Þjóðviljinn - 14.05.1983, Blaðsíða 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 14.-15. maí 1983
Áhorfandinn. .
Framhald af 15. siöu.
KJ: En hvaða áhorfanda, Egill, seturðu
fyrir framan þig?
EE: Þennan dæmigerða áhorfanda.
BS: Hver er hann?
EE: Jú, ég tel mig hafa nokkra hugmynd
um það hver hinn almenni kvikmyndahúsa-
gestur er.
ÞS: í framhaldi af þessu -kom sá áhoi fV
andi til ykkar sem þið áttuð von á?
EE: Já.
BS: Ég hef ekkert yfirlit yfir það hverjir
skiluðu sér á leikrit mitt eða hverjir yfirleitt
eru líklegir til þess.
ÞS: Laxdæla, sem ég byggi mitt verk á,
átti fyrir sinn „áhorfendahóp", en það hefur
komið mér mjög á óvart hvaða hópar það
eru sem hafa mesta ánægju af sýningunni.
Það eru annars vegar þeir sem alls ekki
þekktu söguna eða fornsögur almennt og
svo hins vegar þeir sem eru „sérfræðingar" í
fornsögum. Mitt á milli er svo hópur sem
heldur að hann þekki söguna og þar á með-
al eru ýmsir sem vilja meiri trúnað við hana
eða meira sjálfstæði. En það sem mér hefur
þótt ánægjulegast er hvað margir gera alls
engan greinarmun á því sem ég hef sjálf
skáldað og því sem er úr Laxdælu. Ég leyfi
mér að taka það sem kompliment.
BS: Maður veróur auðvitað var við alls
konar skilning og misskilning á því sem
maöur er að gera. Og maður er oft mjög
undrandi á því sem maður heyrir, en við því
er bara ekkert að gera. Fólk verður að fá að
upplifa verk eins og því er lagið.
KJ: Fyrir mér var áhorfandinn einhver
óþekkt stærð. Ég gat ekki ímyndað mér
hver hann var og mig langaði einmitt til að
reyna að komast að því hver hann er - er
hann ekki margir, er ekki hægt að sameina
marga frammi fyrir einu verki? Þess vegna
varð eina lausnin fyrir mig að skrifa þetta
verk og vinna það sem eintal.
EE: En heldurðu ekki að maður hafi
nokkra hugmynd um til hverra maður
höfðar? Er ekki nokkuð dýrt að ráðast í
gerð heillar kvikmyndar og ætla að læra af
því hver þessi áhorfandi er?
KJ: Ég hef þá sannfæringu að áhorfand-
inn sé ekki nein ein þekkt stærð - það er
hægt að nálgast hann á nýjan hátt. Ekki
bara þennan „meðaláhorfanda" - einnig þá
sem aldrei fara í bíó.
ÞS: Ef við snúum ykkur að gagnrýninni.
Hefur þú lært eitthvað af gagnrýni, Birgir?
BS: Mér finnst sá gagnrýnandi afskap-
lega hlægilegur sem ætlast til þess að höf-
undur taki eitthvert mark á honum og sá
höfundur enn hlægilegri sem ætlast til að
gagnrýnandi taki eitthvert mark á honum.
Satt að segja er gagnrýni fyrir mér eins og
regnið sem féll í gær og skiptir mig engu
máli. Gagnrýnendur eru þeir höfundar sem
ég hef minnstan áhuga á. En þeim getur
auðvitað ratast satt orð á munn eins og
hverjum öðrum. Oft er það þó svo að ég
skemmti mér við að lesa það sem þessir
menn skrifa og kanna hvort það er í ein-
hverju samræmi við þá sálrænu mynd sem
ég hef gert mér af þeim.
EE: Ég er ekki frá því að ég hafi lært
eitthvað af gagnrýninni. Mér finnst kvik-
myndagagnrýni hafa farið örlítið uppávið
upp á síðkastið. Ég held að hún hafi verið
skynsamlegri en oft áður. Það er engum
greiði gerður með því að hampa myndum
um of.
