Þjóðviljinn - 05.06.1982, Blaðsíða 7

Helgin 5,—«. jiínl 1982 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Eitruð matvæli
Sérfróöir menn i læknisfræði
eða heilsurækt og öðrum skyldum
visindum hafa stundum uppi
varnaöarorð til okkar vegna
hættu sem leynist i mat ef illa er
með hann farið. 1 matvælum
getur myndast mannskæöur
örverugróður sem getur jafnvel
komiö hinum grunlausa alla leiö i
helju.
Einkum virðast þeir auðteknar
bráöir sem búa i svonefndum vel-
ferðarþjóðfélögum við svonefnda
siðmenntun; þar sem fjöldi
manns hefur lifsviðurværi af
eftirlitsembættum, að sitja I
nefndum sem annast skulu eftirlit
með einu og öðru, skrifstofustörf,
farandstörf og sendiherrastörf i
eftirliti, fyrir utan allar tölvur
stórar og smáar, og sumar i vas-
anum.
En hver hefur hvað i vasanum?
Thor Vilhjálmsson skrifar:
Werner Herzog var verðlaunaður sem besti kvikmy ndahöfundurinn á hátfðinni I Cannes sem er nýlokið.
Myndin er tekin I Reykjavik I hitteöfyrra og er Herzog til hægri en greinarhöfundur til vinstri.
HELGARSYRPA
verður manni á aö spyrja þegar
upp koma stórhneykslimál i mat-
vælameöferð einsog hér um árið,
og ástæða til að fagna þvl að ekki
valdi manntjóni; og kemur þá i
hugann þegar Sovétmenn snérust
til varnar gegn skemmdu lagmeti
sem átti aö drifa i þá héðan.
Böndin bárust að fyrirtæki á
Akureyri. Ekki höföu allir mestar
áhyggjur af þvi hvernig slikt gæti
komiö fyrir, heldur spurðu blaða-
menn liölangir I framan hvort
þetta væru ekki óskaplegir fjár-
munir sem töpuðust. Rétt einsog
það skipti meira máli en það at-
hæfi að eitra fyrir fólk að visu úti i
heimi, og það Sovétmenn; eða
álitsspjöllin sem bitna á allri
þjóðinni i markaösmálum. En þá
kom það fram hjá svaramönnum
likt og til að hugga blaðamann og
lesendur að þeir mundu endur-
heimta eitraða matinn á heima-
slóöir, og væru með útispjót aö
koma honum I verð annars
staöar. Varð þetta varla skilið
öðru visi en þeir myndu læöa
þessum mat ef mat skyldi kalla i
gogginn á okkur löndum sinum.
Þessi yfirlætislausa hótun gaf
fulla ástæðu til þess að menn
væru á varðbergi gagnvart þessu
fyrirtækirenda var farið að skrifa
brátt I blöðin um niðursuöuvarn-
ing islenskan aö uppruna falboð-
inn I hérlendum verslunum og
eingöngu var skrifað utan á dós-
ina á rússnesku máli. Það var
ekki af þursalegri bjartsýni i
heimsbyltingarofstæki, heldur
benti til þess að herferð væri
hafin til að rétta fjárhagslega hlut
sinn eftir gerzka ævintýrið.
Hvers á aumingja maöurinn að
hefna? spyr nú kannski einhver
góðfús lesandi, og skal nú greint
frá þvl svo ég bregði fyrir mig
heimilissagnorði sjónvarps-
manna sem ævinlega er haft um
það að segja frá eða herma.
