Þjóðviljinn - 31.10.1981, Blaðsíða 9

. >Nn .1 — .Mi
iVi

'i/i t.ji Vi*ór«
*£ íi'.íilk'lt '&V'íí?í
Sem
dýr
°g
sem
kýr
Þórarinn Eldjárn:
Ofsögum sagt.
Iöunn 1981.
125 bls.
Þórarinn Eldjárn hefur sett á
bók tiu smásögur. Eins gott að
viðurkenna strax að þær eru
ljómandi skemmtilegar. Það sem
einkum einkennir þær er hugvits-
samlegur leikur að sögu og sam-
tið, leikur sem nýtur góðs af næmi
höfundar á það, hve stutt er jafn-
an i fáránleikann i aðstæðum og
málfari.
Stundum virðist sem leikur
þessi ætli að göslast áfram sjálf-
um sér til skemmtunar eins og
tiðkaðist i Nýjum Gretti og fleiri
gullaldarritum menntaskóla-
húmors. Til dæmis þegar í sög-
unni Töskumálin upp kemur
firnavandi út um allt þjóðfélagið
vegna þessaðung listakona hefur
keypt i kúriósasafnið sitt skilti
með áletruninni: GERUM EKKI
VIÐ TÖSKUR. Hvað er hægt að
gera við slika uppákomu? Um það
verður ekkert sagt fýrirfram,
nema hvað hugarflugi Þórarins
Eldjáms eru margir vegir færir.
Leikur þessi er, hvaðsem að ofan
var sagt, ekki barasta æfing i
skemmtilegheitum, enda hætt við
þviað gamanið dofnaði þá fyrr en
lesendur kæra sig um. Nei,
broddur er i gamanmálum þess-
um og er honum stungið i fræði-
mannahégóma, félagsfræðiflækj-
ur.ofriki hluta ýmissa, jafnréttis-
umræðu og i þrigang i trúna á
blessun af hersetu. Tökum dæmi
af sögu sem nefnist „Lagerinn og
allt”.
Hún byrjar á skoplegri
og fáránlegri uppreisn heild-
salasonar i Verslunarskól-
anum á kreppuárunum. Hann
verður ekki hafður með i þvi úr-
valsliði sem á að vélrita undir
forleiknum að Vilhjálmi Tell eftir
Rossini á nemendamóti — og
hann skellir hurðum reiður og er
farinn úr skóla og að heiman og
guð má vita hvurt. Frá upphafier
stefnt að háði um uppreisn borg-
aralegs unglings, sem stendur
einn sólarhring með misheppn-
uðu fyllirii og öðru þesslegu. En
svo hefur frásögnin fyrr en les-
Þórarinn Eldjárn
andann varði eins og breytt um
tón, þokast I áttina til raunsæis-
legrar lýsingar á dapurlegri upp-
gjöf. I öðrum sögum kýs höfundur
svo að láta leikinn æsast með
ýmsum hrikalegum ráðstöfunum.
Til dæmis í „Sfðasta rannsóknar-
æfingin”, þar sem ágætlega
heppnuð gamanmál um islensk
fræði og fræðimenn hverfast i
svartan heimsslitahúmor: Is-
lensk fræði drepast á einu bretti
af þvi að hákarlinn i' „samræmd-
um mat fornum” er baneitraður
— og ráðamenn þjóðarinnar sjá
þann kost grænstan að kalla á
bandariska herinn til að bjarga
islenskri menningu...
Disneyrimur Þórarins voru
nýtt vin á gömlum belgjum —
staðreyndir úr fjölmiðlaheimi og
fjölmiðlagagnrýni voru fram
reiddar I útskornum hefðartunn-
um rimnanna og flugu skærir
neistar af þessari blöndu um þau
hin andlegu loftin. Eitthvað svip-
að gerist i tveim bráðskemmti-
legum sögum þar sem þjóðtrúin
er tekin i notkun af hugviti og ör-
yggi. Tilbury heitir saga sem er
kostuleg blanda af endurminn-
ingastil (Þórarinn kann vel að
bregða sér i ýmissa kvikinda
liki), galdratrú og uppákomum
„ástandsins” á striðsárunum. Of-
urstinn breski sem „skaffar” öll-
um öðrum betur munaðarvöru
svo að sjálf prófastsdóttirin er á
bak fallin, hann er þá ekki annað
en tilberaskratti! Lokasagan,
,,Mál er að mæla”, styðst við þá
þjóðtrú að kýrnar fá málið á
Þrettándanótt. Þetta fréttir ung-
ur drengur hjá ömmu sinni og vill
sannprófa með þvi að laumast út i
fjós með segulbandstækið sem
hann fékk i jólagjöf. Þar fær hann
að heyra ismeygilegustu tilbrigði
við jafnréttisumræðuna góðu.
Kúgunin hér 1 fjósinu er tvöföld,
segir Rauðka, „Við erum kúgað-
ar sem dýr og sem kýr”. Kyn-
ferðismálin eru lika i megnasta 0-
lestri, segir Hubba: „Við fáum
engin tækifæri til að komast i' náið
tilfinningasamband við nautin”.
Jamm, það held ég. Hvað hefðu
Helgur sagt?
áb.
Lúðvik Kristjánsson
um lagt grundvöll að sögu lofts-
lagsins eða sögu einstakra eld-
fjalla.
