Þjóðviljinn - 15.12.1981, Blaðsíða 5

JólablaA Þjó&viljans — SÍÐA 5
en ég er I engum vafa um aö þetta
var knýjandi nauösyn. Andlit
okkar voru sem sandblásin af
hriöarkófinu, og vinnuvettling-
arnir fóru í tætlur á steinunum.
Hnýting á netunum varö aö ger-
ast meö berum höndum og haföi
þaö i för meö sér nokkur óþæg-
indi.
Enundarlegri fannst mér þó sú
vinna, sem fólgin var i þvi aö
flytja þorsk meö handafli.
Litill bátur kom að bryggjunni
meö 2tonn af þorski. Þeim var
landaö i skyndingu og þroskurinn
skilinn eftir á bryggjunni til þess
siðan aö verða fluttur á svæöiö
þar sem konurnar afhausuðu og
spyrtu saman aflann. Snjórinn
haföi gert lyftarana óvirka, sem
og stórir staflar af si'ldartunnum,
sem geröu það aö verkum að aö-
eins var gengt eftir þröngum
göngum um snæviþakta bryggj-
una. Þetta starf kom i minn hlut
og Islendings nokkurs, ásamt
meö tilheyrandi hjólbörum. Viö
hlóöum börumar meö þorski, og
siöan skyldi annar ýta en hinn
draga. Snjórinn gerði bryggjuna
glerhála á augabragöi, bæöi fyrir
hjólog fót, og jafnframt myndað-
ist eins og fyrir tilviljun óreglu-
lega löguð og hlykkjótt slóö. Eina
ráöið til þess aö komast úr staö
var aö fara fljótt. Sá sem fór á
undan leit Ut eins og burðarkarl
frá Calcutta meö forkostulegum
fótaburöi sinum i hálkunni.
,,I can’t believe this fuckin’
job,” sagði ég gapandi.
Konurnar virtu okkur fyrir sér
frá hálf-yfirbyggöu vinnusvæði
sinu og hlógu.
„It’s a job Davy,” svaraöi
kunningi minn.
,,And I can’t fuckin’ believe
we’re doin’ it in a fuckin’ snow-
storm!”
„This is Iceland, Davy, not
Florida.”
Ég hélt mér saman. Hann
skrikaði og dró. Ég ýtti.
Deilt um
vettling
Föstudagurinn færöi okkur aft-
ur eftirvæntinguna eftir hinu
langþráöa launaumslagi. Einn
okkarUtlendinganna fékk i launa-
umslagiö reikning upp á 38 krón-
ur fyrir vinnuvettling sem hann
haföi eyöilagt i viðureigninni viö
grjótiö i hriöarbylnum.
„Þetta getur ekki verið!”
„Nota þeir ekki vinnuvettlinga i
Þýskalandi, mon cheri?”
„En ég eyöilagði þá i grjótburð-
inum fyrir þá. Hvers vegna rukka
þeirmig þá? Halda þeir aö ég noti
þá áböllunum?”
„Einkalíf þitt kemur kompani-
inu ekkert viö, my love.”
Síldin
Síldarvertiöin hófst með
miklum hamagangi. Flutninga-
skip frá Eimskip kom drekkhlaö-
iö sildartunnum smiðuöum Ur
ferskri og ilmandi norskri furu.
Frá skipsbortá er lögð rennibraut
úr ilmandi norskri furu, og þess-
um ilmandi og fersku furutunnum
er siöan velt upp i hendurnar á
ekki jafn ilmandi og friskum Am-
erikönum og Islendingum og
þannig gekk þaö áfram. Viö velt-
um, köstuöum til og stöfluöum
tunnum um leiö og viö köstuöum
af okkur einni flfkinni á fætur
annarri þar til litið annaö var eft-
ir en svitastokkin skyrtan. Viö
handstöfluöum 2000 tunnum þetta
kvöld. Okkur leiö vel, viö vorum
úrvinda,dálitiðupp með okkur og
brátt líka gegnumkaldir. Þetta
var vissulega góö byrjun.
Hin raunverulegu sláturverk i
sildinni byrjuöu með lágum
hvelli, sem var litt i átt viö það
leikræna sjónarspil, sem viöhöfö-
um veriö búin undir. Fáir i vinnu
og fáar tunnur fylltar. Þetta fékk
litið á okkur, en þaö besta var lika
ókomiö.
Skelfingin
Skelfingin hefst án viövörunar
og skyndilega er skurösalurinn
oröinn aö .leiksviði sjálfstýrös
öngþveitis. 1 fyrstu viröist hér
einungis vera um venjulegan
ruglanda aö ræöa þar til manni
tekst aö uppgötva vissa rökfræði,
sem leiöir aö sama markinu.
