Þjóðviljinn - 06.08.1981, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 6. ágúst 1981 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
drögum að frumvarpi til laga um
heilbrigðisþjónustu, sem geröi
ráð fyrir mjög breyttu skipulagi
heilbrigðisþjónustu um landið
allt.
Það kom i hlut Magnúsar
Kjartanssonar sem heilbrigðis-
ráðherra að taka við þessu máli
og leiða'það i gegnum Alþingi, og
árangur þess starfs voru lög um
heilbrigðisþjónustu, sem sam-
þykkt voru á vorþingi 1973 og gildi
tóku hinn 1. janúar 1974.
Segja má að með setningu þess-
ara laga hafi verið brotið blað i
heilbrigðisþjónustumálum lands-
byggðarinnar sérstaklega, þvi að
þar er gert ráð fyrir að byggt sé
upp kerfi heilsugæslustöðva um
allt land og gert ráð fyrir stórauk-
inni þjónustu við landsmenn alla
á þessu sviði.
Þetta mál var mikið hjartans
mál Magnúsar og átti hann oft við
ramman reip aö draga að koma
fram skoðunum sinum og tillög-
um i sambandi við þessa laga-
smið og varð að lokum að sættast
á að lögin yrðu samþykkt með þvi
skilyrði að 2. kafli þeirra, um
læknishéruð og stjórnun heil-
brigðismála i héruðum, tæki ekki
gildi fyrr en viö siðari ákvörðun
Alþingis.
Magnús leit á setningu laga um
heilbrigðisþjónustu sem hluta
þeirrar byggðastefnu, sem hann
var talsmaður fyrir og taldi upp-
byggingu heilbrigðisþjónustunn-
ar eina meginforsendu þess að
ar fram i sótti tilætluð áhrif.
Eitt af markmiðum þeirrar rik-
isstjórnar, sem tók við sumarið
1971, var að endurskoða lyfja-
verslunina i landinu og setja
lyfjaverslun og lyfjaframleiðslu i
landinu undir félagslega stjórn.
Magnús Kjartansson skipaði
snemma á starfsferli sinum nefnd
til þess að gera tillögur um endur-
skoðun af þessu tagi, en jafn-
framt lét hann vinna efnismikla
greinargerð um lyfjasölu og
lyfjagerð, sem kom út sem rit
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytisins no. 2/1973.
Frumvörp um breytingar á fyr-
irkomulagi lyfjamála lagði
Magnús fram, en þau náöu ekki
fram að ganga á Alþingi.
Af merkum lagafrumvörpum,
sem unnin voru i ráðherratið
Magnúsar Kjartanssonar, má
nefna lög um vátryggingastarf-
semi sem samþykkt voru vorið
1973 og tóku gildi 1. janúar 1974.
Að baki þeirri lagasetningu lá
mjög mikil vinna og lögin marka
timamót i sambandi við starf-
semi tryggingafélaga og ábyrgð
þeirra hér á landi.
Þá má nefna lög um dvalar-
heimili aldraðra, sem gildi tóku
vorið 1973 og voru fyrstu lög um
það efni hér á landi.
Lögin gerðu ráö fyrir skipulegri
uppbyggingu á dvalarheimilum
aldraðra og þaö var gert ráð fyrir
þátttöku rikisins i kostnaöi við
byggingar en þvi miður var þess-
reglugerð, sem markaði veruleg
timamót og sett var i ráðherratið
Magnúsar Kjartanssonar, en það
var heilbrigðisreglugerð, sem
sett var i samræmi við lög um
hollustuhætti og heilbrigðiseftirlit
og var sú fyrsta sinnar tegundar,
sem gilti fyrir landið allt ásamt
landhelgi og lofthelgi; áður voru
til fjölmargar heilbrigðissam-
þykktir fyrir einstaka kaapstaði
og sveitarfélög. Aö sjálfsögðu
verður að geta þess,aö að baki
reglugeröasmiða af þessu tagi
liggur löng og mikil vinna og ef til
vill ræður þvi stundum tilviljun,
hvaða ráðherra það er, sem að
lokum gefur reglugerðina út. En
þó svo sé þá ber þess að minnast,
að sá ráðherra, sem reglugerðina
gefur út, hefur á lokastigi haft
siðasta tækifærið til þess að gera
þær breytingar og viðbætur, sem
hann taldi eðlilegar og viðeig-
andi.
