Þjóðviljinn - 31.12.1983, Síða 20

Þjóðviljinn - 31.12.1983, Síða 20
20 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 31. desember - 1. janúar 1984 Leyndardómar stafrófsins í Guatemalaborg sat gömul indí- ánakerling á steinbekk framan viö forsetahöllina. Þaö sátu svo sem margar indíánakerlingar á stein- bekkjunum í garðinum, en aðeins hún sat þarna á hverjum degi. Einsömul, um það bil í miðjum garðinum, framan við stóru senuna með lúðurformaða þakinu, sat hún eilítið hokin. Hún hafði bók í skauti sér og á bekknum við hlið hennar lá opin stílabók. Á sjöunda degi, sem ég gekk fram hjá, tók ég eftir því, að hún tuldraði eitthvað með sjálfri sér, einbeitt á svip. Hvað hafðist hún að? Hún var mér ráðgáta allt til þess dags er mér varð ljóst innihald ómsins, sem barst frá hátalaranum á stóru senunni. La...li...lo...le... Endurtakið nú eftir mér: La...li...lo...le... Þetta var lestrarherferðardag- skrá útvarpsins, sem sú gamla sat og hlustaði á. Hún hlýddi af athygli á röddina í útvarpinu og endurtók með sjálfri sér nákvæmlega allt, sem henni var sagt að endurtaka. Hún var sú eina í öllum garðin- um, sem fylgdist með kennslunni í útvarpinu. Það átti sér sum sé stað lestrar- herferð á Guatemala. Á árunum 1980-1981 gengu svo til stanslausar lestrarherferðir í allri Latnesku- Ameríku. Þetta var draugurinn, sem átti ættir sínar að rekja til Nicaragua. En í Nicaragua voru það ekki neinar kerlingar, sem sátu einar og yfirgefnar í opinberum görðum, íærandi af eigin vanmætti leyndar- dóma stafrófsins. Hin tvö hundruð þúsund ung- menni í Nicaragua, sem héldu út á landsbyggðina til þess er þau köll- uðu „að sigrast á dreka illsk- unnar“, áttu mest lítið sameigin- legt með glymjandi útvarpsrödd- inni í Guatemalaborg. Lestrarherferð - einungis orðið var hið sama. Hafið þið ekki sameiginlega kennslu einhvers staðar? spurði ég kellu dag einn, þegar dagskránni var lokið. Við höfðum þá þegar átt orð saman nokkrum sinnum, mjög fá. Ég hafði sagt henni hver ég væri; blaðamaður frá öðru landi, og hún hafði sagt mér, að hún væri að læra sér til um lestur og skrift. Hún stakk bókunum ofan í tuðr- una sína, það fór um hana hrollur, þrátt fyrir hitann í loftinu og hún vafði sjalinu ögn þéttar um sig. Það veit ég ekkert, svaraði hún. Ég kom bara fyrir nokkrum vikum svo að ég veit ekkert. Hvers vegna kemurðu þá hing- að? Og hvaðan? Það var löng saga. Hún var komin frá litlum bæ, skammt frá hinum trúarlega menn- ingarstað Chichicastenango, sem nú orðið var meira sölutorg fyrir erlenda túrhesta en nokkru sinni trúarlegur menningarstaður. Ég hafði komið þangað nokkrum sinn- um og undrast stórbrotið lands- lagið, staðinn sjálfan, reykelsis- kerin á kirkjutröppunum og heilu rútufarmana af evrópskum ferða- mönnum sem röltu um kring innrammaðir í söluvarning á alla vegu. Handverk indíánanna í Guate- mala er fagurt og spennandi. Jafn villt, stórbrotið og þverstæðukennt og náttúran allt um kring. Það var langt í frá að vera skilj- anlegt, að það skyldi laða að sér alþjóðlegan ferðamannastraum- inn. En það hafði að sjálfsögðu haft í för með sér að nú var hand- verkið orðið iðnvætt. Og lífið í Chi- chicastenango varð meir og meir vegið og metið í dollurum, mörk- um eða frönkum. Hér var það hreint ekki óvana- legt að rekast á Svía. Dag einn hitti ég ung hjón frá Gautaborg. Ungi maðurinn bar kúlupenna um háls- inn og hélt á útskrifaðri minnis- blokk í hendinni. Unga konan stóð álengdar og virti fyrir sér knippi af flautum gerðum af bambus. Við rekum verslun í Gautaborg, sagði konan. Við komum hingað tvisvar sinnum á ári til þess að versla. Það var ekki langt utan við Chi- chicastenango, þaðan sem hún kom gamla indíánakerlingin í garð- inum í Guatemalaborg. Það var ekki hægt að búa þar lengur. Herinn kom. Þeir komu að næturlagi eða í birtingu. Aftur og aftur. Margir voru drepnir. Margir hurfu sporlaust. Kennararnir voru á meðal þeirra. Nú hafa hermenn- irnir sest að í skólanum. Maðurinn minn er löngu dáinn. Eini sonurinn sem ég átti eftir var þvingaður til þess að flýja. Og hvað átti ég svo sem að gera alein eftir.... með her- mennina í skólanum? í mörg hundruð bæjum höfðu kennararnir orðið að flýja og skólarnir voru gerðir að bækistöðv- um fyrir hermennina. Stjórnin ákærði kennarana fyrir að hvetja indíánana og bændurna til upp- reisnar og fyrir það að starfa með skærúliðum. Það var um svipað leyti sem lestrarherferðin hófst. Ég vildi svo gjarnan læra að þekkja bókstafina áður en ég yfir- gæfi þennan heim, sagði