Þjóðviljinn - 31.10.1981, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 31. okt. — 1. nóv. 1981

mer er spurn
Sigurjón Arason efnaverkfrœðingur
svarar Þjóðviljanum...
Eru íslendingar
aö dragast aftur úr
í skreiöarverkun?
...og Þjóöviljinn spyr Guðrúnu
Jónsdóttur arkitekt, forstöðumann
Borgarskipulags Reykjavíkur
Hvers vegna
hefur Reyk-
víkingum
fækkað
mörg undan-
farin ár?
Guðrún Jónsdóttir
Sp.: I Noregi er verið að taka i
notkun stórvirkar verksmiöjur til
skreiðarþurrkunar. Erum við Is-
lendingar aö dragast aftur úr á
þessu sviði og hvaö er framundan
hérlendis i skreiðarverkun?
Sv.: I Þjóðviljanum þann 16.
október birtist grein um „raf-
stýröa verksmiðjuþurrkuná 7—10
dögum”, en greinin var þýdd úr
norska blaðinu Fiskaren. Þessi
grein fjallar um nýjar hugmyndir
i skreiðarverkun. Þessar hug-
myndir eru þó ekki óþekktar hér
á landi, þvi undanfarin ár hafa
starfsmenn Rannsóknastofnunar
fiskiðnaðarins unnið að þróun
svipaðrar þurrkaðferðar.
Sfðustu tvö árin hefur verið
unniö skipulega að þessum mál-
um og hafa rannsóknirnar beinst
að þurrktækninni, þurrkskilyrð-
um og afurðagæðum.
Þurrktæknin hjá okkur hefur að
mikluleyti þróast út frá samnor -
ræna kolmunnaverkefninu. Hlut-
verk okkar fslendinga i þessu
samnorræna verkefni var að sjá
um þurrkun á kolmuna og út frá
þvi þróaöist ný þurrktækni sem
hefur verið notuð á kolmunna og
þorskhausa.
Þessi nýja tækni byggist á þvi
að þurrkunin fer fram i þar til
gerðum þurrkklefum þ.e. for-
þurrkun og eftirþurrkun. 1 eftir-
þurrkuninni er loftblásturinn
hafður þrisvar sinnum hægari en
i forþurrkuninni.
Helstu kostir við inniþurrkun á
bolfiski eru:
Styttri þurrktimi
Hægt að þurrka allt áriö
Afuröin hefur jafnari gæöi
Nýtingin eykst
Meiri vinnuhagræðing
Nýting á innlendri orkulind
Jafnari afskipanir
Rannsóknir á inniþurrkuðum
bolfiski eru langt komnar. Fyrsti
þurrkbúnaðurinn hefur verið
hannaöur, og smiði hans er þegar
hafin og stendur til, að hann verði
tekinn i notkun fljótlega eftir
næstu áramót.
Framleidd hafa verið nokkur
kiló af þorskskreið i þurrkklefum.
Efnafræði- og gerlafræðilegar
rannsóknir hafa farið fram á
skreiðinni og ekki kom i ljós neinn
verulegur munur á inni- og úti-
þurrkaðri skreið. Erfitt er að
gæðameta skreiðina þar sem okk-
ur vantar nákvæmar og góðar
reglur til að fara eftir. Norðmenn
eiga við þessi sömu vandamál að
etja.
Stór hópur Norðmanna var hér
i heimsókn siðastliðið vor og
gerðum við þeim grein fyrir okk-
ar hugmyndum, og var það þeirra
álit að við værum komnir lengra
en þeir.
Við kolmunna- og hausaþurrk-
un hafa færibandsþurrkarar ver-
ið notaðir og þar er um að ræða
mikinn sparnað á vinnuafli.
Við höfum gert stórt átak i nýt-
ingu á jarðvarma við þurrkun og
höfum við náð m jög langt á þessu
sviði.
Norðmenn hafa ekki aðgang aö
jarðvarma og þess vegna hafa
þeir sérhæft sig i notkun á öðrum
orkugjöfum, þ.e. oliu og raforku.
Þeir hafa náð langt i að endur-
nýta varmann úr þurrkloftinu
aftur, og til þess arna hafa þeir
notað varmadælur og varma-
skipta. I þessum búnaði felst
mikill stofnkostnaöur, svo að vart
borgar sig að nota þennan búnað
á jarðvarmasvæðum.
Starfsmenn Rannsóknastofn-
unar fiskiðnaðarins eru nú þegar
byrjaðir að huga að endurnýtingu
Sigurjón Arason
á varma i þvi þurrklofti, sem
blásið er út. Þeir möguleikar,
sem koma til greina við endur-
nýtingu á varmanum verða rann-
sakaðir við gerð þurrkklefa, sem
verður staðsettur þar sem jarð-
varmi er ekki til staðar.
