Þjóðviljinn - 14.05.1983, Blaðsíða 15

t
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 14.-15. maí 1983

Ahorfandinn
verður að
fá að
upplifa
verkið eins
og honum
er lagið
Mikiö gróska hefur veriö í leiklist
og kvikmyndalist hér á íslandi aö
undanförnu og í tilefni af því
settust fjórir höfundar niður til aö
ræðaum verksín og
viðtökurnar, en þeir hafa allir
frumsýnt verk nú á útmánuðum.
Þetta voru
kvikmyndaleikstjórarnir Kristín
Jóhannesdóttir, sem er
höfundurog leikstjóri aö
myndinni „A hjara veraldar“,
Egill Eðvarðsson, leikstjóri og
einn af höfundum af „Húsinu“,
og þau Birgir Sigurðsson
höfundur „Grasmaðks" sem
sýndur er í Þjóðleikhúsinu og
Þórunn Sigurðardóttir, höfundur
og leikstjóri að „Guðrúnu“ sem
LR sýnir og stjórnaði hún
umræðunum, með aðstoð
Guðjóns Friðrikssonar.
ÞS: Mig langar til að byrja á að ræða um
verkin og tilfinningu ykkar gagnvart þeim
núna. Eru þau lík því sem þið hugsuðuð
ykkur í upphafi?
EE: Já, ég verð að segja það. Það byggir á
því að myndin var lengi í vinnslu. Kannski
var hún allt öðru vísi allra fyrst - í hug-
skotinu, en eftir að við fórum að vinna fyrir
alvöru, höfum við fylgt handriti mjög ná-
kvæmlega og árangurinn mjög áþekkur því
sem við höfðum hugsað okkur.
BS: Hvað mig varðar er þetta dálítið
öðruvísi, þar sem ég er ekki leikstjóri að
mínu verki eins og þið. Þannig lítur verk
leikritahöfundar aldrei eins út og hann hef-
ur hugsað sér, en bjórarnir eru þó oftast
þeir sömu. Verkið sjálft býr til sín lögmál og
þróast samkvæmt þeim þar til verkið er full-
burða. Og ég er sjálfur sáttur við mitt verk í
dag. Þó ekki svo að ég þurfi ekki að skrifa
annað verk og helst betra.
KJ: Já, að minnsta kosti eru innviðirnir í
mynd minni þeir sömu. Þegar kom til kasta
efnisvinnslunnar var auðvitað ýmsu hnikað
til, en það sem skiptir höfuðmáli er þessi
upphafsímynd, hún er sú sama og tilfinn-
ingin er sú sama.
ÞS: Hvað mitt verk áhrærir held ég að
það sé ótrúlega líkt frumhugmyndinni. Ég
gróf upp á dögunum teikningar sem ég
gerði áður en ég byrj aði á handritinu og þær
voru ótrúlega líkar því sem síðar komst á
sviðið.
Það þýðir þó ekki að maður velti því fyrir
sér núna hvort maður hefði átt að leysa eitt
og annað öðru vísi. Það eru ýmis meirihátt-
ar vandamál á ferðinni, þegar maður vinnur
út frá sögu og við aðstæður sem á ýmsan
hátt eru mjög erfiðar - en ég hef þó ekki
fundið neinar lausnir á erfiðustu vandamál-
unum, sem ekki kalla á nýjan og einhvern
enn stærri vanda."
BS: Mér finnst sjálfum að það þurfi að
líða heldur lengri tími frá verkinu til þess að
maður geti gert sér grein fyrir slíku, - það
tekur mann nokkurn tíma að vaxa frá verki.
Mér finnst ekkert, nema örlítil smáatriði,
sefn ég í dag væri tilbúinn að breyta í mínu
verki, þ.e. í handritinu. En auðvitað vonar
maður að maður verði svo vitur einhvern
tíma í framtíðinni að sjá einhverja bölvaða
vitleysu í þessu. Ég hef alltaf séð ýmislegt
athugavert við þessi leikrit mín svona
nokkrum árum eftir að ég hef skrifað þau,
en það þýðir ekkert að vera að naga sig í
handarbökin - aðalatriðið er að maður ger-
ir eins vel og maður getur á meðan maður er
að skrifa hvert verk.
EE: Það er ekkert sem ég vildi beinlínis
breyta í „Húsinu" en það þýðir ekki að það
sé ekki eitthvað sem mætti breyta. Auðvit-
að hefur maður lært mikið á þessu verkefni,
líklega meira en á öllu öðru til samans, - en
þessa mynd gerir maður ekki aftur- hún er
búin og endanleg.
