Þjóðviljinn - 17.09.1983, Síða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 17.-18. september 1983
VIRÐING
fyrir
LÍFINU
Af fyrirlestri bandaríska læknisins
Christine Cassel um hættuna
af kjarnorkustyrjöld og mannúðar
sjónarmið heilbrigðisstéttanna
í daglegu starfi okkar á sviöi læknisfræði og heilsugæslu göngum
við út frá ákveðnu siðferðimati er byggist á virðingu fyrir lífinu. Og
sem hluti þess hóps er vinnur að líffræðirannsóknum höfum við til
að bera skilning á gagnkvæmu samspili lífkeðjunnar. Út frá lækn-
isfræðilegum og vísindalegum forsendum höfum við dregið þá
ályktun að kjarnorkustyrjöld jafngildi tortímingu lífsins á jörðinni.
Þetta eru vísindalegar niðurstöður, en úrbæturnar er miða að því
að koma í veg fyrir kjarnorkustríð eru pólitísks eðlis. Það er hins
vegar eðli frjórrar þekkingar að hún verður að áhrifavaldi í lífi
fólksins, og við læknar berum mikla ábyrgð erfelst í því að miðla af
þekkingu okkar með það fyrir augum að koma í veg fyrir kjarnorku-
stríð.
Eitthvað á þessa leið fórust Christine Cassel orð í fyrirlestri sem
hún hélt á vegum friðarvikunnar laugardaginn 11. september sl.,
en Christine er aðstoðarprófessor í læknisfræði við Mount Sinai
sjúkrahúsið í New York og á jafnframt sæti í stjórn bandarísku
læknasamtakanna gegn kjarnorkuvá, Physicians for Social
Responsibility.
Læknar geta ekki skorist undan þeirri félagslegu ábyrgð sem sérfærði-
þekkingin leggur þeim á herðar, sagði Christine Cassel á fyrirlestrinum í
Lögbergi.
Christine Cassel flutti mál sitt af
stillingu og rökfestu vísindamanns-
ins, en það fór ekki hjá því að við-
staddir fyndu að á bak við hina
köldu röksemdafærslu fór eldheit
baráttukona er hafði til að bera
þann skilning að setja mannleg
verðmæti ofar öðrum, að taka vís-
indin í þjónustu mannsins og lífsins
á jörðinni og eyða þeirri tortryggni
og firringu sem hefur skapast á
milli vísindanna og alþýðu mapna á
okkar tímum. Lykilorðið í mál-
flutningi hennar var félagsleg
ábyrgð vísindamannsins, og ég
held að enginn hafi farið ósnortinn
af þessum fundi með Christine
Cassel.
Læknar gegn
kjarnorkuvopn-
um
Cassel hóf mál sitt á að rekja
tilurð þeirra bandarísku læknasam-
taka sem hún er fulltrúi fyrir. Hún
sagði að samtökin hefðu verið
stofnuð upphaflega árið 1962, þeg-
ar hættan af geislavirku úrfelli var
yfirvofandi vegna síendurtekinna
tilrauna með kjarnorkuvopn. Síð-
an kom ládeyða í starf samtakanna
þar til þau voru endurvakin á árun-
um 1979-1980 með það höfuð-
markmið að mennta lækna í hugs-
anlegum læknisfræðilegum afleið-
ingum kjarnorkustyrjaldar. Á
þrem árum, frá árinu 1980-1983
hefur félagatala í samtökunum
vaxið úr 2.000 í 20.000 og áhrifa
þeirra hefur gætt í síauknum mæli,
bæði með stóraukinni menntun
lækna í afleiðingum kjarnorku-
styrjaldar og einnig í víðtækari á-
hrifum úti í þjóðfélaginu, þar sem
læknar eru æ oftar dregnir til vitnis
í umræðum um vígbúnaðarkapp-
hlaupið.
Auk hinna bandarísku lækna-
samtaka hefur almenn umræða um
stríðshættuna leitt til þess að stofn-
uð hafa verið alþjóðleg lækna-
samtök gegi. kjarnorkustríðshætt-
unni - International Physicians for
the Prevention of Nuclear War - að
frumkvæði bandarískra og sov-
éskra lækna. Á þessu sumri héldu
samtökin ráðstefnu í Amsterdam,
þar sem saman komu fulltrúar frá
50 löndum.
Tímamót
Cassel sagði að við værum nú
komin að þeim sögulegu tíma-
mótum að ekki yrði lengur vikist
undan því pólitíska verkefni að
koma á algjöru eftirliti með kjarn-
orkuvopnum er miði að því að þau
verði eyðilögð. Hin aukna vitund
almennings um þennan vanda
skiptir þar mestu, ekki síst á þeim
tíma þegar stjórnmálamenn láta í
það skína að til greina komi að
heyja takmörkuð kjarnorkustríð
og hafin er framleiðsla á kjarnork-
uvopnum, sem sérstaklega eru
smíðuð til þess að veita fyrsta högg-
ið í slíkri styrjöld með það fyrir
augum að lama andstæðinginn.
