sé kurluö-
um kerfli eöa kerfilsmjöri.
Kerfilblöö má nota á sama
hátt og steinselju — (persille er
danska!) Hefuröu prófaö aö
sjóöa nokkra kerfilnjóla meö I
rabbarbarasultunni?
Bretar brugga kerfilvin —
slikt er bannaö hér!
Kerfilrótin skrubbuö og soöin
I léttsöltuöu vatni rennur ljúf-
lega niöur meö duggunarsmárri
smjörklipu.
Kerfil er auövelt aö þurrka og
frysta til vetrarins.
Eða þá súpan góða
Taktu kerfilblöö og settu i
pott: sparaöu ekki kerfilinn.
Helltu vatni eöa kjötsoöi yfir
þannig aö veröi eins og aö
þröngt sé lagt I bleyti. Einn litri
soös er skammtur handa fjór-
um.
Notirðu eintómt vatn þarftu
aö salta aö smekk eöa setja
súputening út I eftir forskrift til
aö fá fyllingu i bragöiö.
Hleyptu suöunni upp I fimm
minútur. Slökktu undir. Taktu
pottinn af hellunni og láttu hann
standa meö lokiö á I hálftíma.
Slaöu þá kerfilinn úr soöinu.
Hnoöaöu smjörbollu (hveiti og
smjör til helminga). Saxaöu
kerfilinn. Hleyptu aftur upp
suöunni á soöinu. Settu smjör-
bolluna út i: suöan upp aftur
andartak. Settu svokerfilinn út i
aftur og láttu suöuna koma upp
einu sinni enn. Slökktu undir.
Lokaöu pottinum og taktu hann
af plötunni. Láttu biða fimm
minútur áður en þú berð súpuna
á borö.
Ein skeiö af sýröum rjóma
eöa hálft harðsoðiö egg viö disk-
barminn gefur góöan svip og
gerir súpuna matarmeiri.
Tærnar i kross og koss á kinn.
Setjist svo niöur og boröiö
súpuna.
erlendar
bækur
Slowly, Slowly in the Wind.
Patricia Highsmith. Heinemann
1979.
Patricia Highsmith er kunn
fyrirsmásögur sinar og skáldsög-
ur. Hún er hugkvæmur höfundur
og henni tekst að vinna hvers-
dagslegustu efni þannig aö þau
veröi frásagnarverö, hún sér
ýmsar hliöar sem ýmsir sjá ekki.
Auk þess hefur hún sett saman
fjörlega reyfara. NIu af þeim tólf
smásögum og skissum, sem hér
birtast, hafa komiö út áöur i
Umaritum. Þetta eru sögur og
skissur úr nútimamannlifi I
Bandarikjunum og fjalla einkum
um kvlöa og „terror” sem viröist
vera áberandi einkenni i borgum
þarlendis. Fólk, sem reynir aö
tryggja öryggi sitt meö stööugu
sambandi viö hvert annaö, viö-
brögð þess viö áreitni skemmdar-
varga og árásarhópa, svo aö ekki
sé minnst á þjófnaö og rán. Svip-
myndir höfundar eru eftirminni-
legar. Siöasta sagan gerist I
náinni framtlö, atburöarásin
orsakast af ægilegu tæknislysi,
svo aö landiö umhverfist og
hverfur I hafið. Hún dregur þarna
upp góöa mynd af hugsanlegum
viöbrögöum tæknivæddra og hálf-
vita, en þeir álita sumir hverjir
aö hamfarirnar séu geröar til
þess aö veita mönnum tilbreyt-
ingu I heimi, sem er algjörlega
mótaöur af fullkominni tækni og
algjörri mötun.
Heidegger
George Steiner. Modern Masters.
Fontana/Coilins 1978.
Þessi bók er meðal þeirra bestu
sem Ut hafa komið I bókaflokkn-
um Modern Masters. Höfundur-
inn er meöal hugkvæmustu
„essayista” og heimspekinga,
sem nú eru uppi, og hefur sjálfur
sett saman mörg ágæt rit um nú-
tima þróun hugsunar og mats.
