Þjóðviljinn - 04.05.1980, Blaðsíða 15

Sunnudagur 4. mai 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 15
Violetu hefur ekki mikla pólitiska
þýöingu, enda bar hún viö heilsu-
farsástæöum. tJrsögn Robelos er
hinsvegar stórpólitiskt mál. Hann
var i byrjum eindreginn stuön-
ingsmaöur Sandinista, en upp á
siökastiö hefur hann veriö mjög
gagnrýninn á stefnu þeirra, t.d. á
pólitlskt inntak lestrarherferöar-
innar, sem Sandinistar leggja
mikla áherslu á. Flokkur hans,
MDN, hefur veriö einskonar miö-
stöö hægri afla i landinu, þótt
stefna hans veröi vart talin mjög
hægri sinnuö. Þaö er lika athygl-
isvert aö Robelo hefur sætt ámæli
innan flokksins fyrir aö segja sig
úr stjórninni, enda dregur hann
þarmeö úr möguleikum flokksins
til aö hafa áhrif á framvindu
mála.
Þaö sem máliö snýst um er i
stuttu máli sú mikilvæga spurn-
ing, hvort fulltrúar millistéttar-
innar eigi aö halda áfram aö ráöa
miklu eöa hlutur fjöldahreyfing-
anna sem upp hafa sprottiö meöal
alþýöunnar aö aukast aö mun.
Svo viröist nú sem siöarnefnda
leiöin ætli aö veröa ofan á.
Ég kom til Nicaragua i júli,
strax eftir sigurinn, og svo aftur
núna i febrúar, og fann gifurlega
mikinn mun á hinu pólitiska
andrúmslofti. í fyrra skiptiö var
greinilegt aö stórt bil var á milli
Sandinista, þ.e. framvaröarsveit-
arinnar, og alþýöunnar, hvaö
snerti póltiska vitund. Þetta bil er
nú aö mestu leyti horfiö, og þaö er
hreint ótrúlegt hve fólkiö i land-
inu hefur öölast mikinn pólitiskan
skilning og þroska á þessum
mánuöum. Enginn vafi leikur á
þvi aö þetta hefur oröiö fyrir til-
stillifjöldahreyfinganna, og og þá
fyrst og fremst byltingarvarnar-
nefndanna, sem starfandi eru I
hverju borgarhverfi og út um állt
land
Sósíalismi
— Er byltingin I Nicaragua
sósiaiisk?
— Þaö er athyglisvert, aö
ennþá hefur oröiö sósialismi ekki
veriö notaö af stjórnvöldum.
Hinsvegar er augljóst, aö áætlan-
ir og áform Sandinista eru sósial-
Isk, og þaö er marxiskt oröalag á
öllum þeirra plöggum. Sósialismi
var heldur ekki nefndur á Kúbu
fyrren tveimur árum eftir bylt-
ingu. Afstaöa Sandinista til fram-
tiöarskipulags I Nicaragua er
augljós: Þaö er fólkiö sem ræöur
feröinni og ákveöur hvert þetta
framtiöarskipulag veröur.
Ég tel óhætt aö fullyröa aö bylt-
ingin I Nicaragua sé sósialisk
bylting, viö sjáum þaö beinlinis á
verkum hennar. Hún er sérstæö
aö þvi leyti aö margir pólitiskir
flokkar taka þátt I henni, en allir
flokkarnir eru litlir. Sandinista-
hreyfingin er ekki pólitískur
flokkur, en byggir á stuöningi
fjöldans og er i raun hiö ráöandi
afl. Þaö eru einkum hægri sinnaö-
ir stjórnmálamenn sem tala um
margra flokka kerfi (plúral-
isma).
— Hvaö um frjálsar kosn-
ingar?
— Afstaöa meirihlutans er
ljós: hann telur enga þörf á kosn-
ingum ennþá. Menn segja sem
svo, aö þeir hafi greitt atkvæöi
meö blóöi sinu, og hafi enga þörf
fyrir atkvæöaseöla.
— Hvernig er ástandiö I efna-
hagsmálunum?
— Hrikalegt. Somoza skildi viö
oj hrtaanifiW 91 TtiS
landiö I rústum, og framleiöslan
er enn ekki komin I eölilegt horf.
