Þjóðviljinn - 15.12.1981, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — Jólablað Þjóðviljans
Síldarævintýri
r n X • p* X •
a Seyðisfirði
Ungur Ameríkani lýsir haust-
verkum í íslenskum fiskibœ
Ég kom til Seyðisf jaröar i' slag-
togi með tveim feröafélogum —
Breta og Astraliumanni — i end-
aöan ágúst s.l. eftir hálfs annars
solarhrings velting frá Skotlandi
yfir Noröur-Atlantshafiö á flat-
bytnunni Smyrli, alsæll eftir
hungurkiírinn sem boöiö er upp á
um borö meö hinum undursam-
legu dvergsalötum sem kosta 18
krónur danskar.
Það voru ekki liönar nema 36
klukkustundir frá komu okkar i
bæinn þar til við vorum blessun-
arlega ráönir i vinnu. Viö mokuö-
um skit og hengdum upp skreiö i
nokkra daga þar til þeir uppgötv-
uöu þann starfa sem viö virtumst
best til fallnir, en það var aö
moka is i frystiklefunum. Viö
mokuðum honum irennu og yfir á
bilpallog af pallinum I siló, sem
siðan bar isinn náðarsamlegast
um borö I nærliggjandi togara.
Þessa vikuna máttum viö vinna
margdúöaöir i gagnslausum
sumarflikum, lánsflikum og
smám saman i nýjum hlý jum föt-
um, sem viö uröum okkur Uti um.
Ef ekki heföi komiö til umhyggja
vörubilstjóra nokkurs sem geröi
sér grein fyrir ófremdarástandi
okkar heföi efalaust fariö ver.
1 allt vorum viö 7 Utlendingar á
staönum, en fækkaöi snarlega um
2 viö siöustu brottför Smyrils.
Sviarnir tveir yfirgáfu okkur I
ótöldum tárvotum kveðjuskálum
upp úr smygluðu skosku viski og
fokdýru „ódýru” vini úr verslun
staöarins. Sviarnir voru aldurs-
forsetarnir i hópnum hvað varð-
aöi Islenskan starfsaldur, meö 9
mánuði að baki, og þeim fannst
að einn islenskur vetur væri þeim
nóg ogþau þráöu nú notalegheitin
i gömlu góöu Gautaborg.
Sambúðar-
vandamál
í byrjun höföum viö lítlending-
arnir mest félagsskap hver af
öðrum og gekk ekki alltaf
árekstrarlaust. Viö höföum fyrst
og fremst komiö til tslands til
þess aö kynnast Islendingum en
ekki til þess aö hitta aöra útlend-
inga. Þaö kom til persónulegra
árekstra; ágreiningur skapaöist
um vinnumóral, og á stundum
komu til væg en þó ekki ótiö út-
brot þjóðemislegra óvildarkasta,
og allt reyndi þetta á sambúöina.
t fyrstu gátum viö jafnvel ekki
notið huggunar og trausts i hinum
rándyru veigum, en viö áttum þó
eftir að komast upp á lagið með
það um siðir. Fyrstu vikulokin
liöu yfir þrautfúlum ameri'skum
sjónvarpskvikmyndum aö heim-
an, myndum sem viö hefðum
aldrei litiö viö að öörum kosti —
og yfir spilum, „Olsen Olsen” og
póker, — en pókerspiliö átti
smám saman eftir aö úrkynjast
yfir i all-grimmúölegt peninga-
spil.
Við áttum sameiginlegt tungu-
mál.enþar fyrir utan fundum viö
ekki sameiginleg áhugamál og
uröum brátt hundleiö á siendur-
teknum bröndurum hvers annars.
Við helguðum okkur Mammon i
einu og öllu, hugsandi gott til
glóðarinnar þegar aö uppskeru-
timanum kæmi og viö gætum sól-
undað uppsöfnuðum launum ef
ekki i Paris, þa a.m.k. i Beykja-
vik — en skemmtanalif á Seyöis-
firði virtistmeö einhæfara móti á
stundum. Þessir draumar okkar
áttu siöan eftir aö leiöa til ólýsan-
iegra vonbrigöa á fyrsta útborg-
unardegi okkar, þegar ég fékk
launaumslagiö fyrir vikuna frá
14. - 20. september.
