Þjóðviljinn - 28.03.1981, Side 14

14 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 28.-29. mars 1981
Helgin 28.-29. mars 1981 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 15

Ógnarjafnvægið svokallaða hefur byggst á því að
stórveldi, sem byrjar kjarnorkustyrjöld með árás á
yfirráðasvæði annars stórveldis kallar yfir sig
gagnárás. Sú tortiming sem slik styrjöld leiddi til,
gefur ekki kost á sigurvegara. Kjarnorkuvopna-
forðabúr Bandaríkjamanna, Breta, Frakka, Kin-
verja og Sovétmanna hafa að geyma slikan eyð-
ingarmátt að einungis hluti hans nægir tii að
sprengja samfélög manna aftur á steinöld, ef eitt-
hvert mannlif yrði þá eftir til að erfa geislavirkt
umhverfi og hrylling erfðagalla og stjórnleysis.
Eftir
Garðar
Mýrdal
Kafbátaárásarkerfi
bandaríska flotans
Grein í Scientific
American
I grein i febrúarhefti Seientific
American 1981 er vöngum velt
yfir möguleikum Bandarikja-
manna til að brjóta upp ógnar-
jafnvægið og ná yfirburðum i
hernaðaraðstöðu, sem kalla má
„ógnarjafnvægisleysi”. Slik
staða veitti Bandarikjamönnum
þá yfirburði að geta greitt svo af-
gerandi og snöggt högg i fyrstu
árás á Sovetrikin, að gagnárás
yrði mjög óveruleg ef hún yrði
einhver.
Slik staða, sem Bandarikja-
menn gætu jafnvel náð á þessum
áratug ef svo heldur fram sem
horfii^ og ef styrjöld milli risa-
veldanna brýst ekki út áður en
hún kemur upp, byggist á yfir-
burðum Bandarikjamanna um-
fram Sovétmenn á sviði rafeinda-
og tölvutækni.
Greinin i Scientific American
er eftir Joel S. Wit, og hefst á
kynningu á umfangi ASW-kerfis-
ins (Antisubmarine Warfare-
kerfisins) sem Bandarikjamenn
hafa þróað i stöðugt vaxandi mæli
i nærri þrjá áratugi og hafa kost-
að til miljörðum dollara. Höfund-
ur greinarinnar segir m.a. i inn-
gangi að þótt kafbátaárásarstyrk
Bandarikjamanna sé fyrst og
fremst ætlað að bægja frá ógnun
við athafnir og flutningaleiðir
bandariska flotans, þá hafi kerf-
ið nú þróast á það stig að vera
orðið veruleg ógnun við sovéska
kafbáta sem geta skotið kjarn-
orkuskeytum úr kafi gegn skot-
mörkum i Bandarikjunum.
bessi vaxandi árásarhæfni
ASW-kerfis Bandarikjamanna á
sér enga hliðstæðu i sovésku
hernaðarvélinni, hvorki nú né
fyrirsjáanlega.
Hér verður fjallað um atriði i
greininni i Scientific American
um það hvernig þessi aukna árás-
arhæfi bandarisku hernaðar-
vélarinnar er byggð upp m.a. á
hernaðarmannvirkjum á íslandi,
þeirri ógn sem Sovétmenn standa
frammi fyrir hennar vegna og
hvernig þetta eykur styrjaldar-
hættu og spennu i heiminum.
Opinberar yfirlýsingar um
bandariska ASW-kerfið hafa
gjarnan lagt áherslu á taktiskt
hlutverk þess. Hlutverkinu er
skipt i fjóra megin þætti: 1) að
gera vart við kafbáta. 2) að bera
kennsl á óvinakafbáta, 3) að stað-
setja kafbátana nákvæmlega og
fylgjast með hreyfingum þeirra,
og 4) að granda kafbátum. Það
hefur haft forgang i uppbyggingu
ASW-kerfisins að verja Banda-
rikin sjálf gegn kafbátum með
langdrægar kjarnorkueldflaugar.
ASW-kerfi Bandarikjamanna
er einkum byggt á neðansjávar
hlerunarkerfum, kjarnorkuknúð-
um árásarkafbátum, umfangs-
miklum Orion-flugvélaflotum, og
til að geta eytt öllum kafbátum
hvar sem er og hvenær sem er,
jafnvelundan lshafsströnd Sovét-
rikjanna og i dýpstu álum úthaf-
anna eru nú i þróun net gervi-
tungla, ný og fullkomnari hlerun-
ardufl, og samhæfing fjölþættra
aðgerða um öll heimsins höf með
tölvustýrðum stjórnunarstöðvum
A fjárhagsárinu 1980 notaði
bandariski flotinn (US Navy) 7
miljarða dollara eða u.þ.b. 16% af
heildar fjárveitingu sinni til
reksturs ASW-kerfisins og meira
en 20% til rannsókna og þróunar á
kerfinu.