Sérhvert starf er háö þvi næsta
og allt miöast aö banvænum
hagsmunum skurökvennanna,
þar sem alltkerfiö aö meötöldum
bónus hinna verkamannanna
miöast viö þá. Þetta er þá einföld
stykkjavinna, og ekkert gat veriö
einfaldara en sú r.ökfræöi sem
fólst i þessu: ,,meiri sild — fleiri
krónur”.
Kerfið byggist á innbyggöri
þvingun. Þaö er enginn nöldrandi
verkstjóri, heldur er séö til þess
aö alltgangi snuröulaust og eftir-
lithaftmeð gangi verksins i heild.
Verkstjórinn hefur ekki áhyggjur
af einstökum verkamönnum,
kerfiö sér um þá, ef heildarskipu-
■lagib er i lagi.
Þegar hámarksvinnsla er I
gangi og bæöi er verið aö vinna
ósykraða og sykraöa siki og yfir
40 konur eru við skuröboröiö er
allt ein iöandi kös. Þegarallt var i
hámarki fékk ég aöstoðarmann,
15 ára piltung sem lagði sig allan
fram við aö setja sig inn i verkib
— álika vonlaust eins og aö ætla
sér aö pakka ofani bakpokann
sinn á Normandy strönd undir
kúlnahriö siöari heimsstyrjaldar.
Sumir afhausa sild, sumir færa
aö sild...
„Hvers konar vinna er nú
þetta?” spyr islenskur maöur þar
sem hann ryður úr meira en
metraháum sildarhaug á gólfinu i
klofháum bússum.
Það er fólk sem fer meö fullar
tunnur og það er fólk sem kemur
meö tómar tunnur — stundum
ungar stúlkur...
„That’s the bonniest barrel
chucker I ever saw. You’d be
lucky to see that where I come
from — þetta er snotrasta tunnu-
stefia sem ég hef á ævi minni séö
— þú mættir teljast heppinn aö
sjá eitthvað þessu likt á minni
heimaslóö!”
„Þú mættir teljast heppinn aö
finna trétunnur á minni heima-
slóö! ”
Fólk sem litur eftir, fólk sem
aðstoðar, fólk sem gerir eitthvað,
sem enginn veit hvaö er. Þetta
var i fyrsta skipti sem ég reyndi
þaö aö vinna með heilu þorpi. Tiu
ára snáöi aöstoðaði móður sina
vib aö raða i' tunnuna... einu sinni
tókst mér aö bjarga stelpuhnokka
sem var of stutt i annan endann til
þess aö ná ofan i tunnubotninn til
þess aö raöa sildinni, þar stóö þá
ekkert uppúr nema spriklandi
fætur. Þetta vakti hlátur, móðir
og dóttir hlógu meö. Unglingar
veltu inn tunnum, menn og konur
á heföbundnum vinnualdri af-
hausuöu og sáu um þungaburö,
gamalt fólk afhausaöi og gegndi.
ýmsum undarlegum störfum hér
og þar.
Hinn mannlegi
þáttur
Sjómenn frá sildarbátum i
löndun li'ta inn og spjalla viö fólk-
ið, rétta stundum hjálparhönd,
eru stundum fyrir, oftast i skær-
appeisinugula gailanum sinum
þaktir blautu og hálf-frosnu slori.
Eitt sinnkomu kvikmyndamenn i
heimsókn til þess aö gera heim-
ildarmynd.
„Vilduð þér gjöra svo vel aö
færa þessari konu salt?”
,,HUn þarf ekki á salti aö
halda.”
„Þessi þarna?”
„A ég aö brosa?”
Stundum komu abrir þorpsbúar
inn til að spjalla. Þeir virtust yfir-
leitt hafa hýrgandi áhrif á kon-
urnar, og blandaöist þá kaffi og
samræöur saman viö hina al-
mennu óreiöu, — nokkuö sem
óhugsanlegt hefði veriö i' banda-
riskri verksmiöju.
„Þetta er systir min, má ég
kynna.” „Vantar salt!! ”
„E’ra’koma! ” „Attu nokkra
bláa, (— sykurlausa), Dave??”
„Ég ætla aö athuga málið!”
„Systir min fór til Bandarikj-
anna.” „Mig vantar saaalt!!”
„Sild hingaö strax.” „Hvar voruö
þiö I Ameriku?” „Ég er meö tvær
bláar!” „Láttu mig fá eina Nor-
folk”, „Hvernig fannst þér...”