Mjög mikil þörf er fyrir aljóölega
efnahagsaöstoö, en hún hefur
veriö alltof lltil enn sem komiö er.
Sem dæmi má nefna, aö
Bandarikjamenn ætluöu aö veita
Nicaragua 75 miljón dollara efna-
hagsaöstoö, en hættu viö þaö.
Stjórnvöld I Nicaragua hafa lagt
mikla áherslu á aö reyna aö fá aö-
stoö frá Vesturlöndum til aö vega
á móti aöstoöinni sem þeir geta
fengiö og fá frá Sovétrikjunum og
Austur-Evrópu. Þeir leituöu ekki
til Sovétrikjanna fyrr en eftir aö
þeir höföu þrautreynt möguleika
á vestrænni aöstoö. Astæöan er
augljóslega sú, aö þeir vilja ekki
binda sig á klafa neinsstaöar,
vilja ekki veröa háöir einhverju
riki aöeins vegna þess aö þeir fá
aöstoö þaöan.
Þaö er hróplegt, aö sú aöstoö
sem þeir hafa fengiö frá Vestur-
löndum nú er minni en sú aöstoö
sem veitt var Nicaragua eftir
jaröskjálfann mikla 1972, eiida
þótt þaö væri vitaö mál þá aö pen-
ingarnir runnu beint I vasa
Somoza-fjölskyldunnar, en komu
þjóöinni aö sáralitlu gagni.
Ástæöan fyrir tregöu
Bandarikjamanna og annarra
Vesturlandabúa nú er sú, aö þeir
óttast aö Nicaragua veröi „önnur
Kúba”. 1 Nicaragua segja menn
hinsvegar aö þeir vilji ekki veröa
önnur Kúba, heldur „fyrsta
Nicaragua”! Þeir leggja mikla
áherslu á sérstööu sinnar bylt-
ingar. Þröngsýni yfirvalda I
Bandarikjunum er hinsvegar
slik, aö þau eru nú farin aö endur-
taka nákvæmlega sömu mistökin
og þau frömdu á fyrstu árum kú-
bönsku byltingarinnar. Þau geta
þessvegna engum um kennt nema
sjálfum sér, ef Nicaragua veröur
„önnur Kúba”.
Gagnbylting
— Hvaöum gagnbyltinguna, er
hún I gangi I Nicaragua?
— Þaö er hægt aö tala um
fernskonar gagnbyltingar- eöa
skemmdarverkastarfsemi. 1
fyrsta lagi beina, hernaöarlega
gagnbyltingu, sem nú er aö mestu
leyti úr sögunni, en var mest
áberandi fyrst. Þar voru á ferö
þjóövaröliöar Somoza, sem ýmist
uröu eftir I Nicaragua eöa söfn-
uöu liöi i Honduras, m.a. undir
forystu sonar Somoza. Sú hætta
er nú um garö gengin aö þeim
takist aö ná völdum aftur.
I ööru lagi er þaö starfsemi
CIA. Sem dæmi um hana má
nefna aö CIA samdi skýrslu eina
mikla, sem byggö var á upplýs-
ingum 300 njósnara, sem leyni-
þjónustan haföi á slnum snærum I
landinu, og þaö var eftir aö þessi
skýrsla kom fram sem hætt var
viö 75 miljón dollara efnahagsaö-
stoöina, sem ég gat um áöan. I
Nicaragua er fólk afskaplega
meövitaö um þessar CIA-njósnir
og eitt af helstu slagoröum bylt-
ingarinnar er „Nicaragua verður
ekki annaö Chile”.
t þriöja lagi eru margir einka-
framtaksmenn og landeigendur
sem llta áform Sandinista horn-
auga og gera allt sem þeir geta til
aö spilla fyrir þessum áformum,
ma. meö skemdarverkum I verk-
smiöjum og á ökrum.
t fjóröa og slðasta lagi er svo
„gagnbylting frá vinstri”. Þar er
aö verki lítill hópur, MAP, sem
vinnur gegn byltingunni meö þvl
aö skapa óánægju I verkalýðs-
félögunum og vlöar og setja fram
kröfur sem eru óraunhæfar viö
þær aöstæöur sem nú rlkja. Þeir
fara t.d. fram á 100—150% launa-
hækkun. Þessi hópur er upphaf-
lega maólskur og tilheyröi áöur
Sandinistahreyfingunni en var
rekinn þaöan 1970 þegar upp
komst aö hann haföi gert áætlun
um aö drepa marga helstu for-
ingja Sandinista. Þetta er mjög
ruglaö fólk, og hópurinn er fá-
mennur.