Lengi vel hefur sú tilhneiging
verið ríkjandi, að fólk hefur vísað
þessum vandamálum frá sér og tal-
ið þau einkamál sérfræðinganna.
En það er skylda okkar að fara út á
meðal fólksins og segja því hvað
hér er á ferðinni: sigur verður ekki
unninn í kjarnorkustyrjöld. Cassel
sagði að í ljós hefði komið í við-
ræðum hennar við marga áhrifa-
menn í bandarískum stjórnmálum,
að þeir gerðu sér í raun og veru
ekki grein fyrir þeim eðlismun,
sem væri á kjarnorkuvopnum og
öðrum hefðbundnum vopnum.
Staðreyndin væri hins vegar sú að
núverandi kjarnorkuvopnabirgðir
stórveldanna væru meira en 10
sinnum meiri en talið hefði verið
nægilegt fyrir 20 árum síðan til þess
að fæla andstæðinginn frá notkun
slíkra vopna. Og þær sprengjur
sem nú væru á skotpöllunum í
Bandaríkjunum og Sovétríkjunum
væru ekki sambærilegar að
sprengjumætti við þær „smá-
sprengjur", sem notaðar hefðu
verið á Hiroshima og Nagasaki
fyrir 38 árum.
Reynslan þá hefði þó sýnt, að öll
heilsugæsla í hefðbundnum skiln-
ingi væri úr sögunni eftir slíka árás
eins og þá var gerð.
Afleiðingar
kjarnorkustyrj-
aldar
Cassel rakti síðan afleiðingar
kjamorkusprengingar í einstökum
atriðum. Smitsóttir, blinda,
heyrnarleysi, sljóleiki gagnvart
umhverfinu, hungur og ólýsan-
legar þjáningar myndu bíða þeirra
er eftir lifðu. Háloftin myndu
mengast af sprengingunum þannig
að rökkur yrði á jörðinni næsta árið
eftir takmarkað kjarnorkustríð.
Ozonlagið í háloftunum mundi
raskast, en það skýlir okkur fyrir
hættulegum geislum. Ári eftir að
styrjöld hefði geisað þar sem 10%
af kjarnorkuvopnaforðanum hefði
verið notaður yrði manninum ekki
óhætt að dveljast undir beru lofti
nema í 15 mínútur á dag án þess að
fá alvarlega geislunarskaða. Þetta
þýðir að dýr merkurinnar myndu
deyja af geislun og lífið á jörðinni
hætta í núverandi mynd.
Vísindalegar niðurstöður segja
að það tæki 8 ár einungis að koma
jafnvægi á ozonlagið aftur.
Cassel spurði þeirrar spurning-
ar, hvaða þýðingu vitneskja sem
þessi hefði fyrir lækna. Við höfum
næga vísindalega þekkingu til þess
að geta sagt að það sé ekki hægt að
grípa til þessara vopna. Þetta eru
órækar vísindalegar niðurstöður,
en það þarf pólitísk meðul til þess
að grípa í taumana. Sumir halda
því fram, að stjórnmál séu fyrir
utan verksvið heilbrigðisstéttanna.
En við höldum því fram að það sé
ekki hægt að afskrifa fyrirbyggj-
andi aðgerðir í heilsugæslu vegna
þess að það krefjist pólitískra
lausna. Síðan rakti hún dæmi þess
hvernig Iæknar hefðu gripið til pó-
litískra úrræða fyrr á tímum til þess
að hindra útbreiðslu farsótta.
Fyrirbyggjandi aðgerðir eru þær
einu sem duga þegar hættan sem
vofir yfir mun jafnframt tortíma
heilsugæslukerfinu sem slíku.
Líkur á styrjöld
Cassel rakti síðan vangaveltur
ýmissa málsmetandi manna um lík-
urnar á því að kjarnorkustyrjöld
skelli á, og staðnæmdist þar við töl-
una 40%, sem hún hafði eftir
innanhúsmanni í Pentagon, banda-
ríska varnarmálaráðuneytinu. Hún
tók síðan dæmi af kói;eönsku far-
þegaþotunni um það hversu margir
og flóknir þættir gætu ráðið úrslit-
um um það, hvort styrjöld skylli á
eða ekki. Þá var hún einnig spurð
um álit sitt á gildi almannavarna
gegn kjarnorkusprengingum, með-
al annars með hliðsjón af ráðlegg-
ingum íslenskra almannavarna í
símaskránni, þar sem m.a. er sagt
að gott sé að grúfa sig á bak við
húsgögn eða í skjóli við vegg og
klæðast ljósum fötum.
