Þjóðviljinn - 15.07.1981, Blaðsíða 5

Þjóðviljinn - 15.07.1981, Blaðsíða 5
Miðvikudagur 15. júll 1981 ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 5 MINNING: Jón Helgason Jón Helgason ritstjóri og rithöf- undur erfallinn frá óvænt og fyrir aldur fram. Þar fór maður, sem hafði lagt fram drjUgan skerf til islenskrar sagnamenningar. Hann hafði á löngum blaða- mennskuferli flutt mál sitt á menningarlegra stigi en þorri samstarfsmanna hans. Einkum verða ýmsar forystugreinar hans minnisstæðar fyrir það, að þar var aldrei verið að eltast við Htilsverð atriði, en horft lengra fram en títt er f slikum skrifum og framsetning slík, að oft gat talist til bókmennta. A þeim langa tima, sem hann ritstýrði sunnu- dagsblaði Timans, tókst honum einatt að gera það forvitnilega lesningu. Jón Helgason unni Islandi heitt og lét oft til sin heyra um sjálf- stæðismál tslendinga. Má minn- ast siðasta framlags hans, er hann talaði á Lækjartorgi eftir sfðustu Keflavikurgöngu. Umhyggja hans fyrir landinu birtist i' þvi, hversu honum sveið meðferðin á þvi á umliðnum öld- um og þá jafnframt áhugi á þvi hvernig bæta mætti þann skaða með ræktun þess margvislegri og hlffð við gróður og jarðveg, sem eftir er. Þá er komið að þvi, hvernig sá, er þessi orð ritar, kynntist Jóni Helgasyni. Það var fyrir áhuga hans á skógræktinni I landinu. Ég held við höfum fyrst kynnst að ráði, er Jón kom að Hallormsstað fyrir mörgum árum með Hákoni Bjarnasyni i hópi blaðamanna til þess að kynnast þeim árangri, sem á þeim stað má sjá af friðun lands og innleiðingu nýrra náttdrugæða með margvislegum trjátegundum af fjörrum löndum. Ég man vel, hvernig Jón gladdist yfir þvi', sem hann sá i þessari ferð. Siðan áttum við oft samskipti, er hann vildi skýra frá árangri skógræktar i blaði sínu.' Það óvenjulega var, að frumkvæðið kom oftast frá honum. Margir Islendingar hafa dhuga á skógrækt i landinu, en ég full- yrði, að fáir leikmenn höfðu betri skilning á hinum margbreytilegu hliðum þessarar starfsemien Jón Helgason. Þetta fékk ég nokkrum sinnum að reyna. Á sl. ári hóf Jón sjálfur visi að skógrækt I heimabyggð sinni, Hvalfirði. Hann hafði eignast hluta af Litla-Botni, sem hann ætlaði að rækta á skóg með tim- anum, ef honum entust kraftar. Hann hafði þegar girt dálitinn skika i' þessu skyni. Fyrir mig var það uppörvun að kynnast áhuga og skilningi þessa framsýna hugsjónamanns á þvi máli, sem mér er hugleiknast. Skarð er fyrir skildi, þegar hann er falUnn frá. Ég minnist hans með þakklæti og virðingu fyrir mikið framlag hans til þess að breyta eyðimörkum Islands i grænar lendur á ný. Mest af þvi innti hann af hendi með þjálfuð- um penna sinum og skarpri hugsun sem stýrði honum. t sögu skógræktar á íslandi verður hans minnst meðal þeirra, sem vöktu skilning á gildi hennar. Eg flyt fjölskyldu Jóns Helga- sonar einlægar samúðarkveðjur. Sig. Blöndal. Vfða er fallegt við Hvalfjörð, en þó er sumarfegurðin hvergi meiri né fjölbreytilegri en fyrir fjarðar- botninum, þar sem saman fara með einkennilegum hætti gróður- vin og berangur, en tignarlegur fjallahringur hið næsta og lýkur uni staðinn. Æskumaðurinn, sem