KJ: Já, ég er sammála þessu. Mér fannst
maður verða var við einhverja tilraun til
þess að takast á við þetta. Ég tók eftir
tveimur gagnrýnendum sem höfðu raun-
verulega lagt höfuðið í bleyti og opnað sig
gagnvart mínu verki - hvort sem ég er sam-
mála þeim eða ekki. Það er forsenda þess
að gagnrýnendur þjóni tilgangi, - verði
milliliður á milli áhorfenda og verks. En
fram að þessu hefur engin marktæk kvik-
myndagagnrýni verið til hér á landi.
ÞS: Það er áreiðanlega rétt að kvikmynd-
agagnrýni er að fá á sig faglegri blæ, þótt
hún sé ennþá talsvert ólík leiklistargagn-
rýni. Ég var sjálf talsvert viðkvæmari fyrir
gagnrýni á mitt verk en mig hafði órað fyrir,
þótt mér detti auðvitað ekki í hug að hún
breyti neinu um verkið eða mína getu sem
höfundur eða leikstjóri. Éger sjálfsagt ekki
eins sjóuð og þú Birgir, - því það er nefni-
lega allt annað að fá gagnrýni sem leikari en
sem höfundur. En mér fannst mjög athygl-
isvert hvað eldri og reyndari gagnrýnend-
urnir lögðu miklu meiri vinnu í gagnrýni
sína á „Guðrúnu" en hinir yngri og virtust
eiga miklu betra með að skilja hvað ég var
að fara.
BS: Ég held að gagnrýni sé ofmetin. Hún
skiptir ótrúlega litlu. Það skiptir höfuðmáli
hvernig sýning spyrst út. Og ef maður vill
vera illgjarn getur maður sagt eins og Shaw,
„those who can, do it, those who can’t,
teach“. Þetta má sjálfsagt heimfæra á gagn-
rýnendur."
ÞS: Það getur vel verið. Mér sýnist fólk
nú taka gagnrýni ansi mikið til sín, þótt það
vilji ekki viðurkenna það. Mér finnst ekk-
ert að því að viðurkenna það.
Þegar hér var komið sögu blandaðist
Guðjón inn í málið:
„Ef ég ætla nú að fara í leikhús eða á bíó í
kvöld og ég hef um fjögur verk að velja,
þessi tvö leikrit og þessar tvær kvikmyndir.
Ég vil gjarnan geta fengið einhverja ábend-
ingu frá gagnrýnanda um það hvaða verk ég
eigi að sjá?
BS: Þá ertu farinn að láta hugsa fyrir þig.
ÞS: Þú þarft auðvitað helst að þekkja
gagnrýnandann til að átta þig á því hvað
gagnrýni hans þýðir og hvort hún er mark-
tæk - fyrir þig.
Guðjón: Maður lærir auðvitað á þá smátt
og smátt og treystir einum betur en öðrum.
BS: Og svo áttu vini sem þú treystir.
Guðjón: Já og oftast er það nú kannski
þannig sem verk spyrst út.
EE’: Afspurnin skiptir mestu. Gagnrýni
getur táfið fyrir góðum myndum og yfiraug-
lýst léleg verk, en þau fá þá ekki varanlega
aðsókn. Menn hafa náð að yfirauglýsa
myndir og fengið ótrúlega góða gagnrýni og
það hefur sýnt sig að væri almenningur ekki
sammála þessu hóli, hafa verkin síðan kol-
fallið.
En í framhaldi af því sem við vorum að
tala um áðan um áhorfandann sem þekkta
eða óþekkta stærð langar mig að bæta því
við að ég er ekki að gera lítið úr þeim
mönnum sem vilja vinna einir og hugsa ekki
um væntanlegan áhorfanda. Mér finnst
hvort tveggja koma til greina.