Meöal þeirra er Death of
Tragedy, Language and Silence
og After Babel. Ahrifa Heidegg-
ers gætir á sinn hátt i ritum hans.
Þegar Heidegger lést 26. mai
1976 hlaut hann ýmis eftirmæli og
meðal þeirra umsagnir nokkurra
franskra heimspekinga, sem
töldu aö 20. öldin væri öld
Heideggers, eins og sú 17. heföi
veriö öld Descarters. Hannah
Arendt taldi hann vera hinn
leynda konung 20. aldar hugsunar
og heimspeki. Skoðanir manna
voru og eru mjög skiptar um
kenningar og ritsmlöar Heidegg-
ers. Bertrand Russell minnist
ekki á Heidegger i bók sinni um
vestræna heimspeki, sem er
reyndar skemmtilega skrifaö
snakk, heldur þunnt i roöi, enda
viröast enskir, „pragmatistar”
aldrei hafa kunnaðaö meta þýska
heimspeki.
Eitt er þaö, sem hefur fælt
marga frá aö lesa Heidegger, og
þaö er mál eöa oröanotkun hans,
sem er alveg persónubundin.
Hann fer þar engar troönar slóöir
— mitt er aö skrifa, ykkar aö
skilja, — svo aö mörgum viröist
mikill hluti verka hans — sem er
gifurlegt magn — vera dskiljan-
legur. Hann minnir á Heraklitus I
þessum efnum. George Steiner
skýrir ástæöurnar fyrir hinu
mjög svo persónubundna tján-
ingarformi Heideggers I þessari
bók sinni og fjallar á greinar-
góöan hátt um inntakiö I kenning-
um Heideggers. „Exitensinn”
var ekkert sjálfgefiö I augum
Heideggers, hann var honum
„numen”. Afstaöa hans markaö-
.ist af þessum grunntón, og þess-
vegna eru áhrif hans slik, aö
þeirra gætir i flestum marktæk-
um verkum nútimans sem snerta
lifsmat heimspeki og listir.
The Ancient Régime in Eu-
rope.
E.N. Williams —
Penguin 1979
Government and Society in the
Major Statcs 1648-1789.
Bodley Head gaf þessa bók út
1970, siöan kom hún út hjá Peng-
uin 1972 og er nú endurprentuð.
Höfundurinn hefur sett saman
nokkrar bækur um 18. aldar sögu.
Höfundurinn fjallar um Holland,
Spán, Prússiand, Austurrlki,
Rússland, Frakkland og Bret-
iand, en þessi riki voru áhrifa-
mest i Evrópu á þvl tlmabili, sem
kennt er viö Ancient Régime. Inn-
gangur höfundar er skrifaöur af
skynsamlegu viti, gott yfirlit yfir
stefnur og mat landstjórnar-
manna á tlmabilinu. Þaö var
áberandi aö á þcssum árum voru
menn fæddir til ákveðins hlut-
skiptis, lltiö bar á stéttarlegum
umskiptingum og skyldur og rétt-
indi áttu aö vera jafnmikilvæg i
mannlegum samskiptum. Fram-
leiöslugeta þessara samfélaga
var mjög takmörkuö og ef illa ár-
aði varö mannfellir, stjórnvöld
reyndu hvaö þau gátu til þess aö
auka framleiösluna og á sumum
sviöum varö talsveröur árangur,
rikisafskipti voru mikil varöandi
atvinnuvegi og viðskipti og á-
byrgö stjórnvalda á velgengni
þegnanna var talin skylda. Höf-
undurinn dregur upp glögga
mynd af gerö þessara samfélaga,
atvinnu og framleiösiuháttum.
Athugasemdir
um Rómverjasögu
1 frásögn sl. sunnudag af útgáfu
á Rómverjasögu Mommsens,
gleymdist aö taka fram hver gæfi
ritiö út en þaö er forlagiö D.T.Vy
útkomuár er 1976.
Sem sagt: Theodor Mommsen,
Römische Geschichte, D.T.V.
1976. Mommsen varö fyrstur
sagnfræöinga til aö fá bók-
menntaverðlaun Nóbels.