sú gamla. Eg á ekkert útvarp, svo ég kem hingað og hlusta. Ef ég get lesið og skrifað áður en ég dey verður máski eitthvað öðruvísi.... Skömmu eftir samtal mitt við gömlu konuna, fór ég ásamt vini mínum á næturklúbb, sem þekktur var fyrir sína marimba tónlíst. Nóttin í Guatemalaborg var skelfileg. Aðeins nokkrum kvartélum frá miðborginni voru göturnar svo til almyrkvaðar og auðar. Andrúms- loftið var drungalegt og ógnvekjandi. í San Salvador hafði verið lýst yfir útgöngubanni. Færi maður út eftir það vissi maður á hverju var von. í Guatemalaborg hafði ekki verið lýst yfir formlegu útgöngu- banni. Engu að síður hafði maður það á tilfinningunni að svo væri. Það voru alltof margir vopnaðir lögreglumenn bæði í einkennis- búningum og borgaralega klæddir, sem stóðu á öllum götuhornum og í skúmaskotum. Þeir beindu vél- byssunum hálf klaufalega framfyrir sig, rétt eins og þær væru fram- lengdur getnaðarlimur. Annað slagið stigu þeir úr skuggsælum húsasundum og stilltu sér upp frammi fyrir manni. Það var eina slíka nótt, sem við fórum til að hlýða á marimbatón- list. Marimban er víbrafónn gerður af tré. Það eru til stórar marimbur, þar sem spilað er á mörg borð í einu. Á þessum næturklúbbi voru tvær marimbur, þar sem sjö manns spiluðu á hver sinn hluta. Það var hreint ótrúlegt. Frásögn afgamalli indíánakonu f Guatemalaborg - eða varþað elgur? Fyrir utan okkur var aðeins eitt par. Þau dönsuðu. Við sátum mest og hlustuðum. Úti í einu horninu sátu nokkrar stúlkur auðsýnilega hluti af þjónustunni, samanhnipr- aðar í stólum og sváfu. Eigandinn kom og settist við borðið hjá okk- ur. Hann barmaði sér yfir hvað við- skiptin gengju illa. Það komu engir gestir lengur. Síðastliðin tvö ár hafði bara verið hálffullt og það aðeins á laugardögum. Marimbahópurinn hafði leikið hér árum saman og var orðinn hluti af innanstokksmununum. Frábærir tónlistarmenn, sem unnu engu heitar en tónlistinni, en nú urðu þeir að taka aðra vinnu jafnfamt til þess að geta lifað. Nú þóttu þeir hafa glatað nokkru af sjrilagleðinni. Áður en klukkan varð eitt, var tilkynnt um síðasta lagið. Við fór- um að tygja okkur til brottfarar. Parið dansaði þétt saman eitt á stóru dansgólfinu. Augnaráð tón- listarmannanna var orðið fjarrænt. Skyndilega var kyrrðin rofin af háværum röddum og hlátra- sköllum, sem bárust framan úr anddyrinu. Lögregluárás - hugsuðum við. En það voru engir lögreglumenn sem gengu í salinn. Það var sex manna hópur. Eldri maður og kona. Þrír ungir menn og ung kona. Einn ungu mannanna var klæddur í hvít sumarföt og hvíta skó. Hin voru ekki eins áberandi en engu að síður flott í tauinu. Full- orðni maðurinn hafði yfirbragð heimsborgarans. Hann gekk beint að hljómsveitinni, talaði við þá skamma hríð, sneri sér síðan við með glæsibrag og útskýrði fyrir fylgdarliði sínu, að hann hefði greitt hljómsveitinni 100 quetzales fyrir að leika einn tíma til viðbótar. 100 quetzales eru jafnvirði 100 dollara. Tónlistarmennirnir réttu úr sér og við aflýstum brottförinni. Hinir nýkomnu stigu því næst út á dansgólfið. Þau dönsuðu eins og guðir. Við stóðum á öndinni. Ungu herrarnir skiptust á að dansa við ungu konuna og þá eldri. Fullorðni maðurinn fylgdist brosandi með þeim. Þetta var hans veisla. Það var hann sem borgaði. Eftir skamma hríð bauð hann okkur að borðinu til sín. við vorum forvitnir. Hvers konar fólk var þetta? Það kom í ljós að ungu mennirn- ir voru atvinnudansarar. Þéir til- heyrðu útlenskum danshópi, sem hafði verið boðið til landsins af menningarsamtökum, sem báðar konurnar voru meðlimir í. Full- orðni maðurinn reyndist vera móður- eða föðurbróðir ungu kon- unnar. Hann var vel efnaður. Það hafði okkur skilist strax. Þegar hann hóf frásögn sína skildist okk- ur að hann væri einn hinna ríku í Guatemala. Af jörðum hans var flutt út kaffi, baðmull og kjöt- vörur. Rausnarlegur bauð hann okkur að heimsækja sig og „búa svo lengi sem þið viljið á hvaða búgarði, sem þið hefðuð áhuga á... sumir þeirra eru reglulega fal- •egir“. Ríkur og fjarlægur. En einnig víðlesinn og víðreistur. Hann hafði meira að segja komið til Svíþjóðar. Þegar fyrsti klukkutíminn var liðinn, borgaði hann fyrir einn til viðbótar. Dansinn hafði tekið á sig mynd einhvers konar trúarathafnar þar sem unga konan var miðpunktur- inn. Fullorðna konan var farin að lýjast, tyllti sér hjá okkur og hlýddi á umræðurnar. Gestgjafinn okkar vildi mjög gjarnan ræða listir og bókmenntir,

x

Þjóðviljinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.