elst upp á þessum slóðum, hefur fjörðinn langa og sagnauðuga fyrir fótum sér — brot af veraldarsænum — en að baki þruma Islensk öræfi, seiðmögnuð I tign sinni og veldi. Þegar sá, sem slitur barns- skónum i sliku umhverfi, er hrif- næmur, með heitar, sterkar og djúpar tilfinningar, gleymir hann aldrei æskustöðvunum, enda þótt atvikin búi honum aðra vist. Sé hann jafnframt spar á að opna hugskot sitt og frábitinn að flíka þvi sem þar býr innst, kann öörum að leynast, hversu sterk- um böndum maður þessarar gerðar er tengdur átthögum sinum. Þegar ég á liðnu vori ræddi siöast I nokkru tómi við vin minn Jón Helgason, urðu mér fyrst að fullu ljós hin sterku tengsl hans við átthagana. Við höfðum þá þekkst i nærfellt fjóra tugi ára og verið nánir samstarfsmenn um skeið, en ekki minnist ég þess að hann viki nokkru sinni að þvi einu oröi, að hann saknaði þeirra stöðva. Jón var ekki vanur að flika eigin tilfinningum. Hann hafði misst móður sina ungur og faðirhans oröið fljótlega eftir það að hætta að búa og mátt selja jörðina Stóra-Botn I Hvalfirði. Er ekki að efa, að þau atvik og breyttir hagir sem af þeim leiddu, hafi haft djúptæk áhrif á gáfaðan æskumann, dulan, en innst inni gæddan mikilli viðkvæmni og til- finningahita. Mér fannst Jón Helgason i þetta siðasta skipti sem við ræddum saman undir fjögur augu, vera venju fremur opinskár og jafnvel njóta þess að segja undan og ofan af um sjálfs sin hagi. Astæðurnar virtust mér tvær. Hin fyrri var sú, að nú bjó hann sig undir að hætta erilsömu blaðamanns- og rit- stjórastarfi, sem hann hafði gegnt óslitið I hálfan fimmta tug ára, og hugði gott til að fá næði til að sinna margvislegum hugðar- efnum sinum, ýmist inni við skrifborðið eða úti 1 náttúrunni við ræktunarstörf. Siðari ástæðan var ekki siður ofarlega I huga Jóns. Hann hafði um skeið búið sig undir það af eðlislægri kapp- semi, að flytja aðalheimili sitt heim á bernskuslóðirnar, og freista þess að skjóta þar rótum á ný. Fyrir nokkru hafði hann fest kaup á hluta jarðarinnar Litla— Botns, og reist sér þar notalegan bústað, sem hann kvað sér og konu sinni eiga aö geta orðið gott sumarhús.en einnig veturhiis, ef svo vildi verkast. Honum var hugleikið að skýra mér frá þess- um fyrirhuguöu breytingum á högum sinum, og það var auð- heyrt, að hann hlakkaði til: Hafði ég ekki lengi séð hann og heyrt svo glaðan og léttan i lundu. Er mér og tjáð, að hann hafi nú I vor ásamt fólki sinu hafist handa um umtalsverða trjárækt þar efra. Og það hef ég fyrir satt, að skömmu áður en kallið kom, hafi hann flutt gömlu ritvélina sina upp að Botni. Viö fráfall Jóns Helgasonar hvarflar hugurinn viða, meðal annars til upphafsára blaða- mennsku hans. I ársbyrjun 1937 þurfti að ráða mann að Nýja dagblaðinu, öðru aðalmálgagni Framsóknar- flokksins urh þær mundir. Þá var Jónas Jónsson frá Hriflu for- maður flokksins og langmestur ráðamaður um blaðaútgáfu hans. Eftir minnisstæðan ráðherradóm var Jónas tekinn við stjórn Sam- vinnuskólans á nýjan leik. Þegar hann frétti af vanda Nýja dag blaðsins, varð honum ekki ráða- fátt fremur en endranær. Lausn málsins var nærtæk. 