Þjóðviljinn - 05.06.1982, Blaðsíða 4

4 SIÐÁ —'ÞJÓÐVILJINN Helgin 5.—«. júril 1982
stjórnmál á sunnudegl
Stjórnarandstaðan hefur
klifað á því árum saman,
að á sviði atvinnumála ríki
stöðnun og afturför. Alveg
sérstaklega á þetta að
gilda um iðnaðar- og orku-
mál í landinu, þar sem
engar ákvarðanir séu tekn-
ar, þar sem afturhald í
stjórnarráðinu standi í
vegi og á þessu sviði riki
kyrrstaða og afturför. Á
þessu er klifað á siðum
Morgunblaðsins og i þing-
ræðum, hvenær sem þessi
mál hefur borið á góma á
Alþingi í tið núverandi rik-
isstjðrnar. Sjaidnast reyna
stjórnarandstæðingar að
styðja mál sitt rökum,
heldur eru staðhæfingar
látnar nægja og að endur-
taka plötuna nógu oft. Þá
hljóti almenningur að fara
að trúa. Það er helst þegar
orkufrekan iðnað ber á
góma að Ijóst er hvað á
skortir að mati Sjálfstæðis-
og Alþýðuflokks: Það er
ekki verið að bjóða orku
fallvatnanna til sölu handa
erlendum auðfélögum eins
og á viðreisnarárunum,
þegar samið var við Alusu-
isse um álbræðslu til 45
ára.
Alþingi lauk störfum
fyrir mánuði. Rikisstjórn-
in hef ur starfað á þriðja ár
og hefur tvö samfelld þing
að baki og hluta úr hinu
þriðja. Á þeim öllum hafa
orku- og iðnaðarmál verið
ofarlega á baugi og stjórn-
in flutt mörg frumvörp um
þau efni inn í þingið, og
hafa þau f lest náð fram að
ganga. Að f jölmörgu hefur
verið unnið á sömu sviðum
án þess að komið hafi til
kasta löggjafans. Þar hef-
ur reynt á frumkvæði
stjórnvalda og samvinnu
við samtök iðnaðarins og
orkufyrirtæki. Undirbún-
ingur að sumum þeim mál-
um hófst þegar haustið
1978, þegar Alþýðubanda-
lagið hafði forystu í orku-
og iðnaðarmálum í ríkis-
stjórn ólafs Jóhannesson-
ar um eins árs skeið.
Hér verður getið nokkurra atr-
iða af mörgum, sem ákvarðanir
hafa verið teknar um og náð hafa
fram að ganga á þessu timabili.
Fimmta hver
króna til
orkuframkvæmda
Fjárveitingar til orkufram-
kvæmda hérlendis hafa aldrei
verið meiri en frá 1980 að telja. Af
fjármunamyndun hefur yfir 20%
verið varið til orkuframkvæmda
siðustu árin, þ.e. virkjana, stofn-
lina og dreifikerfis raforku i
sveitum og þéttbýli, svo og hita-
veitna. A sama tima og Hraun-
eyjafossvirkjun hefur verið 1
byggingu á vegum Landsvirkjun-
ar hafa Rafmagnsveitur rikisins
f.h. rikissjóðs áfram staöiö fyrir
stórátaki við stofnlinur og hver
fjórðungurinn og héraðiö af öðru
tengst landskerfinu: Vestfirðir
með tengingu Vesturlinu 1980,
Vopnafjöröur og Skeiðfosssvæðiö
einnig haustið 1980, Djúpivogur
og Austur-Skaftafellssýsla með
lagningu Suðausturlinu frá Hér-
aöi til Hafnar I Hornafirði 1980 - 81
og i ár eru byrjaðar framkvæmd-
ir við Suðurlinu milli Hafnar og
Sigöldu, en meö tengingu hennar
næst öflug hringtenging raforku-
kerfisins og margfalt öryggi fyrir
notendur viða um land.