Ég læröi aö greina raddblæ, aö-
feröir, afstæöan hraða. Neyöar-
ópiö „saaalt!!” sem eittsinn var
aöeins hluti hins almenna skark-
ala varö nú þekkjanlegt þannig aö
ég gat nánast ósjálfrátt rakið þaö
tilupprunans. Ég þróaöi meö mér
tilfinningu fyrir hraöa, áttaöi mig
á þeim sem voru bráölátir, læröi
aö þekkja þá skilningsriku — og
einnigþásem misstu stjórná sér.
Ég lagði mig fram um að vera
alltaf einum skammti á undan —
en lenti oftar i þvi að verða tveim
á eftir — reyndi samt aö vinna
upp forskot...
Meira salt!
Söltunarsalnum var skipt i tvo
helminga. Astralski náunginn og
ég vorum i' saltburöinum, hver i
sinum helming. Viö leituðumst
vib að hjálpa hvorum öörum eftir
megni, skipuleggja saltdreifing-
una eftir fremstu hagkvæmni, og
ööru hvoru skiptumst viö á hug-
hreystiorðum : „Cheer up, baby,
only 10 hours to go — sýndu á þér
kæti, lagsi, þaö eru bara 10
klukkutimar fyrir stafni! ” Eöa:
„Doin’ beautiful, kid. Have a
drink. Hope Ivan appreciates
your efforts.” Eða: „Stayonyour
feet, kid. You ’ili win on points —
Haltu þér á löppunum, drengur,
— þú vinnur á stigum!”
Viö fylltumst umhyggju, á okk-
ar hátt, gagnvart konunum okkar
meginn. Viö veöjuöum eitt sinn
vinflösku um þaö hver okkar
hefði harðskeyttari hóp. Ég fór
lika aö bera annan hug til „minna
kvenna” utan söltunarhússins —
á götunni, i' kaupfélaginu eöa á
dansgólfinu. — Skyldi ég hafa
komið saltinu til hennar nógu
fljótt?
Meðan á söltun stóö virtist ekki
riöa jafn mikiö á neinu. Heims-
viöburðimir flugu hjá án þess aö
nokkrum kæmi þeir við, en bætt
saltmiðlun var minn höfuðverkur
nótt sem dag.
„Mínar konur”
Skyndilega stakk Astraliumað-
urinn upp á þvi einn daginn, aö
viö skiptum um hlib. Mér fannst
tilhugsunin heillandi — en varp-
aöi henni frá mér eftir nánari um-
hugsun.
„Like changing families,”
sagði ég. „Like changing bloody
families.” — Það er eins og að
hafa skipti á fjölskyldum.
Stundum tóku menn og konur
lagiö. „Til þess ab halda okkur
við efnið,” sagði ein söltunarkon-
an þegar tekið var að togna Ur
deginum og fingur orönirsárir og
krepptir. Þaö voru sungnir is-
lenskir söngvar með dularfullum
textum og dillandi skemmtileg-
um takti. Sumir söngvanna voru
jafnvelá ensku, „Battle Hymn of
the Republic” i aölagaðri útgáfu
aö ógleymdu okkar eigin safni
enskra poppsöngva, vinnusöngva
og annarra vafasamra söngva.
Þetta varö smátt og smátteinn
nudd-dagurinn á fætur öörum.
Daglegur viðauki marbletta,
skuröa og smáskeina, sárabinda
og slits. Maröir, fjólubláir og
dimmrauðir framhandleggir or-
sökuöust af þeirri stööugu hreyf-
ingu, sem fólgin var i þvi aö kippa
i handfangiö á sildarlokunni,
þannig aö hin fölbleika norræna
húö si'larstUlknanna var ekki
lengurhin sama. Við þessu virtist
ekkert að gera, önnur handtök
kostuöu minni afköst og færri
krónur. Oftar en einu sinni nudd-
uðu þær blóðslettur úr augn-
króknum á peysuermi minni, og
oftmátti ég meö tiltölulega hrein-
um höndum minum draga ullar-
húfu yfir bleik eyru, þvi dýrmæt
handtök þeirravoru bundin iöðru
þar sem ekki mátti slaka á.
Stöðugt álag af endalaust si-
endurteknum hreyfingum, aftur
og aftur, ávallt meö hámarks-
hraöa, og án þess aö staldrað væri
við, fyrr en hin náöuga þeyti-
flauta flutti okkur friöinn.