KJ: Þáð eru vissulega gloppur í mínu
verki og ég þekki þær sjálfsagt betur en
flestir aðrir. Þeir vankantar benda mér á í
hvaða átt ég á að halda og þetta eru hlutir
sem ég læri af og ég er ákaflega þakklát fyrir
og glöð að geta séð.
BS: En gleðstu ekki meira yfir kost-
unum?
KJ: Að sjálfsögðu, en engu að síður er
þetta eini rétti skólinn, - að gera skyssur og
læra af þeim. Ef það kemur að því dag einn
að maður geri fullkomið verk - og eins og
þið vitið er fullkomnun eithvað það leiðin-
legasta sem til er - þá auðvitað pakkar mað-
ur bara saman og fer að gera eitthvað ann-
að. En ég er sátt við það form sem myndin
fékk - í öllum aðalatriðum.
ÞS: Ég er nokkuð sammála þér Kristín, -
mér finnst maður læra gífurlega mikið af
mistökunum og raunar hef ég þá sérstöðu,
þar sem ég er bæði höfundur og leikstjóri að
leiksýningu, að hafa möguleika á að vinna
áfram - þróa sýninguna og jafnvel gera
breytingar í þá átt að bæta úr göllum, sem
hafa komið í ljós. Engar tvær sýningar eru
eins og ég hef reynt áð átta mig á því hvað
gerir sig og hvað ekki og hvers vegna.
EE: Áttu þá við að það geti gerst að
einhverju marki að leiksýningu sé breytt?
ÞS: Frumsýningin er auðvitað alltaf það
verk sem er lagt undir dóm, en allar sýning-
arnar sem eftir eru verða á einhvern hátt
ólíkar. Það er ákveðin þróun sem á sér stað,
bæði tilfinningaleg og tæknileg sem getur
haft mikil áhrif á framvindu sýningarinnar.
Sumar sýningar versna stöðugt á meðan
aðrar batna. Það er kannski ekki um stórar
þreytingar að ræða, en samt getur þetta gert
gæfumuninn. Ég hef sjálf fylgst mjög vel
með sýningum á „Guðrúnu" með þetta í
huga.
Helgin 14.-15. maí 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
EE: En ég á við raunverulegar breyt-
ingar?
ÞS: Það er talsvert algengt að sýningar
eru stvttar. t.d. ef þær eru enduræfðar að
hausti og jafnvel á miðjum sýningartíma,
en aðrar meirihátt'ar breytingar eru fremur
sjaldgæfar.
KJ: Þetta er auðvitað til í kvikmyndum
líka. Menn hafa jafnvel tekið rnyndir og
klippt þær upp á nýtt.
BS: Hvað viðvíkur mínu verki má segja
að það hafi nánast engum breytingum tekið
á æfingum, þ.e. ekki á texta. Ég skila full-
búnu verki til leikstjóra, - ef til vill hefði ég
ekki skilað því svo pottþéttu hefði ég sjálfur
leikstýrt því - þó er það ekki víst.
ÞS: En þú Egill, þið gerðuð ekki miklar
breytingar á textanum í „Húsinu“?
EE: Nei, en við styttum gífurlega. Text-
inn sem var skrifaður vár sex til áttfaldur
miðað við það sem eftir stóð. Niður-
skurðurinn gerðist á öllum stigum, en mest í
klippingunni.
ÞS: En ertu þá ekki í vandræðum með að
velja - það sem situr eftir í myndinni?
EE: Jú, en það kemur þá til skila á ein-
hvern annan hátt - ntyndlega. Það byggir á
því að allan vinnslutímann eru kvikmynda-
húsagestir teknir með í dæmið, við
reyndum nánast allar senur á fólki úti í bæ.
Við létum fólk segja okkur hvað það sæi út
úr atriðunum og létum það ráða talsverðu
um það hvernig við unnum úr og klipptum
myndina.
BS: Og var fólk alltaf samntála?
EE: Það var mjög sammála, oftast. Við
byggðum á því að sjá hversu miklar upplýs-
ingar við þyrftum að gefa. Myndin byggist á
því að gefa hæfilega mikið upp - en ekki of
mikið. Þannig var myndin klippt með hlið-
sjón af því sem þetta fólk sá og skynjaði.
KJ: Við gerðum litlar breytingar á text-
anum, styttum auðvitað, einkum hjá móður-
inni. Hún var nánast óstöðvandi í handriti,
-þegar hún byrjaði að talá. En ég vildi ekki
stytta hana of snentma - ég taldi að textinn
gæfi leikaranum ákveðinn bakgrunn - upp-
lýsingar um persónuna.