A sama tlma hafa staðið yfir
framkvæmdir við um 15 nýjar
Hjörleifur
Guttormsson,
skrifar
Hvað hefur áurmist i
orku- Qg iðnaðarmálum?
hita- og fjarvarmaveitur á vegum
sveitarfélaga, Rafmagnsveitn-
anna og Orkubús Vestfjaröa auk
viðbóta við eldri veitur. Hitaveita
Suðurnesja, Hitaveita Akraness
og Borgarfjarðar og hraunhita-
veitan i Vestmannaeyjum eru
stórvirki á þessu sviði. Fram-
kvæmdir standa yfir við nýjar
veitur á Suöurlandi, svo sem
Hitaveitu Eyra og Hitaveitu
Rangæinga auk ýmissa minni
veitna.
Olíunotkun til
húshitunar nú
helmingi minni
en 1978
Þessar raforku- og hitaveitu-
framkvæmdir eru þjóðhagslega
afar mikilsveröar, auk þess ör-
yggis og hagræðis sem þær færa
ibúum viða um byggðir landsins.
Eitt fremsta markmið stjórn-
valda i orkumálum hefur verið að
auka hlut innlendra orkugjafa og
draga úr kostnaði við innflutta
oliu, sem nam um 20% af heildar-
innflutningi 1980enrösk 15% 1981.
A þessu sviði hefur orðið mikill
árangur þannig að hlutur oliu i
húshitun fer lækkandi ár frá ári
og er nú um eöa innan viö 10% af
ibúðarhúsnæöi i landinu. Arið
1974 nam oliunotkunin til húshit-
unar 160 þús. tonnum, 1978 100
þús. tonnum og á siðasta ári
49.500 þús. tonnum. Að sama
skapi vex hlutur innlendrar orku I
heildarorkunotkun i landinu. Arið
1979 var skiptingin milli innlendr-
ar og innfluttrar orku nálægt
50:50, en á árinu 1981 var sama
hlutfall komið i um 60:40 inn-
lendri orku i hag. Fáar þjóðir sem
háðar eru innflutningi á oliu búa
jafnvel að þessu leyti. Innan fárra
ára verður hlutur innfluttrar orku
kominn niður I þriðjung af heild-
arorkunotkun landsmanna og eft-
ir stendur þá möguleikinn að
framleiða tilbúið eldsneyti hér
innanlands.
Verðjöfnun
á orku
A undanförnum árum hefur
verið gert átak til verðjöfnunar á
orku og til að treysta stöðu þeirra
fyrirtækja, Rafmagnsveitna rik-
isins og Orkubús Vestfjarða, sem
selja raforku til dreifbýlisins.
Með veröjöfnunargjaldi og fram-
lögum úr rikissjóði hefur tekist að
jafna verð á raforku til almennra
heimilisnota, þannig aö munur er
nú hvergi meiri en 25% á töxtum
samkvæmt gjaldskrá, en árið
1978 var þessi munur 80 - 90%.
Niöurgreiösla á oliu vegna hús-
hitunar hefur veriö stóraukin frá
1978 að telja og einkum eftir verð-
stökkið á olíu 1979 - 1980. Hins
vegar hefur heildsöluverð á raf-
orku frá Landsvirkjun til almenn-
ingsveitna hækkað mikið á und-
anförnum árum umfram verð-
bólgu og I kjölfariö raforka til
húshitunar, þannig að verð á raf-
orku nemur nú um 80% af óniður-
greiddri oliu. Astæður þessa eru
m.a. aukinn kostnaður við nýjar
virkjanir, sérstaklega há vaxta-
byrði, og á sama tima greiöa not-
endur I landinu i vaxandi mæli
með raforku til stóriðju. Verður
hlutfallið á milli raforkusölu til
stóriðju svo sem álversins og al-
menningsveitna stöðugt óhag-
stæðara. A árinu 1979 greiddu al-
menningsveitur um 80% hærra
verð en álverið i Straumsvik, en
nú greiöa þær um 400% hærra
raforkuverð. Munurinn hefur
þannig 5-faldast á þeim 12 árum,
sem álverið hefur starfað.