Ég vil hér minnast tveggja
kannana, sem Magnús Kjartans-
son kom af stað i sinni ráðherra-
tið; annaö var könnun sem gerö
var á árinu 1972 á rekstrarhag-
ræöingu i Tryggingastofnun rikis-
ins og birtist sem rit heilbrigöis-
og tryggingamálaráðuneytisins
nr. 1/1973 en hitt var könnun á
vistunarrýmisþörf heilbrigðis-
stofnana, sem gerð var á árunum
1972 og 1973 og birtist sem rit heil-
brigöis- og tryggingamálaráöu-
neytisins nr. 3/1973.
Siðari könnunin hefur orðið til
Magnús lifði það ekki aö sjá
geðdeildina i fullri notkun enda
þótt nú sé tæpur áratugur siðan
framkvæmdir hófust.
Asamt öðrum hafði Magnús
forgöngu um samvinnu mennta-
málaráðuneytis (Háskólans) og
heilbrigðisráðuneytis (Landsspit-
ala) um byggingar Landsspitala
og læknadeildar á landsspitalalóð
og um skipan yfirstjórnar mann-
virkjagerðar á lóðinni, sem enn
hefur umsjón þeirra verkefna.
1 ráðherratiö sinni, þá sótti
Magnús Kjartansson tvivegis
þing Evrópusvæðis Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar i
Kaupmannahöfn og i Vin og var
þá við vigslu húsakynna svæöis-
skrifstofunnar i Kaupmannahöfn
og afhenti þar fyrir íslands hönd
stofnuninni málverk aö gjöf.
Ég sagði i upphafi að þegar
Magnús Kjartansson kom til
starfa i heilbrigðisráöuneytinu,
þá þekkti ég hann ekki persónu-
lega og vissi þvi ekki hvernig
háttað væri vinnubrögðum hans
eða hvaða starfsaðferöir hann
heföi tileinkað sér. Fljótlega
komst ég að raun umaðhann vildi
helst haga störfum i ráöuneytinu
eins og hann var vanur af rit-
stjórnarskrifstofunni, þaö er að
láta ekki biða til morguns þaö
sem hægt er að gera i dag og hafa
helst aldrei óafgreiddan skjala-
bunka á skrifborði sinu.
Þetta er að sjálfsögðu útilokaö
aö útfæra til fulls en sé þetta
njóta hæfileika sinna við nám eða
störf.
1 þessum fáu orðum, sem ég hef
hér látiö frá mér fara, hef ég ein-
göngu rætt um starf Magnúsar
Kjartanssonar i heilbrigöis- og
tryggingamálaráðuneytinu þann
tima, sem hann var þar ráðherra,
en ekki rætt um störf hans að
stjórnmálum, ritstörfum, félags-
málum eða að ööru leyti, þvl ég
veit að fjölda margir eru til þess
miklu færari og þekkja betur til
en ég.
Ég taldi hins vegar nauðsynlegt
að minna á ráðherratima hans i
heilbrigöis- og trygginga-
málaráöuneytinu með þessu móti
og gera grein fyrir þvi, hvaða þátt
hann átti i uppbyggingu ráðu-
neytisins.
Ég heimsótti Magnús á sjúkra-
húsið tveim dögum fyrir andlát
hans. Eins og alltaf þegar við
hittumst, þá ræddum við um
okkar sameiginlegu áhugamál og
þó hann væri helsjúkur ræddi
hann af fullum skilningi um það
nýja verkefni, sem ég hafði
fengiö, að gera tillögur i mál-
efnum aldraðra.
Hann var gagnrýninn á hve
menn einblíndu á uppbyggingu
stofnana fyrir aldraða en vildi i
stað þess koma upp kerfi sem
verkaði hvetjandi á fjölskyldur til
að hafa aldraða á heimilum,
byggja stórfjölskylduna upp að
nýju.
Nú er Magnús Kjartansson
Fyrsta myndin sem tekin var lyvi at ráóuneyti Ólafs Jóhannessonar sem Magnús og Lúðvfk Jóseps -
son áttu sæti i.
Lúðvik Jósepsson siávariítvegsráðherra, og Magnús Kjartansson heilbrigðis-
og iðnaðarráðherra á Alþingi.
byggð gæti haldist við og þróast
vitt um landiö.