Ef notaðir eru varmaskiptar er
hægt að spara um 35% af orkunni
en um 80% með varmadælu. Eins
og ég sagði hér að framan er of
snemmt að segja til um hag-
kvæmni sliks búnaðar, en niður-
stöður rannsókna þar að lútandi
munu liggja fyrir fljótlega. F’yrir
ári siðan voru gerðir hagkvæmir
útreikningar fyrir þurrkun með
notkun á þeim orkugjöfum, sem
eru hugsanlegir hér á landi. út-
koman varð að það væri sjö sinn-
um dýrara að nota oliu en hita-
veituvatn, og átta-tiu sinnum
dýrara að nota rafmagn en hita-
veituvatn.
Niðurstöður okkar benda til að
þurrktimi fyrir innþurrkaða
skreið sé 12—20 dagar þannig að
7-9daga þurrktíma, eins og kem-
ur fram i norsku blaðagreininni,
er ekki hægt að ná með stóran
bolfisk, en aftur á móti vel hugs-
anlegur fyrir smáfisk s.s. smá-
ufsa og smáþorsk (undir 50 cm).
Með innþurrkun er hægt að
framleiða skreið allt árið með
jöfnum gæðum; það veldur þvi að
markaðurinn fyrir skreið verður
stöðugri heldur en hann er við nú-
verandi aðstæður. Batnandi gæði
auka likur á stöðugra veröi og
einnig að okkur haldist á mörkuð-
um eins og t.d. ttaliu.
Við framleiðslu á skreið veröur
að hafa hugfast aö við erum að
framleiðadýra afurö til manneld-
is. Af þeim sökum þarf að vanda
mjög til gæðamats og verðum við
að fara eftir þeim reglum er
kaupandinn setur. Norðmenn
mega ekki fara fram úr okkur
hvað snertir skreiðargæði; þá er
hætt við að þeirra skreið verði
tekin fram yfir ef markaðurinn
dregst saman.
Þegar fram liða stundir er hægt
að hugsa sér að stór hluti skreið-
arinnar verði verkaður i þurrk-
klefum, þar sem innlendur orku-
gjafi er notaðui; annað hvort jarð-
varmi eða raforka.
Fyrsti þurrkbúnaðurinn á jarð-
hitasvæði er i uppsiglingu og at-
huganir eru hafnar með nýtingu á
rafmagni sem orkugjafa og er
þar reiknað með fullkominni end-
urnýtingu á varmanum i þurrk-
klefunum.
Af þessu sést að við stöndum
jafnfætis Norðmönnum á þessu
sviði og litil ástæða til að óttast að
þeir skari fram úr okkur ef við
höldum vöku okkar i framtíðinni.
r i tstjór nargrei n
A.
Sjálfsmörk og núlllausnir
Risaveldin heyja um þessar
mundir mikið áróðursstrið, og
reynir hvort um sig að færa rök
fyrir þvi, að vigbúnaðarkapp-
hlaupið sé hinu að kenna, en
sjálfur sé sá aðili, sem orðið
hefur, saklaus sem lamb. Það
merkilega er, að i þessum
áróðurskappleik gera menn
miklu meira af því að skaða
eigin málstaö en andstæöings-
ins: þetta er sjálfsmakkaleikur.
Ba ndarjkin
Undanfarnar vikur og mánuði
hafa hinir ýmsu bandarisku
áhrifamenn veriö aömissaút úr
sér ummæii, sem hafa mjög
kynnt undir tortryggni Evrópu-
búa í þeirra garð. Beintogóbeint
hefur verið látið að þvi liggja,
aö Evrópumenn þyrðu hvorki né
timdu að verja hendur sinar,
þeir vildu helst lifa værðariíf;
undir bandariskum verndar-
væng og veslast upp af sjúk-
dómum, sem ýmist eru kenndir
við Finnland eða Holland: þá er
áttvið tillitssemi við Rússa eða
einhliöa afvopnunaráform. Um
leið hafa bandariskir ráðamenn
með Reagan i fararbroddi velt
vöngum yfir möguleikum á þvi
að heyja með árangri kjarn-
orkustrið f Evrópu, og mörg
vigbúnaðaráform þeirra benda
frekar til þess að þeir vilji
tryggja sér hernaðaryfirburði
en að þeir hafi fyrst og fremst
áhyggjur af þvi að jafnvægi
hinnar visu tortimingar hafi
raskast.
Þessi sjálfsmörk Bandarikja-
manna hafa vitanlega eflt mjög
friðarhreyfingar i mörgum
Evrópulöndum, sem hafa að
undanförnu efnt til stærri mót-
mælafunda gegn vigbúnaði en
lengi hafa sést i álfunni
Sovétrikin
Sovétmenn láta ekki sitt eftir
liggja f sjálfsmörkum.