Rikisstjórnin telur þvi óhjá-
kvæmilegt að jafna upphitunar-
kostnaö ekki aðeins með oliu-
styrkjum heldur verður nú einnig
að gripa timabundið til niður-
greiöslu á innlendum orkugjöfum
eða á meðan ekki hefur tekist aö
knýja fram verulega hækkun á
raforkuverði til stóriðju. Er að
þvi stefnt að gjaldskrár orku-
veitna verði ekki hærri en sem
svarar þvi sem gerist hjá nýjum
og hagstæðum hitaveitum. Er nú
unnið að áætlun um áfangalausn i
þessum efnum jafnframt þvi sem
knúið er á um hækkun á raforku-
verði við Alusuisse vegna álvers-
ins I Straumsvik.
Samhliða þessu er skipulega
unnið að orkusparnaöi, m.a. með
lánveitingum til endurbóta á hús-
næði og fræðslu og upplýsinga-
starfsemi á mörgum sviöum. Hér
er um alveg nýjar áherslur að
ræða, og sérstök orkusparnaðar-
nefnd hefur starfað að þessum
málum siöan sumarið 1979.
r
Akvörðun um
stórvirkjanir
ög röðun
framkvæmda
1 stjórnarsáttmála rikisstjórn-
arinnar frá febrúar 1980 segir
m.a.: „Stefnt verði að hringteng-
Nýsköpun atvinnulifsins er brýnasta verkefni tslendinga nú og i
náinni framtið. Þar reynir á skynsamtega ráðstöfun auðlinda lands
og sjávar, innient frumkvæði og forystu í öllum greinum atvinnulifs
I landinu, eflda rannsókna- og þróunarstarfsemi, hagsýni I fjárfest-
ingu um leið og nýttir eru staðarkostir og efld byggö sem viðast á
landinu. Þetta er stefna Alþýðubandalagsins, sem tefiir fram inn-
lendu frumkvæði og innlendu hugviti gcgn talsmönnum erlendrar
stóriðju ogorkusölu til útlendinga. Félagsleg forysta rikis og sveit-
arfélaga með virkri þátttöku starfsmanna er þar nauðsynleg til
stærri átaka, en dreift frumkvæði og forysta einstaklinga i smá-
rckstri og þjónustu á fullan rétt á sér svo og hlutdeild I stærri verk-
efnum.
Mcð forystu I iðnaðar- og orkumálum undanfarin ár hefur
Alþýðubandalagið stuðlað aö viðgangi fjölbreytts iðnaðar I landinu
og lagt grunn að sókn inn á ný svið með hagnýtingu hráefna og orku-
linda landsins undir íslenskri forystu i stað erlendrar forsjár og arð-
ráns f jölþjóðahringa.
Samþykkt Aiþingis á iðnaöarstefnu, stórbrotnum virkjanafram- #
kvæmdum og orkunýtingu eru ákvarðanir sem miklu skipta, en fjöl-
margt fleira er á döfinni á þessu sviði.
Um sitthvað af þvi sem áunnist hefur i orku- og iönaöarmálum er
fjallaö I þessari grein. Þar hefur reynt á starf margra, en þeir eru
lika enn til, sem neita að viðurkenna það sem vel er gert og taka
undir með ritstjóranum, sem setti „Alverið er leiðarljós” sem for-
siðufyrirsögn I blað sitt fyrir aðeins tveimur árum.
Fjárveitingar tii orkuframkvæmda hérlendis hafa aldrei veriö
meiri en frá 1980 aðteija. A slðustu árum hefur m.a. veriö unnið að
framkvæmdum viðum lSnýjar hita-og fjarvarmaveitur — Myndin
er frá Hitaveitu Suðurnesja I Svartsengi.
ingu aöalstofnlina á næstu árum
og að næsta virkjun vegna lands-
kerfisins verði utan eldvirkra
svæða”. Bæöi þessi mál eru nú I
höfn meö afdráttarlausum hætti.
