Þjóðviljinn - 06.08.1981, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJOÐVILJINN Fimmtudagur 6. ágúst 1981
stæði Islands. „Við skulum ekki
gleyma þvi að fullt sjálfstæði er
forsenda þess aö við komum á
sósialisma sem miðast við hefðir
og viðhorf þessarar litlu þjóðar”
sagöi hann i þvi Þjóöviljaviötali
sem ég vitnaði áðan i.
Þaö eru býsna ólik verkefni að
berjast af hörku með orösins
brandi og að sinna störfum ráð-
herra, en hvorutveggja gerði
Magnús með snilldarbrag. 1
blaðamennskunni var málfar
hans og still með þeim ágætum
að jafnvel afturhaldssöm stjórn
móðurmálssjóðs blaðamanna
komst að lokum ekki hjá að veita
honum verðlaun.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjót-
andi að verða náinn samverka-
maður Magnúsar þau ár sem
hann gegndi störfum heilbrigðis-
og iðnaðarráöherra. Jafnvel mér,
sem þekkti hann þó allvel áður,
kom á óvart hve lipur og laginn
hann var við stjórnvölinn á þeim
vettvangi. Hann hlustaði af
gaumgæfni á öll rök i hverju máli
og leitaöi að sanngjörnum lausn-
um. En hann hafði einnig ákveöin
erindi að reka. Hann vildi fyrst og
fremst færa kjör aldraðra og ör-
yrkja af stigi örbirgðar og veita
þeim lifeyri, sem stæöi undir
nafni. Og það varð ekkert hik á
framkvæmd þeirrar stefnu. Það
fyrsta sem skráð er i stjórnartið-
indi eftir að vinstri stjórnin settist
i valdastólana fyrir réttum 10 ár-
um eru bráðabirgðalög Magnúsar
baráttu þeirra á nýtt og hærra
svið. Nýkjörinni borgarstjórn liö-
ur seint úr minni ganga fatlaðra
til Kjarvalsstaða haustið 1978, en
þá einstæðu aðgerð skipulagði
Magnús.
Þessa dagana leitar ein ákveðin
mynd i sifellu á huga minn. Þjóð-
viljamenn héldu hóf til að kveðja
ritstjóra sinn, sem var aö setjast i
ráðherrastól. Þegar þau hjónin
Kristrún og Magnús höfðu kvatt
samkvæmið, hélt ég einnig á
braut. Sumarnóttin var eins og
þær gerast fegurstar i Reykjavik.
Veislustaðurinn var miðja vegu
milli heimilis mins og heimilis
þeirra og við gengum heim á leið.
Mér varð litið viö og sá þessi
glæsilegu hjón ganga hliö viö hlið
út i sumarnóttina. Og þannig sé
ég þau nú fyrir mér, samstillt og
glæsileg. Það gilti einu hvort
staðið var I fylkingarbrjósti i
sveit islenskra sósialista, komiö
fram fyrir hönd rikisins eða glimt
við þjakandi sjúkdóm, saman
stóðu þau hjónin, glæsileg, sterk
og hlý.
Ég bið allar góöar vættir að
vernda Kristrúnu og ölöfu, dóttur
þeirra hjóna, og fjölskyldu þeirra
alla.
Adda Bára Sigfúsdóttir
Ekki ætla ég mér þá dul að lýsa
manninum Magnúsi Kjart-
munu sjálfsagt lýsa þeirri
baráttu hans.
Ég sagði i upphafi að ég myndi
ekki lýsa manninum, persónu-
leikinn var svo mikill, skilningur
skarpur, hugsjónaeldurinn svo
logandi að það hlaut að kveða að
honum á hverju sviði þjóðlifsins
sem hann sneri sér að.
Þingmannsferill og ráðherratið
hans bera þar glöggt vitni.
Og það var i samræmi við
mannúðarstefnu hans þegar hon-
um tókst á undra skömmum tima
i ráðherratið sinni að gjörbreyta
kjörum elli- og örorkulifeyrisþega
i landinu. Og aðdáunarvert var
hvernig hann á siöustu árum átti
rikulegan þátt i að hvetja fatlaða
og lamaða til baráttu. Svo nú er
gjörbreytt afstaða i landinu til
málefna þeirra.