BS: Það er engin spurning að hvort
tveggja kemur til greina. Ég var aðeins að
segja hvað hentar mér. Ég get hins vegar
bent á hvernig hlutirnir geta orðið þegar
menn fara að bera verk sín á sköpunarstigi
undir annað fólk. Við getum litið til Sovét-
ríkjanna þar sem höfundar höfðu það fyrir
sið og þess var jafnvel krafist óbeint að þeir
fjölluðu fyrirfram um verk sín, - hvað þeir
ætluðu að segja - hvað þeir ætluðu að
skrifa, hvernig þeir hugsuðu þetta og hitt.
Það var tryggt að flest verk sem komu út úr
slíkri meðferð' voru meðalmennskuverk,
sem engan skiptu máli. Við megum heldur
ekki gleyma því að andrúmsloft hins kapí-
talíska þjóðfélags getur með miklu lúmsk-
ari hætti þvingað menn til að taka tillit til
ýmissa sjónarmiða sem varða fjárhag.
Það eru ýmsar aðferðir til að hremma
fólk, til að það sem maður er að gera seljist.
Þetta finnst mér hættulegt og andstætt því
sjónarmiði sem mér finnst að höfundur sem
tekur sig alvarlega eigi að hafa,að leggja sál
sína að veði, hvern andskotann sem það
kostar.
ÞS: En þú sem höfundur - hefur þú ekki
þurft að verja verk þín og hugmyndir. T.d.
gagnvart leikstjóra.
BS: Það er mjög sjaldgæft. Ég myndi
aldrei gera breytingar að annarra ósk nema
það komi í ljós að ég hafi haft rangt fyrir
mér.
ÞS: Á meðan hópvinnan var og hét áttu
höfundar mjög í vök að verjast og oft
endaði sýningin með 20 höfunda og jafn-
marga leikstjóra.
BS: Þeir eiga enn í vök að verjast. Það er
mikið til vegna þess að leikstjórinn er í dag
stjarnan. Þetta er víða mjög slæmt, t.d. í
Bandaríkjunum, þar sem höfundar verða
að skríða undir og oní leikstjóranum.
ÞS: Þarna á auðvitað að vera samvinna.
BS: Já, aðsjálfsögðu. Ef þú ert svo hepp-
inn að fá leikstjóra sem er svo mikil mann-
eskja að hann hefur mestan áhuga á verk-
inu, þá hlýtur að geta orðið samvinna. Hafi
hann hins vegar meiri áhuga á sjálfum sér
en verkinu, þá er hann af hinu illa.
ÞS: Þessu gætu leikstjórar einnig snúið
upp á höfunda. Leikstjórar hafa oft fengið
ófullburða verk upp í hendurnar og þurft að
gera á þeim verulegar breytingar, - þannig
að það hefur stundum verið vafamál hver er
hinn endanlegi höfundur.
BS: Já, sjálfsagt hafa leikstjórar oft feng-
ið ófullburða verk upp í hendurnar, og gert
eitthvert „show“ úr því, en ég er að tala um
fullburða verk.
ÞS: Það er líka smekksatriði - hvað er
fullburða verk?
BS: Ef verk er tekið til vinnslu í leikhúsi,
hlýtur það að vera af því að það er full-
burða. Heimsfrægir höfundar eins og Har-
old Pinter hafa lent í ótrúlegum erfiðleikum
hvað þetta snertir. Þeir eru alls óvarðir
gagnvart þessu bákni sem tekur við verkum
þeirra. Þegar það hefur svo ofan á allt kann-
ski 5 dramatúrga, sem handritið þarf að
fara í gégnum, þá sér maður hvers konar
ólistrænt skrímsl þetta bákn er. Svona er
ekki komið hér á landi, sem betur fer.
Guðjón: Þið lendið líklega ekki í þessum
vandræðum, þið þrjú, Kristín, Egill og Þór-
unn, þar sem þið leikstýrið sjálf ykkar
verkum?