Hljóölátir
kafbátar í háværu
umhverfi
Algengustu aðferðir til að
skynja kafbáta er að nota hlerun-
artæki eða keðjur hljóðnema sem
geta greint vélarhljóð og önnur
hljóð frá kafbátum. Hljóðbylgjur
berast langt i vatni og má greina
hljóð frá kafbát um óravegalengd
i heimshöfunum. En á leið sinni
fara þessar hljóðbylgjur um sjó
með misjöfnu hitastigi og mis-
jöfnu seltuinnihaldi, en hvort
tveggja hefur áhrif á hljóðhraða.
Auk þess verða hljóðbylgjurnar
fyrir áhrifum hafstrauma og
endurkasts frá yfirborði og hafs-
botni og þá blandast inn truflanir
frá öldufalli, dýralifi, oliuborun-
um á hafsbotni og mikilli umferð
verslunar- og fiskiskipa, og ann-
arra sjávarfarartækja.
Fyrstu kafbátahlerunar-
stöðvarnar voru lagðar meðfram
Atlantshafsströnd Bandarikjanna
195^,og á sjötta áratugnum voru
hlerunarkerfin þróuð niður á
mikið dýpi meðfram Atlantshafs.
og Kyrrahafsströnd N-Ameriku.
Samhæfing hlerunarkeðjanna
og eftirlits herskipa og flugvéla
með óvinakafbátum var þróuð
samhliða bættri næmni hljóðnem-
anna og raftæknilegri meðhöndl-
un á hljóðmerkjunum til að
einangra úthljóðin frá kafbátum.
1974 voru 22 svoköiluð SOSUS
(Sound-Surveillance System)
hlerunarkerfi á vegurn banda-
riska flotans, en þau geta staðsett
kafbáta með a.m.k. 50 sjómflna
nákvæmni. Hljóðnemarnir eru
lagðir i ákveðið mynstur og
tengdir saman með köplum.
Hljóð frá kafbátum, sem greinast
á fleirri en einn hljóðnema,gefur
fjarlægð og stefnu kafbátsins þvi
nákvæmar sem fleirri hljóðnem-
ar greina hann. Tvær slikar keðj-
ur, önnum samsiða Kamtsjatka.
skaga á Kyrrahafsströnd Sovét-
rikjanna og hin milli Bjarnareyj-
ar og Noregs á mótum Atlants-
hafs og Barentshafs þykja sér-
lega mikilvægar, þar eð þær eru á
helstu athafnasvæðum sovésku
Gefur
Bandaríkja-
mönnum
forskot og
raskar
ógnar-
jafnvæginu
kafbátanna og skera leið þeirra
til og frá heimahöfnum.
Byltingin á sviði rafeindatækni
og örtölvuiðnaðar og þar með á
sviði hljóðnematækni og i hraða
og nákvæmni meðhöndlunar upp-
lýsingaflæðis s.s. hljóðbylgju-
mælinga i undirbjúpunum gerir
nú kleifa þróun meðfærilegri
hljóðnemakeðja, sem greina
jafnvel á löngu færi núning milli
kafbáta og sjávar þegar vélar-
hljóðin hafa verið slökkt.
A vegum bandariska flotans er
nú verið að þróa tvö
geysi-nákvæm kerfi hljóðbylgju-
nema, til að staðsetja óvinakaf-
báta bæði á djúpsævi úthafanna
og eins um styttri tima i námunda
við yfirráðasvæði sovésku kaf-
bátanna t.d. inni i Barentshafinu.
Það fyrra SURTASS (Sur-
veillance Towed Array System)
er gert af hljóðnemaröð, sem er
dregin á eftir skipum i löngum
kapli á yfirborði sjávar.
Hitt kerfið RDSS (Rapidly De-
ployable Surveillance System) er
byggt á fjarstýrðum baujum, sem
geta staðsett kafbáta með tölu-
vert mikilli nákvæmni, með-
höndlað hljóðmerkin sem þær
greina og sent mikið magn upp-
lýsinga t.d. gegnum gervitungl.