Launakjör
Við höföum unnið tilskyldar 40
stundir. Kaupiö var misjafnt
meöal útlendinganna — (há-
markiö var nálægt 50 krónum) —
vegna hins flókna launakerfis þar
sem sérhvert starf gefur tilkall til
sérstakra launa.
Ég mætti breskum strák á leið-
inni á launakontórinn. Mig grun-
aði aö hér væri kannski ekki allt
of feitan g(3t að flá, en gat þó meö
engu móti reiknaö úthvaö okkur i
rauninni bæri vegna hins marg-
flókna og dularfulla bónuskerfis,
sem unniö er eftir.
„Jæja?” spuröi ég.
„Don’t look, — gáöu ekki i
þaö”, sagöi hann. Ég haföi unnið
24klst. fyrir 27,93 kr/klst„ 16 klst.
fyrir 29.07 kr/klst. og fengiö i laun
samtals kr. 1077.30 aö viöbættum
kr. 142.68 i' bónus. Orlof var kr.
101.62. Frádreginn fæöiskostnaö-
ur var 455 krónur (upp frá þessu
hættum við aö boröa hádegisverð
til þess aö spara okkur 70 kr. á
viku, en fæöi var annars gott og
rikulega lítilátiö þannig aö kvöld-
verðurinn gat i rauninni dugaö).
Frádregin stéttarfélagsgjöld
voru kr. 10.57, skattar voru kr.
365.99 (30% skattur, sem ég fékk
síðan lækkaðan niður i 23% vegna
þess aö ég gaf loforö um aö ég
mundi dvelja launalaust á land-
inu i a.m.k. mánuö.) Samtals
geröi þetta 831.56 krónur i frá-
drátt þannig aö ég sat eftir meö
388 krónur i laun, sem ég ósjálf-
rátt snaraöi yfir i 50 dollara i hug-
anum.
Þar sem viö útlendingarnir
söfnuðumstnú saman viö stimpil-
klukkuna leiö okkur eins og við
heföum veriö likamlega slegin út
af laginu, og vart heyrðist annaö
en niöurbældar stunur. Ef ekki
var neina peninga upp úr þessu aö
hafa virtist þetta vera eins og til-
gangsleysið uppmálað.
„Þá er aö hypja sig heim i góðu
gömhi Hamborg, strákar.”
„Mig hefur lengi dauölangaö til
að kynnast Sviþjóö.”
„Ég held að það sé OK I Amer-
iku á þessum árstima — if you
can stand the bastards — þeir
hafa aö minnsta kosti 40 sjón-
varpsstöðvar.”
Þrautseigja
En viö streyttumst á móti og
næsta vika gekk betur meö kr.
1069,-og þegar sildarvertiðin stóö
i hámarki náöum viö upp i þá
svimandi upphæð kr. 2505,- eftir
91 klst. vinnuviku.
Þaö hvarflaði aö mér, að vart
mundi nokkurt stéttarfélag I
Bandaríkjunum h'öa aö unniö
væri 91 klst. á viku. Þaö kostar of
mikiö slit á verkafólkinu, mundu
þeir segja, án þess aö taka með i
reikninginn vart fyrirfirmst nokk-
ur ameriskur atvinnurekandi er
vildikostaþvitilaögreiöa 91 klst.
vinnuviku eins og hún nú kemur
út samkvæmt lögunum um lág-
markslaun.
Maður kemst ekki hjá þvi aö
vera stööugt ámynntur um sinn
þjöölega uppruna. Lélegt Urval
bandarisks sjónvarpsefnis og
dægurlagatónlistin gera þetta á
stundum pinlegt þegar það er
komiö Igegnum hiö undarlega is-
lenska siukerfi. Aö ekki sé minnst
á furöulega hernaöartilburöi I
tiskunni —skjólgóðar kuldaúlpur
fráU.S.Navy (án efa gagnlegar),
ef tirlikingar á bandariskum
matrósatuörum, og jafnvel enn
furöulegri gervi-herbúningur
meö merkjum og lit, sem mér er
ekki kunnugt um aö sé i notkun
innan bandariska hersins.