ÞS: Já, fyrir mér var leikstjórinn og höf-
undurinn raunar ein og sama persónan all-
an tímann. Ég gat aldrei hugsað mér að fara
að útskýra þetta allt fyrir einhverjum nýj-
um manni, því textinn sjálfur, svo erfiður
sem hann var í vinnslu og seinlegur, var
samt aðeins brot af handritinu. Margar af
replikkunum eru svo sparsamar að þær lifa
alls ekki nema með mjög sérstökum leik-
stíl, sem grundvallast á hugsanagangi og
trúarafstöðu persónanna. Þetta langaði mig
til að glíma við sjálf. En hvað segið þið?
Kristín, hefðir þú getað hugsað þér að setja
þitt handrit í hendurnar á öðrum leikstjóra?
KJ: Ja, það hefði náttúrlega komið
eitthvað allt annað út úr því. Ritun fyrir
kvikmynd er annað en er fyrir svið, - þetta
er líka myndritun. Þetta verður ekki að-
greint. Sumt segir þú með texta og annað
með mynd.
ÞS: Mér finnst það sama eiga við um
leikhús. Þó er það mismunandi eftir verk-
efnum. Ég er alls ekki viss um að ég myndi
alltaf óska þess að leikstýra mínum verkum.
En ég held að góður leikritahöfundur hugsi
alltaf um myndina ekki síður en textann.
Þar með er ég ekki að segja að við eigum að
vanmeta textann. Raunar er það skoðun
mín að við þetta yngra leikhúsfólk kom-
umst hvergi með tærnar þar sem
brautryðjendurnir höfðu hælana, hvað
snertir meðferð íslensks máls. Ég held að
það sé tímabært að vekja upp hugmyndina
um leikhúsið sem musteri íslenskrar tungu.
Og kvikmyndirnar hafa verið ansi kröfulitl-
ar lengi vel þegar textinn og textameðferð
er annars vegar.
EE: Þetta er mjög mismunandi eftir verk:
um - hvaða kröfur verkið gerir til textans.
BS: Eg held eins og þú Þórunn að menn
fari nú að gera meiri kröfur til texta en áður
og ef textinn stendur undir þessum kröfum,
þá verður honum ósjálfrátt sýnd meiri
virðing.
EE: Ég býst við að textanotkun í „Hús-
inu“ sé nokkuð öðruvísi en í öðrum mynd-
um. Okkur fannst allt of mikið um að
vandamál séu leyst í texta í íslenskum
myndum. Við mótmæltum því með því að
skila texta sem líklega yrði síst gefinn út á
prenti af öllum íslenskum kvikmyndahand-
ritum. Hann er „dull“ og leiðinlegur aflestr-
ar. Atburðarásin gerist ekki í textanum,
samt hefur hann tilgang. Og þegar gagnrýn-
endur segja að ekki komi verulega mikið
fram í textanum, þá tökum við það sem hól.
Það var ætlunin.
Guðjón: Til þess að slá botninn í þetta
spjall þá langar mig að spyrja ykkur - eruð
þið með ný verk í uppsiglingu?
EE: Nei. Ég hef svo mörg áhugamál.
Þetta tók mikið af manni, tíma og áhuga,
varð stærra og meira en maður hafði hugsað
- og skemmtilegra. En á meðan við erum
enn að glíma við fjárhagslegu útkomuna -
við erum nú að verða skuldlausir öðrum -
fer maður ekki út í annað. Ennþá er íslensk
kvikmyndagerð í raun fáranlegt áræði
nokkurra manna og á meðan svo er verður
maður bara að bíða þar til manni dettur í
hug eitthvað nýtt.
KJ: Já, ég hefði helst viljað byrja strax, á
meðan holdið ér ennþá heitt. Ég held að
það sé mikilvægt að fá að byrja strax á nýju
þegar maður hefur lokið einu verki. Það er
eins og eitthvað opnist - maður hefur ein-
hvern sköpunarmátt - kraft úr fyrra verk-
inu til að færa yfir í nýtt.
ÞS: Geturðu sagt ókkur meira frá því?
KJ: Ætli ég segi ekki bara að það sé
„Trúnaðarmál“...Maður verður að sjáfyrir
fjárhagsstöðuna í „Á hjara veraldar“ áður
6n maður fær að byrja upp á nýtt.