Jákvæðir
prestar
— Hvernig er afstaöa kirkj-
unnar til byltingarinnar?
— Afstaöa kirkjunnar er eitt af
þvl sem hvaö fróölegast er aö
kynna sér I Nicaragua. 1 stuttu
máli sagt er hún mjög jákvæö, og
þaö gerist nú I fyrsta sinn I
Rómönsku Amerlku aö kaþólska
kirkjan beinlinis tekur þátt I bylt-
ingunni. Margir áhrifamenn i
Strákar I Nicaragua stilla sér upp viö sprengjubrot úr striöinu.
byltingunni eru prestar, og má
þar nefna menntamálaráöherr-
ann, Ernesto Cardenal, sem auk
þess aö vera prestur er sennilega
mesta ljóöskáld Rómönsku
Ameriku slöan Pablo Neruda lést.
Kirkjan I Nicaragua er ekki eins
voldug og áhrifarlk og I mörgum
öörum löndum álfunnar, en þátt-
ur hennar I byltingunni hefur
hingaö til veriö jákvæöur. Margt
bendir til þess aö þaö sama sé nú
aö gerast I E1 Salvador.
— Margir hafa rómaö þátt
kvenna i byltingunni I Nicaragua.
— Já, og ekki aö ástæöulausu.
Um 30% af þeim sem gripu til
vopna gegn Somoza voru konur,
og enn eru margar konur I bylt-
ingarhernum. Þvi miður er hlutur
þeirra I æöstu stjórn landsins ekki
I samræmi viö þessa háu tölu, og
þegar ég kom til Nicaragua I
febrúar varö ég var viö svolitla
óánægju kvenna meö minnkuö
áhrif þeirra á gang mála. Hins-
vegar eru kvennasamtökin I
Nicaragua mjög sterk og áhrifa-
rlk og láta öll málefni byltingar-
innar til sln taka. Þessi samtök
voru stofnuð 1976, en þaö var ekki
fyrren eftir byltinguna sem þau
urðu aö raunverulegum fjölda-
samtökum. Þau eru óllk kvenna-
samtökum á Vesturlöndum, enda
er afskaplega mikill munur á
þjóöfélagsástandinu þar og I
Nicaragua. Aöalmáliö er aö vekja
konur til vitundar um jafnréttis-
mál, fá þær til aö taka þátt I at-
vinnulífinu og stjórnmálunum.
Kvennasamtökin eiga nú mjög
sterk ftök meöal alþýöukvenna og
stefna þeirra er I fullu samræmi
viö stefnu Sandinista. En þær
eiga langa og stranga baráttu
fyrir höndum, þvl þjóöfélagiö er
frá fornu fari undirlagt af „hana-
hyggju” einsog önnur lönd
álfunnar.
— Aö lokum lagnar mig til aö
spyrja þig um menningarmálin.
Nicaragua hefur löngum veriö
fræg fyrir góö skáld, en hvaö um
aörar listgreinar?
— Þaö sem nú er aö gerast I
menningarmálum Nicaragua er
þjóöleg og pólitlsk vakning.
Nicaragua á sér rlkar, alþýölegar
heföir I menningarmálum, sem
hafa verið kæföar niöur og eru nú
aö koma upp á yfirboröið eftir
hálfrar aldar bandarlsk áhrif.
Leiklist, tónlist, myndlist, bók-
menntir — allt er þetta aö rlsa úr
lægö og allsstaöar er eitthvaö
mikiö aö gerast. Aöalmáliö núna
er aö kenna öllum aö lesa og
skrifa. Lestrarherferöinni á aö
ljúka I ágúst, þá eiga þeir 180.000
skólanemendur sem aö henni
standa aö vera búnir aö kenna
850.000 manns sem svarar
tveimur fyrstu bekkjum barna-
skóla, og strax á eftir hefst önnur
herferö fulloröinsfræöslu. Þessar
herferöir eru ekki aöeins farnar
til þess aö kenna fólki stafina,
heldur til aö vekja þaö til vit-
undar um land sitt og þjóöfélag.