Þákemst maðurekkihjá þvi aö
heyra, þótt kunnáttan i islensk-
unni sé ekki beisin, hvernig nöfn
Bandari'kjanna og Sovétrikjanna
eru stööugt tengd saman i útvarp-
inu án góös fyrir nokkurn aöilann
aö ég held, en þessi samspyröing
viröist mér tengjast þeim skiln-
ingi á „yfirdrottnunarstefnu stór-
veldanna” sem er okkur nokkuö
framandi. Ekki þaö að viö höfum
ekki kynnst hinum fjölbreytileg-
ustu afbriögum pólitiskrar hug-
myndafræði á Seyöisfiröi, heldur
fannst okkur það undarlegt,
hvernig fólk virtist horfa uppá
heiminn eins og leikvöll þar sem
flest illt mátti rekja til tveggja
stórvelda. Þaö er aö visu rétt, aö
Bandarikjamenn eru sér meövit-
aöirum grundvallaratriöi heims-
yfirráðanna, en þeir hafa Aki
þann skilning, aö ég held, aö þeir
séu jafn utangátta og ábyrgöar-
lausir gagnvart atburöarásinni
og ég hef þóst finna hér. tsland er
jú einusinni aðili aö Atlantshafs-
bandalaginu og þar meö opinber
þátttakandi I hildarleiknum, eða
er ekki svo?
Flugvél á himni
Einn heiðbjartan daginn sáum
viö hvar lágt fljúgandi flugvél,
sem liklega var frá herstööinni,
renndi sér inn yfir Seyðisfjöröinn.
Einn tslendinganna brá skjótt,
viö spennti gaffalinn sinn á milli
fingranna og skaut imynduðum
skotum aö vélinni eins og hann
vildi senda hana veinandi til baka
til Keflavikur vel fóöraöa af högl-
um I afturendanum.
„Go home American army!”
„Welcome American Army,
better roads for Iceland!” sagöi
annar tslendingur meö hæönis-
glott á vör.
Ég sagði ekkert i fyrstu en
horföi á gufustrókinn aftan úr
vélinni leysastupp á bláum himn-
inum.
„Russian?” bætti ég viö meö
vanmáttugu en vongóöu glotti.
„Not Russian.”
„Icelandic?”
Kafbátur? Kannski rússneskur
kafbátur? Fljúgandi rússneskur
kafbátur? Sivinsælir. Avallt til
staðar á 3. siðu Morgunblaðsins.
Sannkallað ,,hit” i Sviþjóð.
Nei. Vélin snéri vafalaust
óspjölluð til heimavallar, ein-
hvers staöar langt aö heiman.
í saltfisk
og skreið
Vikurnar „fyrir sild” drógust á
langinn vegna verkfallsins I októ-
berbyrjun. Viðfórum nii aö vinna
viö að hengja upp skreið, taka
niöur skreiö, spyröa saman
skreiö og vinna önnur störf er
tengdust skreiðar- og saltfisks-
vinnu, og ég náöi umtalsverðum
árangri i þviaö dusta umframsalt
af fiskinum og slengja honum upp
á upplýst boröiö þar sem orma-
tinsludömurnar fengu hann til
meðferðar.
Viö vorum óþreytandi i að læra
þessiog önnur undarleg störf. Viö
lærðum aö gogga þorska I augaö
eöa tálknaverkina og að skera
hausafþorskiogrifahann af ýsu.
Vegna stærðar sinnar og um-
talsverðra krafta var ástralska
stráknum komið fyrirá enda salt-
fisksborðinsþar sem nýsaumaðir
saltfisksekkirnir, 50 kg„ aö
þyngd, biöu þess að vera teknir i
fangiö og lyft upp á þar til geröa
palla.
