Þjóðviljinn - 06.08.1981, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 6. ágúst 1981 ÞJóÐVILJINN — SIÐA 15
Þriðja bindi
Eskju
komið út
í september 1933 kom til
Eskifjarðar þýskt fisk-
tökuskip, Diana, og hafði
uppi hakakrossf ána.
Skólastjóri barnaskólans
og formaður verkalýðsfé-
lagsins, Arnfinnur Jóns-
son, hvatti verkamenn til
að vinna ekki við skipið,
meðan nasistafáninn væri
uppi, og varð af þessu
snörp deila milli hans og
Ölafs H. Sveinssonar, sem
var oddviti sveitarstjórnar
og formaður Fisksölusam-
lagsins á staðnum. Þetta
mál varð svo kveikjan að
því, að reynt var að bola
Arnfinni frá barnaskólan-
um á þeim forsendum að
hann hefði kommúnista-
áróður fyrir börnum og
meðal annars var svo langt
gengið, að stofna einka-
skóla til höfuðs honum.
Þetta sérstæöa mál er rakið ýt-
arlega i þriðja bindi Eskju, sem
er „Sögurit Eskfirðinga”, skráö
af Einari Braga. Bindið heitir „I
skólanum” og fjallar um skóla-
hald og kennara á Eskifirði á ár-
unum 1874—1939.
1 byggðasöguritum er, eins og
eölilegt er, leitast við að festa
sem flestar upplýsingar á blaö, og
heyrast einatt raddir um aö sjálf
sú söfnun beri lfnu og lit ofurliði,
allt drukkni i upptalningum.Einar
Bragi hefur unnið merkilegt verk
i að samræma þörfina fyrir
„geymslu” á staöreyndum og þvi
að segja frá ýmsu þvi sem fleiri
varðar en þá eina, sem eiga ætt
Arnfinnur Jónsson: hann var
siðar skólastjóri Austurbæjar
skólans i Keykjavik
og minningar frá þeim stað sem
frá segir. Eskja er og myndarlegt
rit að öllum frágangi og mynda-
kostur rikulegur.
Erfitt starf
Lengsti kapituli þessa bindis
Eskju fjallar um skólastjóratið
Arnfinns Jónssonar. Þar eru ým-
isleg dæmi tekin, sem gefa góöa
hugmynd bæði um furðu marg-
breytilegt og óeigingjarnt menn-
ingarstarf i litlu plássi og svo ekki
siður erfiðleika sem sú viöfeitni
mætti. Kennarar i litlu plássi
komu viöa við sögu. Þeir efndu
ekki aðeins til skólaferðalaga,
sem voru nýjung, og svo barna-
skemmtana, þar sem börnin
skemmtu sjálf „með sjónleik,
söng og vikivökum”. Þeir léku,
æfðu kóra og leikflokka og viki-
vakaflokka, halda kvöldvökur,
halda uppi barnastúku og margt
fleira — Arnfinnur t.d. endurvakti
leikfélagið á staðnum (sonur
hans, Róbert, kom þar fram i sinu
fyrsta hlutverki). Arnfinnur er og
frumkvöðull og fyrsti stjórnandi
bæði Lúðrasveitar Eskifjarðar og
Karlakórs verkamanna.
Vanþakklátt gat þetta starf
fi f 1 %

Leikendur i barnaleikriti eftir Ragnheiði Jónsdóttur, Eskifirði 1932: leyfir skólastjórinn þeim að henda snjó i fullorðið fólk?
„Aga- og siðleysi ágerist i
skólanum með hverju ári”
Þegar einkabarnaskóli var stofnaður á Eskifirði 1934 til
höfuðs róttækum skólastjóra, Arnfinni Jónssyni
verið, sem og skólastarfið sjálft.
Einar Bragi rekur dæmi af lang-
vinnum skærum milli skólastjóra
og skólanefndar út af þvi hverjum
og til hvers konar samkomuhalds
megi lána húsakynni skólans. Og
á þessum kreppuárum þarf m.a.
að halda uppi sifelldri baráttu við
kolaskort og kulda i skólastofun-
um.
Útvarpið kemur
Útvarpstæki var sett upp i skól-
anum 1930 og átti alþýða manna
ekki kost á að hlusta á útvarp
annars staðar fyrst i stað. Þessi
klausa segir sina sögu um bæði
það hve miklum tiðindum þessi
nýjung hefur sætt — og svo um
gifurlegan áhuga á pólitik. 14.
april var þetta fært i bækur skól-
ans:
„Kl. 1 e.h. átti að útvarpa um-
ræðum frá alþingi. Var þvi gefið
fri i skólanum eftir hádegi til þess
að almenningur gæti hlustað á
ræðurnar, enda var fjöldi fólks
kominn þegar þær áttu að byrja”.
Hakakross-
uppþotið
En, sem sagt: Diönumálið og
tilraunir til aö koma Arnfinni
Jónssyni, skólastjóra, formanni
verkamannafélagsins og komm-
unista, burt af staönum.
„Hakakrossuppþotið” 27. sept.
1933, þegar Arnfinnur vildi reyna
að koma i veg fyrir að afgreitt
væri skip undir illræmdum fána,
varð upphaf mikilla tiðinda. And-
stæöingar Arnfinns skýröu svo
frá, að þá hefðu þeir séð aö „meir
en litil alvara var á ferðum, þeg-
ar skólastjórinn hefði ætt um bæ-
inn með skólabörn og unglinga
nýskroppna úr skólanum á eftir
sér i pólitiskum ærslagangi.
Segja þeir að þeim hafi blöskrað
svo að þeir hafi ekki getaö þagað
lengur” — (úr skýrslu Sigdórs V.