Hún sagðist hafa fulla samúð
með þeim sem með almannavörn-
um vildu freista þess að bjarga
mannslífum. Hins vegar sagðist
hún draga í efa gildi almannavarna
gegn kjarnorkustyrjöld og telja að
þær gætu verið hættulegar, þar sem
þær ælu á blekkingunni um að hægt
væri að lifa slíka styrjöld af. Hún
sagði að neðanjarðarbyrgi myndu
að öllum líkindum verða dauða-
gildrur, að minnsta kosti í borgun-
um, þar sem eldstormar myndu
geysa, en slíkt hefði einmitt reynst
tilfellið í síðari heimsstyrjöldinni
við hliðstæðar aðstæður. í fyrsta
lagi myndi eldurinn tæma byrgin af
súrefni og í öðru lagi myndi hitinn
verða slíkur, að enginn myndi lifa
hann af. Þá vitnaði hún til nýlegrar
skýrslu breska læknafélagsins, þar
sem komist er að svipaðri niður-
stöðu.
Afvopnunar-
viðræðurnar
Þá sagðist Cassel einnig hafa
kynnt sér sögu afvopnunarvið-
ræðnanna f Genf. Hún sagðist ekki
gera sér miklar vonir um árangur af
þeim, m.a. vegna þess að samn-
ingamennirnir sem þar sætu væru
sama markinu brenndir. Þeir virt-
ust ekki gera sér grein fyrir að þörf
væri á nýjum hugsunarhætti og nýj-
um leiðum. Hún fullyrti jafnvel að
stóran hluta vígbúnaðarkapp-
hlaupsins mætti rekja til afvopnun-
arviðræðnanna í Genf, þar sem
kannski væri samið um að tak-
marka ákveðinn þátt vígbúnaðar-
ins á meðan annara væri aukinn, og
síðan væri framleiðsla nýrra árásar-
vopna eins og MX-eldflauganna
réttlætt með því að þær væru gjald-
miðill sem hægt væri að versla með
við samningaborðið í Genf.
Það mundi vekja furðu ykkar ef
þið kynntust því hvers konar fólk
er oft og tíðum valið til ábyrgðar-
starfa í opinberri þjónustu í Banda-
ríkjunum, sagði Cassel. Fólk, sem
hefur ekki hina minnstu þekkingu
á því sem það er að fjalla um. Það
fólk sem starfar t.d. innan varn-
armálaráðuneytisins býr í heimi út
af fyrir sig. Það er ekki vont fólk
eða illviljað í sjálfu sér, en mögu-
leikar þess til metorða og efnahags-
legrar afkomu fara eftir því hversu
fullkomin vopn og vopnakerfi það
getur skapað. Hinar líffræðilegu
afleiðingar eru þar ekki á dagskrá
og sárafáir læknar eða líffræðingar
starfa að þessum málaflokkum.
Christine Cassel varð einnig tíð-
rætt um þá óhlutlægu meðferð og
umfjöllun, sem hugsanleg kjarn-
orkustyrjöld fær oft í máli almenn-
ings og stjórnmálamanna. Menn
segja kannski sem svo, „það munu
bara 50 milljónir deyja“. Slíkar og
ámóta fullyrðingar bera vott um
firringu og sljóleika sem við þurf-
um að vinna gegn með því að koma
hlutlægri vísindalegri þekkingu
okkar á framfæri.
Það er mikilvægt, sagði Christ-
ine Cassel að lokum, að við sem
störfum að heilbrigðismálum not-
um okkur félagslega stöðu okkar
og þekkingu til þess að vekja at-
hygli á kjarnorkuhættunni á grund-
velli þeirra mannúðarsjónarmiða
sem starf okkar byggist á. Eigi
Bandaríkin eftir að heyja kjarn-
orkustyrjöld við Sovétríkin út af
hugmyndafræðilegum ágreiningi
um efnahagskerfi mun enginn
koma sem sigurvegari úr þeirri
viðureign. Slík styrjöld yrði gagn-
kvæmt sjálfsmorð og eftir það yrði
ekki um neitt efnahagskerfi að
ræða. Það er lífið á jörðinni sem er í
veði.
Christine Cassel kom einnig
fram á hátíðardagskrá friðarvik-
unnar í Þjóðleikhúsinu s.l. sunnu-
dag. í framhaldi af heimsókn henn-
ar stofnuðu íslenskir læknar sam-
tökin „Læknar gegn kjarnorkuvá"
s.l. mánudag.
ólg.
Christine Cassel ávarpaði unga fólkið á tónleikunum í Laugardalhöll við
mikinn fögnuð eins og sjá má.
Ailmargir læknar hlýddu á fyrirlestur Christine Cassel í Lögbergi. Hér eru
m.a. þeir Guðjón Magnússon aðstoðarlandlæknir, Sigurður Björnsson
sérfræðingur í krabbameinslækningum og Gunnar Sigurðsson yfirlæknir.