I lögum um heilbrigðisþjónustu
eru fjölmörg nýmæli. Hér vil ég
minnast á eitt sérstaklega, sem
Magnús átti frumkvæði að, en þaö
var hlutdeild starfsmanna i
stjórnun sjúkrahúsa og heilsu-
gæslustöðva. Um þetta atriði
voru nokkrar deilur þegar málið
var til umræðu á Alþingi, en
reynslan hefur sýnt að hér var
stigið stórt skref til þess að reyna
að gera starfsmenn heilbrigðis-
stofnana virkari og ábyrgari um
stjórn stofnananna.
Svo sem fyrr sagði þá var á
þeim tima, sem Magnús tók viö
ráðherrastarfi, mjög erfitt aö
manna læknishéruð og var margt
gerttil þess að hvetja lækna til að
koma til starfa i hinum dreifðu
byggðum landsins.
í ársbyrjun 1973 tók Magnús sér
ferð á hendur til London, Stokk-
hólms og Gautaborgar ásamt for-
manni Læknafélags tslands og
undirrituðum og hélt fundi með
islenskum læknum, sem dvöldust
á þessum stöðum eða i nánd við
þá.
Tilgangur ferðarinnar var að
ræða við læknana um heilbrigðis-
mál á Islandi, starfsaöstöðu hér
heima, fyrirhugaðar breytingar á
læknaskipun og heilbrigðismál-
um og hvetja þá til þess að koma
til starfa á tslandi.
Það er enginn vafi á þvi að
þessar ferðir, þær höfðu nokkur
áhrif I þá átt að tengja þá lækna,
sem langdvölum höfðu verið er-
lendis, við islenska heilbrigðis-
þjónustu að nýju og hafði þvi þeg-
um lagaákvæðum siðar breytt og
þar með minnkaði gildi þeirra.
t ráöherratiö Magnúsar lauk
heildarendurskoðun á lögum um
atvinnuleysistryggingarog ný lög
um atvinnuleysistryggingar öðl-
uðust gildi vorið 1973 og leystu af
hólmi eldri lög hér að lútandi.
Mjög snemma i ráðherratið
Magnúsar kom i ljós áhugi hans
á mengunarvörnum og má i þvi
sambandi minna á að jafnframt
þvi að vera heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráöherra var hann iðn-
aðarráðherra. Hann hafði mikinn
áhuga á að settar yrðu strangar
reglur um varnir gegn mengun af
völdum eiturefna og hættulegra
efna og setti á laggir nefnd til að
gera tillögur um það hvernig aö
þvi máli skyldi staðið.
Arangur þess nefndarstarfs
varð reglugerð um varnir gegn
mengun af völdum eiturefna og
hættulegra efna, sem tók gildi i
júni 1972.
Akvæöi þessarar reglugeröar
hafa haft gifurlega þýöingu i
sambandi viö allt eftirlit með
mengunarmálum og mengunar-
vörnum og hefur þetta sérstak-
lega haft þýðingu i sambandi við
byrjunaruppbyggingu stóriöju-
fyrirtækja hér á landi, en einnig
almennt i sambandi við mengun-
armál.
Þessi reglugerð hefur verið i
gildi óbreytt siðan hún var sett og
hefurkomiðað tilætluöum notum.
Það mætti að sjálfsögðu æra
óstöðugan að telja upp allar þær
reglur og reglugerðir, sem settar
eru i ráðuneyti, en ég get ekki lát-
ið hjá liöa að minnast hér á eina
viðmiöunar i sambandi við upp-
byggingu sjúkrastofnana hér á
landi og er enn i meginatriöum
viö hana stuðst i sambandi við
áætlanagerö um þörf sjúkrarým-
is.
1 ráðherratlð Magnúsar Kjart-
anssonar tiökaöist það að heil-
brigðis- og félagsmálaráöherrar
Noröurlanda hittust annað hvert
ár og bærú saman bækur sinar.
Ráðherrafundur af þessu tagi
var haldinn hér á landi i júli 1973
og kom það i hlut Magnúsar að
halda framsöguerindi á þessum
ráðherrafundi þar sem rætt var
um framtiðarfyrirkomulag elli-
tryggingarmála.
Þennan fund sóttu allir ráðherr-
ar, sem þá fóru með félagsmál á
Noröurlöndum.