Fyrir tveim árum kom út bók
meö nokkrum blaðagreinum
Magnúsar undir þvi réttnefni
„Elds er þörf”. Ómetanlegt væri
ef fleiri bindi væru gefin út af
blaðagreinum hans þvi trúa
min er sú að innan ekki mjög
margra ára verði farið að kenna
þá bók i skólum vegna ritsnilldar
og meðferðar islensks máls.
En þeim sem orðnir eru þreytt-
ir og vondaufir i baráttunni fyrir
auknu þjóðfélagslegu réttlæti eða
vonsviknir og sljóir i baráttunni
fyrir mannúðarstefnu ráölegg ég
að minnast Magnúsar
Kjartanssonar. Þvi i minningunni
um hann leika heitir, rauðir
hefur verið arfur tslendinga,
menningarverðmætin sem veita
okkur rétt til sjálfstæðrar tilveru i
samfélagi þjóðanna. Skarpur
penni og orðsnjöll tunga beittu
hinu besta úr skáldskap og sögu
til að ydda svo skeytin til liðsfor-
ingja hersetunnar að undan sveið
um áraraðir — og sviður enn.
Magnús Kjartansson var öðr-
um fremri i að tengja baráttu
siðustu áratuga við örlög
islenskrar þjóðar á skeiði alda-
langrar erlendrar áþjánar. Jafn-
framt beindi hann augum sam-
herjanna að alþjóðlegri at-
burðarásog sýndi þjóðfrelsisbar-
áttuna þannig i viðtækara ljósi. 1
fjarlægum heimsálfum risu kúg-
aðir gegn nýlendudrottnurunum.
Erlendum herafla var beitt i blóð-
ugum tilraunum til að drepa i
fæðingu frelsishreyfingar fólks-
ins. 1 Afriku og Asiu voru her-
sveitir kúgaranna, sem samtimis
sátu með oddvitum hérlendra
hernámsafla við fundarborð
Nato,notaðar til að drepa tugþús-
undir og siðan hundruðþúsundir
fátæks fólks, sem krafðist þess
eins að öðlast rétt til sjálfsstjórn-
ar.
Magnús Kjartansson vann
timamótaverk þegar hann tengdi
baráttuna hér heima fyrir brott-
för hersins og sjálfstæðri
islenskri utanrikisstefnu við þjóð-
frelsisstrið i fjarlægum heimsálf-
um. Hann skildi skýrar en flestir
samhengið i hinum alþjóðlegu á-
Ég er að fara til Vietnam.”
örstutt svar með djúpstæðum
boðskap. Röddin var hógvær en
einbeitt og i augum Magnúsar var
glóð þess manns sem var reiðu-
búinn að ganga á hólm við heims-
veldið hvar sem var. Grásvart
hraun Reykjanesskagans. Hris-
grjónaakrar vietnamskra bænda.
Rústir i Hanoi. Ritstjórasætið á
Skólavörðustig. Barátta sósial-
ismans er án landamæra.
Augnablikið i rútunni við hlið
Vallarins er Magnús nefndi á-
fangastað sinn, Vietnam, i þann
mund sem bandariski hermaður-
inn veitti islenskum ferðamönn-
um leyfi til að aka áfram um okk-
ar eigið land er i minningunni
dýrmæt og lærdómsrik stund. A
þessum árum voru þjóðfrelsisöfl-
in i Vietnam fordæmd i flestum
fjölmiðlum á Vesturlöndum.
Bandariskir herforingjar, sem
drápu hina fátæku bændur, voru
hins vegar hetjur i augum sann-
trúaðra Natósinna, bæði hér
heima og viða um lönd. Málstað-
ur bændanna átti fáa formæl-
endur. Þá ákvað Magnús langa
ferð til að geta enn frekar lagt
þeim lið með sinu sterkasta
vopni: pennanum sem i áraraðir
var beittasta sóknartæki is-
lenskra sósialista.
Málstaður vietnamskra bænda,
sem penni Magnúsar túlkaði best
á islenska tungu, vann um siðir
sigur á auðugasta og tæknivædd-
asta striðsriki veraldarsögunnar.
Guðmundur Hjartarson, þáverandi framkvæmdastjóri Þjóðviijans, Magnús og Jón Bjarnason frétta-
stjóri.
um hækkun bóta almannatrygg-
inga.