Lokun byggöalinuhringsins sunn-
an jökla veröur staðreynd fyrir
lok næsta árs og framkvæmdir
hefjast við Blönduvirkjun I sum-
ar. Stórt átak er aö baki við und-
irbúning nýrra virkjana, fyrst
með rannsóknum og lausn flók-
inna og viðkvæmra deilumála, og
siðan með öflun lagaheimilda og
einróma ákvörðun Alþingis I
samræmi viö tillögur rikisstjórn-
arinnar. Samhliða margháttuð-
um aðgerðum til að treysta
vatnsöflun virkjana á Suðurlandi
veröa Blönduvirkjun og Fljóts-
dalsvirkjun næstu stórvirkjanir i
landinu. Meö tilkomu þeirra og
öflugra tengilina gjörbreytist raf-
orkukerfi landsins, öryggi allra
notenda vex og aðstaða til at-
vinnuuppbyggingar tekur stakka-
skiptum I landshlutum, sem
hangið hafa á horriminni til þessa
i undirstöðuþætti eins og raforku-
málum.
Með þessum ákvörðunum hefur
brautin veriö rudd til fram-
kvæmda við raforkuöflun til
næstu 10 -15 ára og fer hraði upp-
byggingar raforkukerfisins aö
sjálfsögðu eftir þróun orkunýt-
ingar og almennu efnahags-
ástandi I landinu og á alþjóöa-
vettvangi. Hér er um að ræða
meira en tvöföldun á uppsettu afli
og orkuvinnslu frá þvi sem nú er.
Hefur aldrei fyrr verið mörkuð
svo viötæk stefna i virkjanamál-
um og ætti hún að auðvelda hag-
kvæm og skipuleg vinnubrögö,
sem leggja ber áherslu á.
Virkjanir og
náttúruvemd
Stórframkvæmdir sem þessar
hljóta að vera umdeildar og valda
margháttaðri togstreitu. Inn I þá
mynd koma umhverfismálin og
viö skulum varast að gera lltiö úr
hlut þeirra, sem leggja áherslu á
að vernda gróðurriki landsins og
önnur náttúruverömæti. Sjónar-
miö þeirra hafa fengið mörgu
áorkað I þessu samhengi, og
gróðurbætur sem samið hefur
verið um I tengslum við þessar
virkjanir eru sárabætur og eöli-
legar ráðstarfanir, sem vonandi
tekst vel til um i framkvæmd. Þá
ber að fagna þvi, að á sama tima
og unnið hefur veriö að undirbún-
ingi Blöndu- og Fljótsdalsvirkj-
unar, sem báðar taka sinn toll i
gróðurlendi, náöist samstaða um
að friðlýsa gersemi eins og Þjórs-
árver, þar sem áður var fyrir-
hugaö mikið miðlunarlón. Hér
sem á svo mörgum öðrum sviðum
stöndum viö frammi fyrir erfiöu
vali og miklu skiptir að varðveita
heildarsýn til mála jafnhliöa eðli-
legum byggða- og átthagasjónar-
miðum. Við skulum hafa vel I
huga, að það eru aðrir þættir en
raforkuframleiðslan sem taka
toll af gróöurríki landsins um
þessar mundir. Þar er óskynsam-
leg og óverjandi ofbeit á ýmsum
svæðum á landinu mér ofarlega I
huga, og þann þátt ber aö taka
með i nauðsynlega umræðu um
landnýtingu og gróðurvernd.
Samþykkt
iðnaðarstefna
Stuttu fyrir þinglok i vor sam-
þykkti Alþingi þingsályktun um
iönaðarstefnu, sem ég flutti fyrst