1 skólanum hjá honum var óvenju viðlesinn og ritfær nemandi, sem að visu hafði setið skamma stund á skólabekkjum, en var orðinn fjöl- fróður og þroskaður af sjálfs- námi. Eftir einn vetur á Laugum og hálfan I Samvinnuskóla, aö viðbættum miklum bóklestri og hæfileikum til að auka þekkingu sína eftir eigin leiðum, taldi Jónas hinn stilsnjalla nemanda sinn frá Stdra-Botni fulifæran um að leysa starfið af hendi, og réði hann umsvifalaust að Nýja dag- blaðinu. Óhjákvæmilega þurfti að gera næsta miklar kröfur um f jölhæfni og ötulleik i starfi blaðamanns við Islenskt dagblað um þessar mundir. Við Nýja dagblaöið skyldu tveir menn einungis bera alla ábyrgð á daglegri útkomu þess, ritstjórinn og einn blaða- maður. En hafi einhverjir i for- ustusveit Framsóknarflokksins látið I ljós efasemdir um það, að ungur, óreyndur og litt skóla- genginn maður væri fær um að valda verkefninu, hlustaði Jónas frá Hriflu ekki á þess háttar múður, enda óvanur að sækja ráðleggingar til annarra. Fyrir við Nýja dagblaðið var jafnaldri Jóns Helgasonar, Snæfellingur, sem Jónas hafði einnig uppgötv- að, en sá kunni að sagt var utan að heilar ræðurnar úr alþingis- tiðindunum! Þessum ungu mönn- um fól Jónas nú Nýja dagblaðið, og skömmu siðar óskabarn sitt, Timann. Verður ekki sagt að gamli maðurinn hafi verið glám- skyggn að þessu sinni, fremur en stundum endranær. Eftir þetta var blaðamannsferill Jóns Helga- sonar óslitinn til æviloka, og mun sist ofmælt þótt fullyrt sé að hann hafi reynst þar I allra fremstu röð stéttarbræðra sinna fyrr og siöar. Jón Helgason var einn þeirra ungu hæfileikamanna, sem Vigfús Guðmundsson safnaöi I kringum sig utan um timaritið Dvöl, sem hann gaf út I allmörg ár með miklum sóma. Eitt árið, 1942, var Jón ritstjóri Dvalar, og um það leyti hófust kynni okkar. Þau urðu brátt mikil og góð, og um sjö ára skeið vorum við nánir samstarfsmenn. Þróaðist með okkur vinátta, sem aldrei bar skugga á. Stuölaöi margt að þvi, ekki sist sameiginleg áhugamál og svipaðar lifsskoðanir. Llklega hefur hugur Jóns snemma hneigst meira til bókar en búskapar. Þó kunna ytri atvik að hafa ráðið miklu um það, að hann varð ekki bóndi. Var mér stundum ekki grunlaust um, að búmannsáhugi blundaöi með honum. Svo mikið er vlst, að hann lét sig miklu skipta lif og störf sveitafólks, og skógræktaráhugi hans var mikill og djúpstæður. Skrifaði hann oft um þessi efni af sérstökum hlýhug og heitri til- finningu. Ekki fór það á milli mála, að Jón var ákaflega viða heima, fyrst og fremst af miklum bók- lestri, enda bæði sjóðnæmur og stálminnugur. Var og áhugi hans snemma vakinn á mörgum sviöum, einkum þó að þvi er tók til Islenskrar tungu, sögu og mannlifs. Ekki er timi til að rekja hér, með hverjum hætti Jóni Helga- syni tókst að þróa með sér rit- færni, sem var sllk, að hiklaust mátti kalla hann stilsnilling. Van- aðar þýðingar á ferðabókum og skáldritum öndvegishöfunda áttu án efa mikinn þátt i að auðga orðaforðann og efla ritleiknina. En svo mikið er vist, að þegar hann um fertugt hóf að semja sagnaþætti sina um islensk efni, byggða á traustri heimildakönn un, varö hann nær samstundis