Siðan var unnið áfram að rétt-
indamálum þessara hópa og m.a.
tryggt að hækkanir til þeirra
kæmu um leið og hækkanir til
verkamanna, en áöur áttu bóta-
þegar það undir náö rikisstjórna,
hvenær dýrtiðarbætur náöu til
þeirra. Hér verða aö sjáifsögðu
ekki rakin störf ráðherrans Magn-
úsar Kjartanssonar. Ég nefndi
aðeins tryggingamálin af þvi aö
ég tel mig vita að af öllu þvi, sem
á þeim árum var unnið, þótti hon-
um vænst um þaö, sem hann gat
gert fyrir aldraða og öryrkja,
sem eiga annan fjárhagslegan
bakhjarl en bætur almannatrygg-
inga. Sem dæmi um verk sem eft-
ir standa á öðrum sviðum sakar
ekki að nefna byggðalinurnar
sem enginn vill nú án vera, sam-
starfsnefndir i rikisverksmiðjum
og heilbrigðislöggjöf landsins.
Vinnuþrek og hugkvæmni
Magnúsar var öllum sem með
honum unnu hvatning til aö
leggja sig alla fram i starfi og það
var alltaf glatt á hjalla i návist
hans i ráðuneytunum. Samt var
hann aldrei heill heilsu á ráð-
herraárunum. Haustiö 1971 gerði
illkynja sjúkdómur vart við sig,
þvi fylgdi sjúkrahúsvist og siöar
áframhaldandi læknisaögerðir,
sem miðuðu að þvi að stemma
stigu viö framrás sjúkdómsins.
Haustið 1974 varð heilsa
Magnúsar aftur fyrir alvarlegu á-
falli. Eftir það sjáum viö hann
styöjast við tvo stafi eða sitja i
hjólastól. Nú var hann sjálfur
kominn i hóp öryrkjanna, og sneri
sér þá umsvifiaust að þvi aö hefja
anssyni, það læt ég öðrum,
mér hæfari, eftir. Og ekki ætla ég
heldur að minnast persónulegra
kynna okkar, þótt fá kynni séu
mér minnisstæöari né áhrifa-
rikari. En ég verð að segja að
þegar við sátum saman og
Magnús lýsti lifsskoðunum okkar
og hvernig baráttunni skyldi
hagað og dró upp framtiöarsýn —-
oftast rólegur og yfirvegandi eða
gneistandi af eldlegum áhuga
sem hreif mann með sér —
maður gekk af fundi hans bjart-
sýnn og baráttuglaðari. Stundum
átaldi hann mig þunglega fyrir aö
koðna niður I hversdagsönn og
týna lengri sýn. En þó komu upp
stundir er hann taldi mig hafa
gertsæmilega hluti. Þessir fundir
okkar Magnúsar voru i mörg ár
háskólar minir.
Þegar við kveðjum Magnús
Kjartansson i dag þá skulum við
minnast þess að viö kveðjum
þann mann sem stýrði hvassasta
og áhrifarikasta pennanum á
landinu fyrir málstaö fátæks og
umkomulauss fólks. Ef litiö er yf-
ir söguna siðustu áratugina þá
hefur engum penna verið beitt af
þvilikri snilld og eldmóöi i
baráttu islenskrar verkalýös-
hreyfingar. Hvort sem það var i
verkföllum, samningum eöa
kjaraskerðingum eða hinu hvers-
dagslega þófi, þá var Magnús
vakinn og sofinn og penni hans
var aflgjafi sem hreif fólk með.
Frá þvi að ég minnist hans fyrst
og þar til heilsu hans þraut var
hann alltaf i 1. mai göngu, oftast
með gömlum félögum og vinum
og alltaf gekk hann undir sama
boröanum „Herinn burt” — aðrir
logar. Eldar þjóðfélagslegs
réttlætis, eldar mannúðarstefnu,
eldar islensks þjóöfrelsis og
mannlegrar reisnar.
Guðm. J. Guðmundsson
A fyrstu árum lýðveldisins
hófust á nýjan leik átök um sjálf-
stæði íslendinga og varðveislu
friðarmerkisins, sem hafði verið i
senn sómi þjóðarinnar og sér-
kenni i striðandi heimi. 1 aidar-
þriðjung hefur þessi glima rist
dýpstu rúnir i hérlenda sögu
okkar tíma. Sú kynslóð, sem i
upphafi mótaði kröfuna um her-
lausa þjóð og friðlýst land og
markaði baráttunni völl i dag-
legri orrahrið stjórnmálanna,
mun ætið skipa veglegan sess i
sjálfstæðissögu Islendinga. A
langri göngu þessarar kynslóðar
var Magnús Kjartansson ætið i
fylkingarbrjósti. Greinar hans,
ræður og röksemdir sköpuðu
sterka drætti i þeim málefna-
grundvelli, sem best hefur dugað
i sókn gegn hérlendum banda-
mönnum stórveldisins og i knýj-
andi vörn þegar fjötrar herset-
unnar hafa herst að lifæðum
islenskrar menningar.