En það sem fram kemur i' rit-
gerðum Lúðviks er eigi að siður
Einar
Már
skrifar
gagnmerkt i sjálfu sér, þvi' að
þessir atvinnuhættir sem hann
lýsir skýra það hvers vegna sjáv-
arútvegurinn leiddi ekki til auð-
söfnunar á 17. og 18. öld og hvers
vegna sjávarþorp tóku þá ekki að,
myndast. Þannig opnast ný leið
til skilnings á íslandssögunni,
sem kynni að leiða býsna langt.
Þvi væri óskandi að sagnfræðing-
arfærusemfyrstaðdorga á þeim
miðum sem höfundur hefur visað
á, og væri þá óliklegt að þeir
stæðu uppi með „öngulinn I rass-
inum”.
Allar greinarnar eru skrifaðar
á frábærlega góðu og vönduðu
máli, og bregður viða fyrir sér-
kennilegu orðalagi, sem höfundur
hefur gripið af vörum alþýðu-
fólks.
e.m.j
Helgin 31. okt. — 1. nóv. 1981 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
MINNING
Soffía Jóhannesdóttir
Fœdd 10. desember 1884 — Dáin 21. október 1981
Frænka min og góðvinur allt
frá þvi að ég var barn að aldri,
Soffia Jóhannesdóttir, andaðist
hinn 21. þ.m. I dag verður*hún
jarðsett norður á Akureyri. Soffia
varð 96 ára og vel þaö, fædd 10.
desember 1884 á ísafirði.
Foreldrar hennar voru Jóhannes
verslunarmaður Guðmundsson,
ættaður úr Djúpinu vestra, og
eiginkona hans, Sigriður
Bjarnadóttir frá Akureyri.
Ekki fer á milli mála að um
margt var Soffia óvenjuleg kona
og I engu var hún meðal-
manneskja. Hún fór ekki alltaf
troðnar brautir og i ýmsum at-
höfnum sinum ruddi hún sinn
eigin veg.
Ung að aldri lauk Soffia námi i
Kvennaskólanum á Akureyri og
varð skömmu siðar bókavörður i
Bókasafni Isafjarðar. Þvi starfi
gegndi hún fáein ár en sneri sér
siðan að kaupmennsku. Var hún
þá enn ung að árum.
Kaupmennskan varð aðalstarf
Soffiu, allt þar til vinnudegi
hennar lauk fyrir um það bil
tveim áratugum. Soffia var hag-
sýn og dugleg kaupkona, fór
þannig sjálf til annarra landa og
kéypti þar vandaðar vörur og
seldi við skaplegu verði, fyrst á
tsafirði, en siðar i Soffiubúð i
Reykjavik, en sú verslun var i
eigu hennar og föðurbróður mins
Axels Ketilssonar.
Soffia fór vel með fjármuni sina
og varð þvi vel efnuö er timar liðu
fram. Og þar kem ég að þeim
þættinum i fari hennar sem mér
er hugstæöastur. Hún safnaði
ekki fjármunum til að geyma þá i
handraðanum. Slikt var i algjörri
andstöðu við skaphöfn hennar.
Hún vildi verja þeim til nytsamra
framkvæmda, ekki fyrst og
fremst i eiginhagsmunaskyni
heldur til að bæta kjör þess
mannfólks sem liföi og hrærðist i
kring um hana.
Þetta kom vel i ljós á árinu
1938. Kreppan mikla sem hófst i
Bandarik junum haustið 1929
markaöi sem kunnugt er djúp
spor sin hér úti á tslandi, ekki sist
i útgeröarbæjum landsins. Þegar
kom fram að árinu 1938 var
ástandið orðið ömurlegt á
tsafirði, eftir langvarandi at-
vinnuleysi var örbirgð hjá
mörgum manninum.
Að sjálfsögðu höfðu ráðamenn
bæjarins gert allt sem þeir gátu
til að draga úr erfiöleikum
almennings i bænum, en buröir
bæjarfélagsins voru veikir.
Þá var það að Soffia tók hönd-
um saman við bæjaryfirvöldin
með þaö fyrir augum að kaupa
togara til tsafjaröar. Má meö
sanni segja að fjármunir hennar
riðu baggamuninn og jafnsatt er
það, að engri einstakri mann-
eskju var það meir að þakka að
togarinn var keyptur. Þvi skal þó
ekki gleymt að ýmsir aðrir góðir
menn lögðu þar hönd að verki.
Rekstur togarans gekk þó
nokkuð vel og gjörbreyting varð á
öllu atvinnuástandi i bænum.
Soffia var óvenju traust
manneskja, hún var vinaföst og
meö fádæmum ættrækin, hún var
djörf i athöfnum sinum og skjót-
ráð ef vanda bar að höndum.
Við ættmenn hennar og aðrir
vinir minnumst hennar með
virðingu og þakklæti.
Haukur Helgason.
TRÉSMIÐIR
Viljum rába nokkra trésmiði i mótaupp-
slátt vegna nýbyggingar Sundlaugar
Reykjavikur.
Fæði á staðnum. Upplýsingar i sima 81935
áskrifstofutima.
ÍSTAK, iþróttamiðstöðinni
Blaðberabíó!
k
GuIIfjallið, æsispennandi kúrekamynd i litum.
Sýnd i Regnboganum i dag, laugardag, kl. 1 e.h.
Góðaskemmtun!
Emkaumho
ESektro
Helios
0 sænsk urválsvára
um
^stæðu verði
tísku
Kæliskápar
Frystikistur
Þvottavélar
Þurrkarar
Ryksugur
Eldavéiar
EINAR FARESTVEIl
BERGSTADASTRÆTI I0A - St
Hagstæð greiðslukjÖr