Fyrir rúmum áratug keypti ég
ferðanesti I Kaupfélagi Héraös-
búa á Egilsstöðum. Þar var með
öðru dós með niðursoðnum sard-
inum frá stórfyrirtækinu KJ á
Akureyri. Var svo haldiö hefð-
bundna leið áleiðis til Akureyrar,-
áð við Sænautavatn þarsem eru
gamlar tættur, rústir af heiöar-
býli; og kvað vera reimt. En
þessu sinni var ekki ónæði af
Poltergeist, staðfestu- eða viö-
legudraugi, heldur var með-
fluttur draugur I dósinni sem
þarna var opnuð og tæmd, og
gekk aftur með svo hatrömmum
reimleikum þegar til Akureyrar
var komið að ég hélt bara að ég
yröi hreint ekki eldri. Ástæöu-
laust er að angra lesendur með
itarlegri lýsingu á þeirri hremm-
ingu og kölduflogum sem fylgdu
umbrotum. Þó ég hafi fyrir
bragðið sneitt hjá að verzla viö
þetta fyrirtæki má vera að fæöin
hafi rénaö meö árunum með
þeirri hugsun að kannski veröi
aldrei meö öllu girt fyrir slys I
matvælaframleiðslu. En það
blossaði upp við atburöina sem
getiö var að framanf sem átti
upphaflega að bitna á Sovét-
mönnum, en komu svo I kollinn á
heimamönnum einsog áströlsk
striðskylfa. Einna verst er ef
svikin vara hefur vlsvitandi verið
flutt út, og skemmdum mat lætt á
borðin I útlöndum i von um að
væri nógu langt i burtu til að
slyppi, og ekki bætir að ofaná allt
saman hafi verið gerð tilraun til
að bæta fyrir sér haginn eöa
draga úr tapi með þvi að ginna
landa slna til að láta eitriö ofan i
sig.
Að visu koma svona fréttir
varla á óvart þeim sem hafa unn-
ið I fiskiöjuverum eða hafa góðar
heimildir fyrir ganginum þar.
Gróðafrekja virðist svo taum-
laus og afvegaleitt veiðimanns-
eölið að flestir kunna dæmi um
þær öfgar. Bæði af fiskveiðunum
og vinnslu aflans. Varla bætir
bónusþrælkun úr skák, og fer
bæði illa með fólkið og spillir
framleiðslunni. Þaö ætti aö liggja
I augum uppi að starfsfólkið þarf
að fá sæmandi kaup fyrir hóf-
legan vinnudag, og ætti að hafa
aðstöðu til að vanda sig við vinn-
una án þess að gjalda þess I
kaupi.
Stundum kemur manni I hug
llkið i strompinum I leikritinu hjá
Laxness, og ilmvatnsdaunninn
sem átti að leyna náfnyknum
þaðan. Þaö er margt I islenzku
þjóðlífi I dag sem leiðir hugann
þangað.
Einfalt dæmi
Einn af helztu bílaframleiö-
endum I Bandarlkjunum setti
nýjan bll á markaðinn fyrir
nokkru. Það kom strax 1 ljós viö
prófanir að þetta myndi hin
mesta morökerra. Benzintankur
aftan I bllnum reyndist gallaður.
Ekki þurfti þungan árekstur til aö
valda sprengingu þvl við árekst-
urinn slapp benzlngas inn I bflinn
og lék þar laust án þess aö nokkur
yrði þess var fyrr en endaði með
skelfingu. Þá þurfti ekki nema
smáneista til að billinn stæöi i
loga, eld I sigarettu.
Það hefði kostaðellefu dali á bil
að lagfæra þetta. Fyrir ellefu
miljónir blla af þessari tegund og
eina og hálfa miljón sendiferða-
bila hefði kostað hundrað þrjátiu
og sjö miljónir dala aö kippa
þessu i lag, en þær tölur eru
byggðar á áætlaðri árssölu bll-
anna. Reiknimeistarar fyrir-
tækisins komust að þvl að væri
gert ráð fyrir hundrað og áttatiu
fórnarlömbum að meðaltali sem
árlega hlytu bana yrðu skaða-
bætur á að giska fjörutiu og nlu og
hálf miljón dala. Berið nú þessar
tölur saman og getiö ykkur til um
hvor kosturinn hafi verið valinn.
Einfalt reikningsdæmi.
Kvikmyndahá-
tíðin í Cannes
Merkilegustu kvikmyndahátlð-
irnar eru I Cannes á vorin og I
Feneyjum á haustin. Það þykir
mest varið I aö fá kvikmyndir
sinar verölaunaðar og viöur-
kenndar á þessum hátlðum.