Kennslugögnin eru innlend, þaö
er lögö áhersla á aö kenna fólki
sögu landsins og byltingarinnar.
Skilin milli skólans og þjóöfélags-
ins eru aö hverfa: skólinn er ekki
lengur einangruö stofnun heldur
er allt landiö aö breytast I risa-
stóran skóla.
— ih
n
MYNDMÁL
5. grein
Umsjón: Jón Axel Egilsson |
HANDRIT
JC> (M •
Aoa/vf y /V /V
MrfJT/r/? />/)/YH/A/S SMc-r
fiunf cftJctiefr oCt//c, r't
c/scr /V»<h y J
Cisí/c /is/ /& t* s S/ss - 9
s/c rl _ /Zs
Hvaöan kom hugmyndin aö I
jafn áhrifariku myndskeiöi og I
þessu: Frá höfundi J
handrits, James R. Webb, eöa j
leikstjóranum.Lewis Milestone? ' |
Þetta atriöi er úr strlösmynd- •
inni „Pork Schop Hill” (1959). *
Þessar teikningar voru geröar I
áður en tökur hófust til aö fá til- |
finningu fyrir atriöinu I mynd. I
Fyrst veröur sprenging. Þegar J
reykurinn hverfur sjáum viö I
skó særöa hermannsins I I
forgrunn. Hann öskrar: — Ég er ■
særöur! Ég er særöur! Annar J
hermaöur tekur undir hendur I
hans og dregur hann aftur á bak j
og upp á viö I sitjandi stööu og >
viö sjáum aö skórinn hreyfist J
ekki. Hermaöurinn öskrar: — |
Fóturinn! Fóturinn! Slöan sjá- |
um viö aöeins skóinn eftir og ■
myndin dökknar niöur.
Eitt af því fyrsta sem kvik- I
myndatökumaöur veröur aö I
kenna nýliöa I leikstjórn er '
„landafræöi tjaldsins”. Viö höf- J
um rætt um mikilvægi þess aö |
leikarar haldi sig réttu megin á I
tjaldinu og sama máli gegnir ■
um hreyfingar. Ef leikari legg- I
ur af staö frá vinstri til hægri, 1
verður hann aö halda áfram frá I
vinstri til hægri I næstu tökum. I
Sama máli gegnir um feröa- I
lög. Við erum svo vön þvl frá 1
landabréfum aö vestur sé til |
vinstri og austur til hægri.aö ef |
viö sæjum mynd af flugvél, sem I
ætti aö vera á leiö frá Keflavík J
til Kaupmannahafnar og nef I
hennar vlsaöi til vinstri, þætti I
okkur frekar sem hún væri á 1
leið til New York.
Þegar kvikmyndatökumaöur- |
inn Delmer Daves tók atriöi I |
kvikmynd þar sem kafbátur átti *
aö stefna út á Kyrrahaf (I J
vestur), þurfti hann aö notast |
viösviösmyndinnil kafbáti sem |
notuö haföi veriö til aö sýna kaf- *
bát sigla frá Bandarlkjunum til J
Frakklands. Þar sem sviös- I
myndin sýndi aö kafbáturinn |
stefndi I austur, til hægri, tók J
hann lykilatriöin I spegli til aö .
áhorfendum fyndist báturinn I
stefna frá hægri til vinstri eöa I
vestur.
Hér til hliöar er svo uppkast ■
úr tökuhandriti eftir Delmer |
Daves. Þetta atriöi er ein taka, I
tekin meö krana og fylgir ■
persónunni Rune eftir. Rune I
kemur niöur stigann meö |
bakka, gengur fram hjá Frail aö I
eldavélinni. Frail stendur upp *
og þeir ganga aö rúmi þar sem I
meövitundarlaus stúlka liggur. I
Úr myndinni The Hanging Tree I
(1959). *