Hernaðurinn i Afganistan hefur
vitaniega gert næsta hlálegar
þær staðhæfingar sem Sovét-
menn hafa mjög á lofti haldið
um að sovéskur her fari aldrei
með vopn gegn neinni þjóð —
staðhæfingar sem áttu veru-
legan hljómgrunn i þriöja heim-
inum. Og nU rétt i þessu, þegar
sovésk málgögn hafa farið
mörgum lofsamlegum orðum
um hugmyndir um kjarnorku-
vopnalaust svæði á Noröur-
löndum, eru þau að laumu-
pokast með kafbát rétt við
helstu bækistövum sænska
flotans i Karlskrona! Strandaði
kafbátur þessi eins og fréttir
vita og mátulegt var.
Að halda leitinni áfram
En hvað sem liður yfirgangi,
vopnaskaki og njósnum risa-
veldanna er hitt vist: menn
komast ekki hjá þvi að halda
áfram leitaðþeim leiðum sem
dugitil aðstöðva hraða feigðar-
fór ofan i viti kjarnorkustriðs.
Við heyrum enn og munum
lengi heyra þau rök, að fyrst
burfi að vigbúast meira til að
hægt sé að afvopnast: en þessi
meginli'na er orðin nokkuð siitin
eftir þrjátiu ára þóf sem ekkert
skilur eftir annaö en fleiri og
fullkomnari vopn.
Það er oft sagt við friðarsinna
i Vestur-Evrópu, að ólikt hafist
menn að i friðarblökkunum:
fyrir vestan hafi menn frelsi til
aö mótmæla eldflaugasmiöi en
enginn £á i að opna munninn með
hliðstæðar skoðanir i löndum
Varsjárbandalagsins. Þvi
miður er það rétt, aö málfrelsi
er mjög misskipt: þeir sem
gagnrýna sovéskan vigbúnað
fyrir austan eru flestir ofsóttir
andófsmenn. Þo er Varsjár-
bandalagið ekki alveg eins skot-
helt og látið er í veðri vaka.
Pólska verkalýðssambandið
Samstaða setti það á stefnuskrá
sina á fyrsta landsþingi sinu, að
beita sér fýrir niðurskurði á út-
gjöldum til pólska hersins.
Meiri athygli vekur þó að
Ceaucescu, forseti RUmeniu,
hefur lagt það til að meðal-
drægar sovéskar eldflaugar i
Austur-Evrópu, SS-20, verði
niður teknar, gegn þvi'að nýjum
eldflaugum bandariskum verði
ekki komið uppilöndum Vestur-
Evrópu.
Hvorugur
Fleirien RUmenfuforseti hafa
hreyft þessari lausn eldflauga-
málsins, sem gjarna er kölluð
núlllausnin. Hún litur einmitt
þannig út: Nató verður sér ekki
úti um nýjar eldflaugar ef að
Sovétmenn fjarlægja gamlar og
nýjar eldf laugar sem hægt er að
nota gegn Evrópu einni. Vissu-
lega væri þetta merkilegur
áfangi i' afvopnunarmálum og
kannski upphaf að fleiri
lausnum. Enda hafa evrópskir
bandamenn iNató aö sögn þrýst
Bandarikjunum til að failast á
tillögugerð um lausn af þessu
tagi.
Það fylgir sögunni að Sovét-
menn séu ekki ánægöir með
„nUlllausninga”. Þeir telji að
hún muni veita Vesturveldunum
forskot i álfunni, vegna þess að
Nató mundi áfram hafa eld-
flaugar á kafbátum og lang-
drægum flugvélum, sem séu
Árni
Bergmann
skrifar
mun öflugri en tilsvarand
sovésk kerfi. Ekki nóg með það
tillögur Nató um þessi mál
verða lika mjög i skötuliki. Eða
svo segirWalter Pincus, frétta-
skýringastjarna i Washington
Post nýlega.
Hann segir eftir viðtalaferða-
lag um höfuðborgir Vestur-
Evrópu, að Natórikin bdist ekki
við þvi að Sovétmenn fallist á
núlllausnina. Hann bætir viö:
„Margir evrópskir embættis-
menn segja i einkaviðræðum að »
þeir yrðu lika fyrir vonbrigðum
ef Moskva gerði þaö”, (Þ.e.
samþykkti núlllausnina).
Orsökin er sU, að þeir vilja
gjarna komast yfir nýjar eld-
flaugar. Enþeir telja að tillagan
um núlllausn sé „nauðsynlegt
frumkvæði gagnvart almcnn-
ingsálitinu”.
Með öðrum orðum: það er
valt að treysta herstjórnunum,
hvort sem þeir gera sjálfsmörk
eða fara með fagurgala. En hitt
er vitað, að þessir sömu her-
stjórar viðurkenna, að friðar-
kröfur almennings hafa skapað
hreyfingu sem þeir verða að
taka tillit til — þótt ekki væri
nema til að reyna að blekkja
hana. Þessi friðarhreyfing á
sjálfsagt margt eftir ólært og
hún getur vafalaust orðið sjálfri
sér sundurþykk i ýmsum
málum. En hUn er nU um
stundir það eina sem setur þá
valdsmenni' vanda sem geysast
áfram i vitahring vigbúnaöar-
kapphlaupsins
áb