Hátlöin I Cannes er nýbúin. Ég
hef spurnir af þvl aö utan aö
Werner Herzog hafi verið verð-
launaður sem bezti kvikmynda-
höfundurinn á hátíðinni fyrir nýju
kvikmyndina slna Fitzcarraldo.
Hún er gerö I Amazonfrumskógi,
og segir frá samnefndum manni
með sturlaðan metnað að byggja
óperuhöll I miðjum frumskóg-
inum þar sem rödd Caruso mætti
hljóma verðuglega. Eins og I fyrri
myndum leikur hinn stórkostu-
lega galni Klaus Kinski hetjuna,
eins og hann gerði á svipuðum
slóöum I annarri Herzogmynd
Aguirre — reiði guös.
Fitzcarraldo þessi hugöist
byggja upp rlki sitt I frumskóg-
inum, gæddur trylltum guðmóði,
og játaöi engar hindranir fremur
en Herzog sjálfur, þessi blíðlegi
ofstækismaöur og snillingur sem
hefur tekizt að gera þessa kvik-
mynd, sem úrtölumenn kölluöu
ofurdramb og gengi glópsku næst.
Meðal annars dröslar hann heilu
gufuskipi yfir fjall með hjálp indl-
ánaættbálks sem hingaö til var I
friöi fyrir heimsmenningunni;
læröu þó furöufljótt að gera kaup-
kröfur og fara I verkfall. Og gufu-
skipið var engin smásmiði.
Þegar Herzog kom hingaö til
Islands var hann aö segja okkur
sem nutum viökynningar hans af
áformum sinum um flutning
skipsins yfir fjallið, og hreif
okkur með hugrekki slnu og itur-
móði. Hann hafði ákaflega örv-
andi áhrif á kvikmyndamenn hér
til dáöa. Hann sagði okkur frá þvl
hvernig hann hóf sjálfur feril
sinn, og lét ekki féleysi hamla sér
heldur vann við logsuöu á nótt-
unni til þess aöhafa peninga til aö
kvikmynda á daginn fyrstu mynd
slna.
Sumar kvikmyndir hans eins og
Glerhjartað (sýnd I Fjalakettin-
um) er með fegursta filmskáld-
skap slðari ára; ásamt Tarkovski
er Herzog eitt mesta kvikmynda-
skáld sem nú starfar.
Skömmu eftir að Herzog var
hér sendi hann mér bók sem segir
frá gönguferð hans frá MOnchen
til Parlsar og kom út 1978 Vom
Gehen im Eis — frá Isgöngunni.
Sú ferö var fariny segir hann,
vegna þess að Lotte Eisner var
helsjúk I Parls, hinn aldraöi holl-
vinur hins unga blóma I þýzkri
kvikmyndagerð; og þeir máttu
ekki viö þvi að hún dæi; þvl var
þessi ferð farin aö hún dæi ekki.
Þetta er bezta kvikmyndin min,
sagöi hann viö mig um bókina. Og
atgerviö til að fara slika göngu
um hávetur aleinn, og ofstækiö, —
ekki hefur veitt af þvl við slðasta
afreksverk hans Fitzcarraldo.
Sameiginlegur vinur okkar
bandarlskur sagði mér I gær aö
nú vildi hann hvfla sig á kvik-
myndum I bili. Ganga og ganga.
Og elda mat á hóteli I Sviss, sagði
Herzog. Til þess að fást loksins
við eitthvaö sem fulloröiö fólk
gerir, sagði hann.
Sami heimildarmaður minn
sem var að koma frá Cannes
sagði mér að dreifendur kvik-
Or kvikmyndinni Fitzcarraldo eftir Herzog en hún er gerð i Amazon
frumskógi.
myndarinnar um Fitzcarraldo
heföu sagt sér að þeir væru búnir
aö selja myndina til lslands, og er
þaö fagnaöarefni að eiga vænt-
ingu þess að fá að sjá myndina
hér.
En hvaða mynd var verölaunuö
sem bezta kvikmynd hátíðarinn-
ar?
Tvær skiptu þeim verölaunum.