Brekkans námsstjóra um málið).
Samherjar Arnfinns báru þaö
hinsvegar að atvinnurekendur
(fyrrnefndur formaður Fisksölu-
samlagsins ofl.) heföu hugaö á
hefndir vegna þess að þeir hefðu
fyrr farið halloka fyrir Arnfinni i
kaupdeilu
Svartiskóli
Það sem næst gerðist var að
verslunarstjóri Ölafs H. Sveins-
sonar og Páll Bóasson verkstjóri
gengu um með skjal sem 43 Esk-
firðingar skrifuöu undir. Þar seg-
ir að undirrituð
„sem erum sáróánægð með það
agaleysi og siðleysi, sem ríkt hef-
ur i barnaskóla Eskifjarðar und-
anfarin ár og virðist fara vaxandi
með ári hverju, förum þess á leit
við hina háttvirtu skólanefnd að
hún veiti leyfi til þess að þau
börn, sem vér höfum foreldraráð
yfir og skólaskyld eru, þurfi ekki
að sækja skólann næsta vetur, og
munum vér útvega þeim fræðslu
utan skóla undir þvi eftirliti sem
skólanefnd kann að æskja”.
Mál þetta fór svo á flakk milli
skólanefndar, sem var heldur
fjandsamleg skólastjóra og vildi
að „rannsókn færi fram sem
fyrst”, borgarafundar og
fræöslumálayfirvalda. Var svo
barnaskólinn settur i byrjun októ-
ber. En þeir sem vildu að skipt
væri um „skólastjóra og kenn-
aralið til batnaðar” héldu sinu
striki, leigöu sér tvær stofur i húsi
útgerðarmanns einS og hófu
rekstur „Einkabarnaskólans á
Eskifirði”, sem Arnfinnsmenn
svo köiluðu Svartaskóia. Þar voru
um veturinn 41 barn 19 ákærenda,
en i barnaskólanum hjá Arnfinni
voru 60 nemendur. Þetta hefur
verið skrýtið ástand i 700 manna
plássi, i þvi návígi sem grannar
hljóta að vera I á slikum stað.
Einkaskólinn starfaði ekki
nema einn vetur, vegna'.þess aö
fræöslumálayfirvöld neituðu að
veita til hans fé. Hinsvegar höföu
þau látið fara fram rannsókn i
málinu og sagt námsstjóranum á
Noröfirði, Sigdóri Brekkan, aö
kynna sef ástand og gera tillögur.
„óhlýöni" barna
1 Eskju eru birtir kaflar úr vitn-
isburðum um skólahaldiö á Eski-
firði og eru þær giska fróölegar,
einkum framburður andstæðinga
Arnfinns. Karl Jónsson sýslu-
skrifari segir, að skólallfið sé
sjúkt af pólitik, hann hefur og
áhyggjur af þvi, að börnin lesi af
áfergju blaöakost þann sem
frammi lá á kennarastofunni „en
það voru aöallega blöð komm-
unista”. Karl hefur kennt við
skólann i forföllum og segir m.a.
svo um börnin:
„Sýndu þau mér verulega
óhlýðni, og bar mest á nokkrum
börnum i efri bekkjum skólans.
Bar mikiö á ósæmilegum munn-
söfnuði, litilsvirðingu fyrir öllum
kristindómi og ósæmilegum
munnsöfnuði um sóknarprest
sinn sem slikan. Virtust börn
þessi ekki þola neinn aga”.
Páll Bóasson telur að „aga- og
siðleysi hafi veriö mjög mikið i
skólanum undanfarin ár og áger-
ist með hverju ári...” Hann telur
einnig „að börnin láti mjög illa úti
við i friminiltum, hafi ósæmileg-
an munnsöfnuð, klám og blótsyrði
hvert við annað”. Páll gengur svo
langt að kenna skólastjóra og
kennurum um að krakkarnir
kasta snjó i vegfarendur — hon-
um finnst það hljóti að gerast með
þeirra góða vilja.
Siðferðisuppeldi
Rannsóknardómarinn Sigdór
kemst að þvi i samtölum við Arn-
finn að þá tvo greinir mjög á um
„stjórn, aga og siðferðisuppeldi”
eins og hann kemst að orði.,,Virt-
ist hann hylla þá aðferð að láta
börnin vera sem allra sjálfráðust,
hafa sem mest frelsi, en allar sið-
ferðispredikanir, eins og hann
oröaði það, væru til ills, kúguðu
börnin og gerðu þau aö undirlægj-
um”.
Einar Bragi telur að einmitt
hér sé að finna meginskýringuna
á vandlætningu Sigdórs náms-
stjóra og margra eskfirska for-
eldra (að frádreginni pólitikinni).
„Arnfinnur aöhylltist, segir hann,
svo mikiu frjálslyndari viöhorf i
uppeldismálum en almennt voru
viðurkennd fyrir hálfri öld, að enn
i dag væru þau efalaust af ýmsum
talin yfriö róttæk”.
Sigdór námsstjóri gerir það að
tillögu sinni við fræðsluyfirvöld,
aö Arnfinni sé vikið úr starfi og
hann settur niður annarsstaðar,
ekki sem skólastjóri heldur sem
kennari, og að nýjum skólastjóra
verði sett það skilyröi „að hann
gefi sig ekki opinberlega aö
landsmálum”!
Þessi tilraun til að flæma Arn-
finn Jónsson af staðnum mis-
tókst þó. og var hann skólastjóri
á Eskifirði til ársins 1939 er hann
flutti til Reykjavíkur.
—áb tók saman
i þessu húsi var einkabarnaskólinn til húsa.