aíreksmaður i þeirri grein. Fáum eða engum var jafnsýnt um það sem honum að sameina fræðileg vinnubrögð og listfengi i frásögn. Jón haföi ákaflega næmt auga fyrir söguefnum, sem hann yljaði samúöarfullum skilningi slnum á sálarlifi fólks og örlögum. Er það alkunna, að honum tókst.jafnan einstaklega vel að gæða frásagnir sinar lit og lifi. Arið 1970 kom Jón vinum sínum og fjölmörgum lesendum dálitiö á óvart, er hann sendi frá sér fyrsta safn smásagna sinna. Ritleikni hans leyndi sér ekki I sögunum, og listræn vinnubrögð sagnaþátt- anna komu þar einnig til skila. Alls birtust þrjú smásagnasöfn frá hendi Jóns, og er I þeim öllum að finna ágætar sögur. Hins má einnig geta, sem nokkurs er um vert, að Jón hefur með þessum bókum afsannað rækilega þá kenningu, aö ný smásagnasöfn seljist ekki. Mér er tjáð að sög- urnar hans hafi selst prýðilega. Jón Helgason var miklu við- kvæmari maður og gæddur meiri skaphita en þeir, sem ekki voru honum nákunnugir, gerðu sér grein fyrir. Hann var ákaflega dagfarsprúður, óáleitinn og vel- viljaður, og naut þvi vinsælda meöal samstarfsmanna og kunn- ingja. En undir niðri bjó mikið skap og metnaðurinn var tölu- verður, þótt hvort tveggja væri agað og haidið I skefjum. En teldi Jón sér misboðið eða væri hann rangindum beittur, þurfti sá sem þaö gerði ekki að vænta þess að það gleymdist að vörmu spori. Hvorki voru stóryrðin né hávað- inn, en Jón var langminnugur, bæöi á gott og misjafnt, sem aö honum sneri. Meðal bóka þeirra, sem eftir Jón Helgason liggja, er ævisaga sérkennilegs hæfileika- og dugnaðarmanns, Páls Jónssonar vegaverkstjóra. Auðsætt er, að það sem hvatti Jón til að færa þessa sögu I letur, eru þeir eigin- leikar, sem söguhetjan var gædd i óvenjulega rikum mæli, þrek og staðfesta, fullkominn heiðarleiki og óbrigðull vilji til að standa við hvert orð, sem sagt er. Þegar ég horfi nú að leiöar- lokum yfir farinn veg hins látna vinar mins, finnst mér lif hans og starf ekki einkennast af ööru betur en þvl heiti, sem hann valdi fyrrgreindri ævisögu: Orð skulu standa. Jón Helgason var trúr æsku- hugsjónum slnum til hinstu stundar. Sýndarmennska öll og tildur var eitur i hans beinum. En þá von og þann metnað átti hann fyrir hönd þjóðar sinnar, að hér mætti þróast heilbrigt mannllf, þar sem islensk tunga næði að hljóma sem fegurst um viðar byggðir alfrjálsrar fósturjarðar. Gils Guðmundsson. Jón Helgason ritstjóri — kveðja frá Blaðamannafélagi Islands. Með Jóni Helgasyni er genginn einn merkasti blaðamaður, sem Island hefur alið. Fjölmargir is- lenskir blaöamenn hafa stigiö sin fyrstu spor á grýttri braut blaða- mennskunnar undir öruggri handleiðslu Jóns Helgasonar og ekki færri en fjórðungur nilver- andi félagsmanna I Blaðamanna- félaginu hefur starfað undir hans stjórn. Jón hóf blaðamennskustörf sin á Nýja dagblaðinu I Reykjavik i janiiar 1937, og starfaði hann sið- an alla daga — flesta lengur en al- mennt gerist — á blöðum. Fyrir utan geysileg afköst á sviði eigin- legrar blaðamennsku gaf Jón Helgason sér tima til að rita fjöl- margar bækur um margvisleg efni, flestar þó sögulegs eðlis. Gamlir samstarfsmenn