Onnur var nýja myndin eftir
hinn griskfædda Costa-Gavras
sem meðal annars gerði myndina
Z um morðið á þingmanninum
Lambrakis I Saloniki eftir
skáldsögunni eftir Vasillis
Vasillikos og Játninguna
eftir frásögu Arthur London.
Hann býr nú I Frakklandi,
franskur borgari, og var nýlega
skipaður yfirmaður Kvikmynda-
safnsins vlöfræga, I Parls:
Cinemateque Francaise sem
Henry Langlois byggöi upp og
hlaut mikla aðdáun fyrir; enda ól
hann upp kynslóö ungra kvik-
myndahöfunda sem gerðu á sln-
um tlma garðinn frægan undir
kennimarkinu La Nouvelle
Vague.Nýja bylgjan. 1 þeim hópi
voru Truffaut, Godard, Chabrol.
Missing heitir verðlaunamynd-
in nýja eftir Costa-Gavras, og
fjallar um mannshvarf I Chile af
völdum fasistanna sem þar rlkja.
Byggö á sannsögulegum viöburð-
um. Ungur bandariskur blaöa-
maður hitti nokkra landa sina á
baðströnd á örlagastundu um þær
mundir sem Allende var steypt og
fasistar Pinochet tóku viö, þeir
voru hernaöarráögjafar og var
krökkt af þeim þar, og fyrir laus-
mælgi þeirra komst hann að þvl
að leyniþræöir lágu milli band-
riskra stjórnvalda og valdaráns-
mannanna, og kæmi þar banda-
riska sendiráðiö mjög við sögu.
Þetta mátti hann ekki vita, og
hvarf. Kom svo upp úr kafinu að
hann hafði veriö myrtur. Myndin
segir frá feröalagi eiginkonu hans
og föður til Chile til aö reyna að
upplýsa málið, og mun myndin
byggð á upplýsingum frá þeim.
Þau eru leikin af Sissy Spacek og
Jack Lemmon. Hlutur banda-
riska sendiráðsins þykir hinn
skuggalegasti, en máttlaus mót-
mæli ábyrgöarmanna i stjórn-
setrum i Washington. Vitað er að
myndin var á dögunum skoöuð i
Hvlta húsinu , samt bauð Reagan
kollega sinum frá Hollywooddög-
um þangað að drekka meö sér te,
en sagðist hafa séð kvikmyndina.
Ekki segir af þvl hvað þeim fór á
milli, segir Costa-Gavras.
Hin sem hlaut helming verö-
launanna er tyrknesk að uppruna,
og að likindum einsdæmi I sögu
kvikmynda. Henni var stjórnað
úr fangelsi. Höfundur hennar Yil-
maz GUney haföi verið dæmdur I
aldarlangt fangelsi af þeim fólum
sém þar ráða nú rlkjum. Yol heit-
ir myndin hans. Þaö þýðir vlst
Leiðin eöa Feröin. Byggð á frá-
sögnum fimm samfanga. Michel
Mardor gagnrýnandi L’Obser-
veur kallar mynd hans snilldar-
verk, og svo fagra að maður verði
agndofa og tárist.
Gflney fjarstýrði henni að öllu
leyti gegnum aöstoöarleikstjóra
sinn, sem smyglaði úr fangelsinu
handriti og fyrirmælum öllum og
aftur inn I þaö skýrslum af kvik-
myndinni svo GUney gæti sagt
fyrir um úrvinnslu, skurð og upp-
byggingu, myndskeið fyrir mynd-
skeið.
Slðan var myndinni smyglað úr
landi til Sviss sem tók þátt I fram-
leiöslu hennar. Gflney tókst að
flýja úr fangelsinu úr landi.
Þessi kvikmynd er sögð heill-
andi krafa um mannúð og nlst-
andi mótmæli gegn mannvohzku
hernaðareinveldis, einsog fyrr-
nefnd verðlaunamyndin hin Miss-
ing, eftir Costa-Gavras.
Hvenær skyldum við fá aö sjá
þessar myndir?
Eða nýju myndina eftir
Antonioni, Dashiel Hammetteftir
Wim Wenders gest okkar á fyrstu
kvikmyndahátlöinni I Reykjavik,
Godard-myndina Passion
(Astrlöa) o.s.frv...