Þessu kerfi er hægt að koma fyrir
með flugvélum eða kafbátum til
Landfræðileg lega er Bandarikjunum mjög i hag i hugsanlegum hernaði gegn
langdrægum flugskeytakafbátum Sovétfikjanna. Enda þótt Sovétrikin hafi
lengstu strandlengju allra rikja eru þau að mestu landlukt ef miðað er við lang-
dræga flugskeyta-kafbáta. Kafbátahafnir þeirra eru illa staðsettar og aðgang-
ur að heimshöfunum þaðan torveldur. Til dæmis þurfa sovéskir YANKEE-kaf-
bátar, sem búnir eru langdrægum kjarnorkueldflaugum, og eiga heimahöfn i
Polyarnyy á Kóla-skaga, að fara gegnum „hliðiö” milli Grænlands og Bret-
iands til þess að komast út á Atlantshafið. Þeir komast þvi hvergi án þess að
kafbátavarnir Bandarikjanna fylgist gaumgæfilega með. Enda þótt sambæri-
legir soveskir kafbátar hafi beinan aðgang að Kyrrahafinu frá Petropavlosk á
Kamtsjaka-skaganum er nálægðin við Aleutia eyjurnar og Japan þeim Þránd-
ur i Götu. Kafbátahernaðarkerfi Bandarikjamanna byggir ekki aðcins á land-
fræðilegu óhagræði Sovétmanna, heldur fyrst og fremst á auðveldum aðgangi
þeirra sjálfra að heimshöfunum og heppilegri staðsetningu bandamanna á lyk-
ilstöðum. Lega SoVétrikjanna og takmarkaöur aðgangur aö heimshöfunum á
sinn stóra þátt i þvi að takmarka umsvif langdrægra sovéskra kafbáta, t.d.
Delta-gerðarinnar, við „sovésk innhöf” svo sem Barentshaf og Okhotskhaf.
LykiIIinn tii vinstri á myndinni sýnir nokkra þætti i kafbátahernaðarkerfum
stórveldanna tveggja.
timabundinna njósna og á striðs-
timum til aðstoðar SOSUS kerf-
inu, sem er viðkvæmt íyrir
árásum.
Umfangsmiklar
hernaðar-
rannsóknir
Rannsóknarstofnun bandariska
hersins DARPA (Defence Ad-
vanced Research Projects
Agency) hefur með rannsóknum
og tilraunum látið bandariska
flotanum i té óhemju afkastamik-
ið og nákvæmt hljóðnemakerfi,
sem ná mun dýpra i undirdjúpin
og er stjórnað frá heimsins af-
kastamestu tölvum (Illiac 4).
Unnið er að þvi að koma þessu
kerfi i notkun i Moffett Field
Naval Air Stöðinni I Kaliforniu.
Meðal annarra verkefna sem
rannsóknarstöðin DARPA vinnur
nú að í þessu sambandi eru:
a) Að setja net segulsviðsmæta á
hafsbotinn milli tslands og
Grænlands og milli tslands og
Skotiands til að' vinna á móti
möguleikum Sovétmanna til að
villa fyrir hljóðnemakerfunum
með hljóðgjöfum.
b) Infrárauðum mælingum tii
að greina hitauppstreymi frá
kjarnorkumótorum kafbáta og
verður jafnvel unnt að nota
slika infrarauða nema i gervi-
tunglum til kafbátaleitar.
Framhald á 16. siðu.
Lockheed P-3C Orion er fullkomnasta langfleyga kafbátahernaðarvél I heimi. t
henni eru margvisleg eftirlitstæki, m.a. mikill fjöldi hljóðbauja, sem varpaö er I
sjó. Orion vélarnar geta einnig borið fjölmargar tegundir af vopnum til þess að
granda kafbátum, svo sem sprengjur, djúpsprengjur (sumar með atómhleðsl-
um), flugskeyti og tundurskeyti. Bandariski flotinn framleiðir 12 slfkar vélar á
Hlutiaf mælitækjum um borð i P-3C ORION vél, en þar eru samkvæmt upplýsing-
um bandariska flotans m.a. ratsjá, rafeindasjá, segulskynjarar og „infrarauðir”
skynjarar
Jj „Starfs”-sv*ði U.S. kafbáta.
o Landstöð fyrir ASW-flugvélar
X SOSUS-kapIar
U.S. ASW-þyrlumóðurskip.
♦+ U.S. ASW flugvélar
• • • • CAPTOR-sprengju belti.
A þessu kortier dregin upp mynd af hugsantegum „kafbátaþröskuldi” I hafinu miUi Graen-
landsog Bretlands og segir greinarhöfundur I £jpientific Amerlcan að hdn Sýni vel hvernig
kerfiö geti virkað jafnt sem vörn gegn sovéskurtt árásarkafbátum og til sdknar gegn þeim
kafbátum Sovétmanna sem bera langdrægar eidflaugar. Þessa mynd dregur greínarhöf-
undur upp með stuðningi sovéskra herfræðirita. Takið eftir Captor-sprengjubeltunum milli
tslands og Grænlands. t lyklinum tii.vinstri á myndinni er U.S. notað til styttingar fyrir
Bandarikin, og ASW fyrir kafbátahernaðarkerfið.