hans vita, að þótt Jón hefði brennandi áhuga á samtið sinni, þótti honum ef til vill vænna um fortið þjóðar- innar og sögu hennar. Hann var enda óþrjótandi sagna- og visku brunnur, sem allir gátuleitað til. Aidrei komu menn að tómum kof- unum hjá Jóni Helgasyni, þótt hann hefði aldrei notið langskóla- menntunar. Lengst af starfstima slns starf- aði Jón hjá dagblaöinu Timanum og um tveggja áratuga skeið var hann ritstjóri þess blaðs. Þvi starfi gegndi hann allt til dauða- dags, sem bar að allt of snemma, þvi ekki var annað að sjá og heyra, en mikil lifsorka og lifs- gleði byggi enn I Jóni Helgasyni. Jón Helgason hefur markað djúp spor I sögu islenskrar blaða mennsku. Hann hafði og sin áhrif á starf og viðgang Blaðamanna- félags Islands, þar sem hann gegndi trúnaöarstörfum fyrr á árum. Jafnan sýndi hann félagi sinnu áhuga og ræktarsemi. Islenskir blaðamenn eru Jóni Helgasyni þakklátir fyrir þá miklu ánægju og lifsreynslu, sem það var að starfa með honum. Blaðamannafélagið sendir ekkju hans og börnum innilegustu sam- úðarkveðjur. Islenskar bókmenntir í Opnu húsi A dagskrá i OPNU HUSl í Norræna húsinu nk. fimmtu- dagskvöld kl. 20:30 veröur fyrirlestur Njaröar P. Njarövík lektors um Is- lenskar bókmenntir eftir siö- ari heims sty rjöldina. Njöröur flytur fyrirlestur sinn á sænsku, en dagskráin er aöallega ætluö feröa- mönnum frá Noröurlöndun- um. Eftir stutt hlé veröur sýnd kvikmynd Ósvaldar Knud- sen, Vorið er komið, sem er 35 mín. löng og tekin i lit. 1 sýningarsölum stendur yfir Sumarsýning Norræna hússins, yfirlitssýning á verkum ÞORVALDAR SKÚLASONAR og er opin daglega kl. 14—19. 1 anddyri og bókasafni hefur Náttúru- fræðistofnun Islands komið fyrir faliegri sýningu á Is- lenskum steinum með sýnis- hornum af stántegundum viös vegar af landinu, en sýningin hefur vakið óskipta athygli allra þeirra, sem hana hafa séð. INTERNACIA KULTURA SEMAJNO Literaturo Stykkishólmur, Islando. Alþjóðleg menningar- vika esperantista Dagana 18. - 24. júli n.k. veröur efnt til alþjóölegrar menningarviku I Stykkis- hólmiávegum Islenska esp- erantosambandsins. Veröur þar fjallaö um ýmis menn- ingarmálefni og náttúra landsins skoöuö, auk þess sem þátttakendur munu þar æfa sig I notkun alþjóöa- málsins esperanto. Munu umræöur eingöngu fara fram á þvi máli, enda veröa nokkrir eriendir esperantist- ar meöal þatttakenda. Ýmsir áhugaverðir fyrir- lestrar verða á dagskrá. Má þar nefna fyrirlestra um jarðfræði og landafræði Snæ- fellsness og um sögu þess og sögustaði, svo og fyrirlestra um bókmenntaleg efni. Einnig verður rætt um fyrir- hugaða útgáfu sýnisbókar is- lenskra bókmennta á esper- anto. Þá verða fluttir fyrir- lestrar um kinverska og jap- anska menningu og esper- antohreyfinguna i þeim lönd- um. Meðal fyrirlesara veröa Hallgrimur Sæmundsson yf- irkennari, dr. Eysteinn Sig- urðsson, Arni Böðvarsson cand. mag., sr. Hugh Martin, Ólafur S. Magnússon kennari og Ragnar Baldursson, sem nýlokið hefur námi i Klna og Japan. Einnig verður haldinn að- alfundur Islenska esper- antosambandsins á menn- ingarvikunni, þann 20.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.