ÞS: Ég vildi gjarnan byrja á nýju um leið
og hinu sleppti, eins og þú Kristín. Og ég
gerði það reyndar. Ég byrjaði að skrifa nýtt
leikrit strax eftir frumsýningu á
„Guðrúnu". Það er nútímaverk, en ég hef
ekki sagt skilið við söguöldina. Ég er á-
kveðin í að halda áfram við það efni - ég
ætla að semja söngleik upp úr riddarasögu -
en ekki fyrr en ég er búin að skrifa eitt verk
algerlega úr nútímanum og sjálfri mér.
Guðjón: Og að lokum þú Birgir?
BS: Já, ég var með annað verk í smíðum
áður en þetta fór í æfingu. En ég lagði það
til hliðar á meðan. Svo þegar sú hremming
er frá, þá tekur maður til þar sem frá var
horfið. ^
Og þar með sláum við botninn í þettal
spjall. '
Þetta er 2000. toghlerinn sem framleiddur var hjá J. Hinriksson hf.
vélaverkstæði og fór í aflaskipið Guðbjörgu ÍS 46.
Aöalfundur Iðnaðarbankans_
Árið 1982 var
mjög hagstætt
J. Hinriksson
hefur fram-
leitt tvö
þúsund
toghlera
J. Hinriksson h.f. vélaverkstæði,
stendur á merkum tímamótum, þar
sem starfsmenn fyrirstækisins hafa
nú framleitt 2000. toghlerann, en sá
fór í Guðbjörgu ÍS 46, sem hefur
eingöngu notað toghlera frá J.
Hinriksson í 4 ár.
Þeir feðgar, Ásgeir Guðbjarts-
son og Guðbjartur Ásgeirsson,
skipstjórar á Guðbjörginni hafa
lofað þessa toghlera mjög og eru
sífellt að láta í ljós ánægju sína við
Jósafat Hinriksson framkvæmda-
stjóra fyrirtækisins. Eru þeir
feðgar senmlega bestu auglýsendur
toghleranna.
Fyrirtækið hefur framleitt í um
14 ár toghlera fyrir togara og báta-
flota íslendinga. Einnig hefur
náðst töluverður markaður fyrir
þessa J. Hinriksson Poly-ís, tog-
hlera á erlendum mörkuðum, svo
sem í Færeyjum, Nýfundnalandi,
Englandi, Skotlandi, Svíþjóð,
Grænlandi, Ameríku og Ástralíu.
Aðalfundur Iðnaðarbanka ís-
lands hf. var haldinn 9. apríl sl. í
Reykjavík. Sl. ár var bankanum að
mörgu leyti hagstætt og var inn-
lánsaukning bankans mest allra
viðskiptabankanna og lausafjár-
staðan betri en almennt gerist með-
al bankanna.
Davíð Sch. Thorsteinsson for-
maður bankaráðs gerði tvö hags-
munamál bankans sérstaklega að
umræðuefni. Annars vegar um-
sókn bankans um leyfi til
gjaldeyrisviðskipta, sem upphaf-
lega var lögð fram árið 1958 og hef-
ur verið endurnýjuð oft síðan.
Sagðist Davíð treysta þvf að leyfi til
gjaldeyrisviðskipta yrði veitt bank-
anum á þessu afmælisári. Hins veg-
ar skýrði formaður bankaráðsins
frá því, að iðnaðarráðherra hefði,
að fenginni umsögn Seðlabankans,
veitt bankanum leyfi til að opna
útibú í Smáíbúðahverfi.
Valur Valsson, bankastjóri,
gerði grein fyrir reikningum bank-
ans. Tekjuafgangurinn nam 6,8
millj. kr. 1982, en var6,2 millj. kr.
árið 1981.
Heildarinnlán Iðnaðarbankans
náfnu 614 millj. kr. í árslok 1982 og
var aukningin 67%, samanborið
við 61% aukningu hjá viðskipta-
bönkunum.