,,Ég vildi aö þeirhættu að setja
mig alltaf i púldjobbin,” sagði
hann viö mig dag nokkurn, sem
gaf mér aftur vafasamt tilefni til
þess aö láta þaö berast að and-
fætlingurinn nyti erfiöisins.
Eitt sinn þegar konan, sem
saumaöi sekkina, atyrti hann fyr-
ir hægagang eða lildega öllu held-
ur sinnuleysi, öskraöi hann upp
meö tilgeröarlegum þjósti: „You
do it!”
Þótt hún hafi vart vegið meira
en helminginn af þeim 100 kilóum
sem hann átti, lagði hún rólega
frá sér nálina og þráðinn og tók
saltfisksekkinn orðalaust upp og
lét hann snyrtilega frá sér á rétt-
an pall.
„She’sallright that one. Bloody
all right.”
„Aye, a fine lassie that. Indeed.
— ó, þetta er nú stelpa sem tal-
andi er viö, — ég held nú þaö.”
Veðráttan
Fyrsti snjórinn kom til Seyðis-
fjaröar i' byrjun September. Þetta
var i fyrsta skipti i 17 ár sem ástr-
alski náunginn hafði séö snjó.
Hann, og reyndar viö öll, uröum
eins og börn i leikfangaverslun.
Enginn varð óhultur fyrir snjó-
boltunum nema topparnir I fisk-
vinnslunni. Viö fórum stundum i
bæinn og köstuðum aö þorpsbú-
um. Þetta var leikur og við
meintum ekkert illt. Viö vorum
þónærri lentir i slagsmálum útaf
þessu eitt laugardagskvöldiö.
Þótt við höfum verið all öruggir
meö sjálfa okkur, og mettaöa
viskiremmu hafi lagt frá vitum
okkar þetta kvöld, þá hvarflar
þaö nú aö mér að viö höfum átt
upptökin aö messunni, jafnvel
þótt þaö hafi ekki verið ætlunin.
Ég veit bara að ekki var neinum
ætlaöur skaöi með þessum uppá-
tækjum.
Snjókoman veitti ný verkefni:
snjómokstur. Þetta gaf meiri
vinnu og var ekki svo afleitt.
Snjórinn var hvitur, léttur og
mjúkur, aö minnsta kosti i byrj-
un, og þetta var eins og að moka
fiðri. Þaö var fyrst eftir aö hann
var tekinn að bráðna eöa eftir aö
hann haföi verið troöinn niður af
mönnum og vélum sem hann varð
illur viðureignar, jafnvel þótt
hann haf ialdrei náö þvi að líkjast
þeirri gráleitu slimeöju sem viö
þekkjum frá New York.
Þolraunir
Hriöarstormur skall á úr suö-
vestri, og atvinnurekendurnir ótt-
uðust aö skreiðartrönurnar færu
út I veöur og vind meö öllu sem á
þeim hékk. Viö skárum niöur
gömul fiskinet, bundum þau undir
trönurnar og fylltum þau meö
eins stóru grjóti og viö gátum
mögulega rogast meö i fanginu
gegn veinandi vindinum og hagl-
éli sem var hart eins og pipar-
korn. Vindurinn feykti okkur
hæglega um koll. Við þurftum að
fara niöur i f jöruborðiö til þess aö
finna grjótið og bera þaö upp i
netin. Þetta virtist dálitiö spaugi-
legt viö rikjandi aöstæöur — og i
rauninni stórhlægilegt nú eftirá —
David Donheiser er 27 ára gamall Bandaríkja-
maður. Hann er búsettur í New York og lagði m.a.
stund á bókmenntir við City University of New York.
David hefur ferðast undanfarin tvö ár innan og utan
Bandaríkjanna og unniðtilfallandi störf. Hann kom til
íslands s.l haust eftir tveggja mánaða dvöl á Indlandi.
( eftirfarandi grein lýsir hann lífsreynslu sinni í síld
og saltfiski á Seyðifirði.
3