Fólk og vélar
Það var viss ánægja fólgin i þvi
að vinna meö fólki en ekki með
vélum, jafnvel þóttþaö hafi verið
yfirbugandi á stundum. Þaö voru
engar vélar i söltunarsainum
nema eitt veikbyggt færiband,
sem reyndist þó vel þegar á
reyndi. Þetta var framkvæmt
meö beru handafli frá upphafi til
enda.
„Þaö væri hægt að láta eina vél
vinna verk allra þessara
kvenna.”
„Og mundirþú vilja mata hana
á salti?”
Stundum virtist allt kerfiö vera
óhagkvæmt. Og framandi fyrir
okkur sem erum uppaldir viö há-
þróaöan itmaö. Þjóöverjinn átti
þaö til aö hrista höfuöiö meö upp-
gjafarsvip en segja: „Mér likar
þetta kerfi betur samt. ”
„How many Iceheads does it
take to make popcorn? — Hvaö
þarf marga ishausa (orö yfir ís-
lendinga) til þess ab búa tÚ popp-
kom?”
„Fimm,einn til aö halda pottin-
um og fjóra til þess að hrista
eldavélina.”
Þegar söltun var lokiö og allar
konumar voru farnar heim til
þess aö nudda bóigna liði og hvil-
ast, var mitt verk fólgið i þvi aö
moka afskornum sildarhausum
og storiupp á færiband sem flutti
þetta i bræðsluþróna. Einstakt
verkefni. Bandariska skattstofan
hefur dálk á skattaeyðublaöinu
sinu, þar sem þeir biðja menn um
aö skrá starfsheiti. Ég hef fengist
viö margt um dagana. Þetta árið
titla ég mig „guano chacker” —
slormokstursmann. Þeir munu
samviskusamlega mata tölvuna á
þessu.
Verksummerki
afmáð
Við mokuðum og sprautuöum
siðan allt samviskusamlega,
þannig aö konurnar gætu hafiö
morgunslaginn i hreinuog heilsu-
samlegu umhverfi — eða þyrftu
aö minnsta kosti ekki aö standa
ofan á hálfsmetra þykku lagi af
sildarhausum eöa I alltumlykj-
andi slorhafi. Verksummerki
dagsins voru þannig lögö fyrir
fætur mér — og skóflunnar minn-
ar — aö þau mættu vera afmáö og
gleymd.
„X getur aldrei komiö sildar-
hausunum I gegnum raufina ofan
irennuna, þaöer þess vegna sem
hún er svo hátt uppi i lok vinnu-
dagsins. Y kann ekki aö koma frá
sér slorinu, þess vegna er þessi
hálka hérna, Z getur hvorugt, en
hún gerir sitt besta engu aö siö-
ur.”
Ég geri smáhlé til þess aö rétta
úr hryggnum og ég getekki annað
en hugsað um hve fallegar þær
eru allar saman þegar þær eru
búnar aö þurrka blóðsletturnar
framan Ur sér.
Þegar kom aö lokum vertiðar,
og þaö var á mjög annasömum
degi, sendi ein kvennanna tvær
fallegarungar dætur sinar klædd-
ar i undurfögrum og smekklegum
hvitum og bleikum klæönaði, inn i
söltunarsalinn þar sem þær út-
býttu gómsætum súkkulaðimol-
um meö kókossm jöri og Highland
whisky innani’, sem bráönaöi upp
imanni. Þetta syndi óborganlegt
viömót og varö i huga mér tákn
fyrirfólkið.enekkikerfiö, sem ég
var rétt aö kynnast.
Vertíðarlok
Þegar dró aö lokum vorum viö
loksins orönir hluti af þessu sam-
félagi.sem okkur hafði áður virst
svo framandi. Viö eignuðumst
raunverulega vini. Ég mun rækta
þessi vináttubönd með sjálfum
mér. Einhæfni vinnunnar, ein-
semdin og einangrunin hurfu sem
dögg fyrirsólu. Ég fór meö þá yf-
irþyrmandi tilfinningu, aö ég
væri aö yfirgefa stað, sem ég væri
rétt farinn aö kynnast.
Viö brottfórina voru mér færö-
ar hinar fegurstu gjafir, sumar
hverjar handunnar. Ég var djúpt
snortinn.
Ég fékk lika hiö hefðbundna
baö — ég var tekinn og mér
dembt ofan i hjólbörur fullar af
blessunarlegu volgu vatni, — að
syndir minar mættu vera burtu
þvegnar — og síðan fylgdu
stympingar og faðmlög, allt i
gamni þó.
Seyðisfjöröur var mér góður og
gerbi mér gott. Ég mun snúa aft-
ur.
Handa samstarfsmönnum
minum,
innlendum og erlendum.
David Donheiser.