I erindi sinu á þessum fundi, þá
lagði Magnús fyrst og fremst
áherslu á nauðsyn þess að elli-
tryggingarmál á Islandi yrðu
samræmd svipaö þvi sem gerst
hefur á öðrum Norðurlöndum og
lagði áherslu á frekari útfærslu
þess tvöfalda bótakerfis, grunn-
lifeyris og tekjutryggingar, sem
þá nýlega hafði verið lögfest hér á
landi.
Strax frá upphafi sýndi Magnús
málefnum geðsjúkra mikinn
áhuga.
Hann skipaði tvær nefndir til
undirbúnings bygginga fyrir geð-
sjúkra, aðra sem undirbjó bygg-
ingu vegna áfengissjúklinga að
Vifilsstöðum og er löngu tekin til
starfa, og hina sem undirbjó
byggingu geðdeildar á Landsspit-
ala, en um það mál urðu sem
kunnugt er harðar deilur.
sjónarmið haft að leiöarljósi, þá
kemstoft meira i verk en annars
og þvi varö samstarfiö við
Magnús bæði ánægjulegt og til-
breytingarrikt.
Vissulega verður aö geta þess
að á ráðherraárum Magnúsar
hafði uppbygging heilbrigöismál-
anna meiri byr en hún viröist
hafa nú með ráðamönnum og
jafnvel með þjóðinni allri og eng-
inn ræddi á þeim árum um að of
miklu fé væri eytt til heilbrigöis-
mála eins og æ oftar heyrist nú til
dags.
Meginhluta ráöherratiðar
sinnar gekk Magnús Kjartansson
ekki heill til skógar, en við sem
unnum með honum urðum þessa
sjaldan vör og töldum raunar á
tim.abili að tekist heföi aö yfir-
buga sjúkleika hans.
Svo reyndist þó ekki og afleið-
ingar sjúkdómsáfalla urðu til
þess að hann hætti þingmennsku
á árinu 1978 og átti við mikla van-
heilsu og örorku að striöa siðustu
árin.
Sjúksdómsreynsla Magnúsar
opnaði augu hans betur en áður
hafði veriö fyrir þvi, hve þjóð-
félagið haföi litið sinnt málefnum
öryrkja og siðustu árin var hann
ötull talsmaöur hvers konar um-
bótamála i þeirra þágu enda þótt
honum fyndist hægt ganga og
skilningsleysi hinna heilbrigðu
með ólikindum. Enginn vafi er þó
á þvi að greinar hans og ræður
hans um málefni öryrkja hafa
vakið ýmsa til umhu'gsunar um
málefni þessara þegna þjóð-
félagsins, sem svo oft verða af-
skiptir og fá ekki tækifæri til að
burtsofnaður og ekki tækifæri
framar til aö eiga við hann
skoðanaskipti, en eftir lifir
minningin um ánægjuleg sam-
starfsár og áratugs viðkynningu.
Við Guðrún sendum Kristrúnu
og fjölskyldunni allri samúðar-
kveðjur og biðjum Guö að styrkja
þau i sorginni, þvi þau hafa misst
mikið.
Páll Sigurðsson.
Þegar æskufólk er að vakna til
vitundar um þjóðfélagsmál ráöa
mörg atvik og margir menn þvi
hvert hugurinn leitar. Fáeinir
þessara manna hafa miklu meiri
áhrif en aðrir, jafnvel þótt kynni
manns af þeim séu fremur litil.
Samtöl viö þá, ræður þeirra eða
blaðagreinar opna hugann, vekja
áhuga á framandi atriðum og ljá
manni skynsamleg rök.
Sú kynslóð islenskra náms-
manna sem varð fyrir djúptækum
áhrifum umrótsins i námsmanna-
og stjórnmálahreyfingunni
1968-1972 átti sér marga áhrifa-
menn. Námsmannauppreisnir,
striðið I Indóktna, kinverska
menningarbyltingin, herstööva-
baráttan og álsamningar komu
róti á hug æskufólks. Skörp skoð-
anabarátta geisaði i Islensku
þjóðlifi og þeir vigreifu menn sem
tóku þar framsækna afstöðu
fengu virðingu æskufólks að laun-
um.
Magnús Kjartansson var einn
þessara manna — liklega sá sem
stóð okkúr óróleikagemsunum
næst — bæði fyrir orðkynngi sina