Þegar Magnús Kjartansson er
kvaddur ber að þakka dýrmætt
framlag hans til þjóðfrelsisbar-
áttu Islendinga, sjálfstæðis-
hreyfingar samtimans. Þekking á
sögu þjoðárinnar, menningu
hennar og andlegum auði gerði
Magnúsi kleift að vefa röksemdir
i hinni nauðsynlegu orðræðu
hversdagsins saman við þann
fjársjóð aldanna, sem nefndur
tökum og glimunni við gestina á
Reykjanesi. Enginn forystu-
maður islenskra sósialista var
jafn ötull við að útskýra fyrir
unga fólkinu, sem á hverjum ára-
tug veitti fylkingu herstöðvaand-
stæðinga nýjan þrótt, að án sam-
stöðunnar með hinum kúguðu i
fjarlægum frelsisstriðum yrðu
aðgerðir okkar fábrotnari að rök-
semdastyrk og efnisforða.
Magnús Kjartansson var i senn
samgróinn traustustu rótum
islenskrar menningar og mestur
djarfhugi til sóknar á alþjóðlegan
vettvang umræðunnar.
Dimman vormorgun fyrir fjór-
tán árum siðan var hópur ferða-
manna aðkeyrafrá Reykjavik til
Keflavikur til að halda siðan utan
með áætlunarflugvél til Glasgow
og Kaupmannahafnar. Ferðalag
sem er i sjálfu sér ofur hvers-
dagslegt og þúsundir Islendinga
þekkja af eigin raun. Samt er
minningin um þessa köldu
morgunferð meðal þeirra sem á-
leitnastar urðu þegar mér barst
fréttin um andlát Magnúsar. Við
sátum saman i rútunni og rædd-
um fyrst i glettni um nýleg
dægurmál. Magnús gerði naprar
athugasemdir við skrif forsætis-
ráðherrans. Siðan bar á góma
nám mitt i Englandi til skýringar
á minni ferð. Ég gerði ráð fyrir að
Magnús væri i hinum venjulegu
erindum islenskra forystumanna
til nágrannalanda og spurði um
fundarefni hans i Kaupmanna-
höfn. Hann brosti, leit út um
glugga rútunnar. Við vorum að
nálgast hliðið á Vellinum og her-
vörðurinn var kominn i ljós. „Ég
verðekkilengii Kaupmannahöfn.
Sá sigur markaði djúp spor i þró-
un heimsmálanna. Sjálfstætt
smáriki getur i fyllingu timans
reynst heimsveldinu sterkara.
Þegar við kveðjum Magnús
Kjartansson og þökkum þann auð
sem hann færði hreyfingu okkar,
verðurminningin umsamtvinnun
islensks málstaðar og alþjóðlegra
hugsjóna dýrmætasta vegarnest-
ið á langri göngu.
Ólafur Ragnar Grimsson.
Magnús Kjartansson kunni góö
skil á fræöum sósialismans og
sögu verkalýðshreyfingarinnar
og hann bar vissulega i brjósti
heita þrá eftir frelsi, jafnrétti og
bræöralagi öllum mönnum til
handa. en það eru kjarnaatriði
sósiaiiskrar lifsskoöunar. Þó er
ég ekki viss um að þetta heföi eitt
nægt til að kalla hann til forustu-
starfa i stjórnmálum. Þaö sem
þar réöi úrslitum var án alls efa
ásókn og ásælni bandarisku
heimsvaldastefnunnar strax á
fimmta áratugnum og sú varnar-
barátta sem Islendingar hafa
mátt heyja gegn henni alla tið
siöan.
Heitur hugur Magnúsar, viðtæk
þekking hans á sögu þjóðarinnar
og ást hans á landinu og náttúru
þess hlaut viö þessi skilyrði að
kalla hann til hiklausrar fram-
göngu og forustu i hinni nýju
sjálfstæðisbaráttu.
I aldarfjórðung stýröi Magnús
Þjóöviljanum af þeirri ritleikni
og reisn sem lengi verður i
minnum höfö. Hann var