BS: Mér þykir þetta merkilegt sem þú
sagðir, Egill um þínar vinnuaðferðir. Áð
kalla inn fólk. Þetta eru vinnubrögð sem ég
myndi aldrei geta viðhaft. Sannleikurinn er
sá ef ég fer yfir þær athugasemdir senr fólk
hefur gert við mín verk þá eru þær mjög
ólíkar. Þær eru allt frá því að vera algerar
andstæður í eitthvað mitt á milli. Þannig að
ef ég hefði 50 manna hóp, þá yrði ég líklega
að hafa tölvu til að vinna úr niðurstöðum.
ÞS: Og finna úr „meðalskoðun“?
BS: En kjarni málsins er sá að viðbrögð
fólksins sem koma að sjá mitt verk, hafa
ekki áhrif á það sem ég skrifa. Ég skrifa það
sem ég vil skrifa og síðan læt ég hitt fara eins
og verkast vill. En þetta er kannski eitthvað
öðru vísi þegar um leikrit er að ræða en
kvikmynd.
ÞS: Er hugsanlegt að þarna sé eitthvert
samhengi á milli fjárhagslegrar ábyrgðar og
vinnubragða? Nú eruð þið Kristín og Egill
fjárhagslega ábyrg fyrir ykkar verkum
(ásamt fleirum) á meðan við Birgir berum
úr þessu nánast enga fjárhagslega ábyrgð
lengur?
EE: Ég held að það skipti ekki máli í
þessu tilfelli.
BS: Ég hef alltaf grunað kvikmynda-
gerðarmenn um græsku í þessum efnum.
EE: Þetta þykir sjálfsagt ekki fínt, að
taka áhorfandann með eins og við gerðum,
en þetta er ein aðferð. Hina hef ég líka
notað - í öðru formi. Ég vinn einnig sem
myndlistarmaður og þá vinn ég á mun
frjálsari máta og eingönu fyrir sjálfan mig
er alveg sama hvað öðrum finnst. Mér
finnst hvort tveggja ágætt og virka vel
saman. Mér finnst ágætt að þurfa ekki að
taka tillit til fólks, en hins vegar finnst mér
spennandi að gera það, ef verkið er þess
eðlis. Við gerðum litla og einfalda mynd,
þar sem fólk verður að vera með á nótun-
um. Og það virðist vera með á nótunum.
Það sem við ætluðum að segja gengur upp.
ÞS: Hvað segir þú Kristín um þetta - eru
kvikmyndagerðarmaðurinn og myndlist-
armaðurinn tveir menn?
KJ: Það er erfitt að bera þetta saman.
Hin fjárhagslega ábyrgð er auðvitað alltaf
með þér frá upphafi í kvikmyndinni - þú ert
með milljónir á bakinu. En ef maður hefði
ætlað að láta stjórnast eingöngu af þeim
sjónarmiðum, að þessir peningar skiluðu
sér og jafnvel meira til - þá hefði ég ekki
gert þessa mynd. Ég lagði undir með það í
huga að þetta gæti annað hvort heppnast -
eða ekki.
EE: Ég held að aðferð okkar við „Húsið“
hafi ekkert haft með það að gera að við
ætluðum okkur að ná endum saman fjár-
hagslega. Þetta er ein aðferð, sem okkur
fannst spennandi, - að taka áhorfandann
með.
„Áhorfandinn er ekki nein ein
þekkt stærö, — það er hægt að
náigast hann á nýjan hátt“
segir Kristín Jóhannesdóttir,
höfundurog leikstjóri
my ndarinnar „Á hjara i
veraldar“. Stóra myndin er úr
kvikmyndinni „Á hjara
veraldar“ sem Völuspá
framleiðir.
„Við létum f ólk segja okkur
hvað það sæi út úr
atriðunum og klipptum
myndina með hliðsjón
af því“ segir Egill Eðvarðsson,
leikstjóri og einn höf unda að
„Húsinu“. Stóra myndin er úr
kvikmyndinni „Húsið“ sem
Saga film framleiðir.
„Fyrir mér var höf undurinn og
leikstjórinn alltaf ein og sama
persónan“ segir Þórunn
Sigurðardóttir, höfundur og
leikst jóri að „Guðr únu“. Stóra
myndin er úr „Guðrúnu“ sem
Leikfélag Reykjavíkur sýnir.
„Gagnrýnendur eruþeir .
höfundar sem ég hef minnstan
áhuga á“ segir Birgir
Sigurðsson, höfundur
„Grasmaðks“. Stóra myndin er
úr „Grasmaðki“ sem
Þjóðleikhúsið sýnir.
Sjá næstu síðu