Þjóðviljinn - 07.01.1984, Blaðsíða 18

18 SÍÐA - ÞjÓÐVILJINN SHelgin 7.-8. janúar 1984
„Ekkert líst mér á að þu farir að tala við
mig“, segir Margrét Auðunsdóttir í
símann þegar ég falast eftir viðtali fyrir
Þjóðviljann við hana. „Það ereinsog
það sé einhver tíska að vera að tyggja
þetta upp úr gömlu fólki - við sem höf-
um ekkert eða viljum ekkert segja! En
auðvitað máttu svo sem koma“.
Þegar ég kom á tilskildum tíma í viðtalið
við Margréti hélt hún áfram ásömu
nótum í gamansömum tón. Hún hamp-
aði nokkrum endurminningabókum,
sem hún sagðist hafa verið að glugga í
yfirjólin. Allarvoru bækurnarumeða
eftiraldna stjórnmálamenn. „Þetta eru
allt hreinir englar ef marka má bækurn-
ar“, segir hún. „Auðvitað segirfólk
aldrei frá öllu því, sem það hefur upp-
lifað. Ef það væri gert, er ég hrædd um
að færi að fara um ýmsa. “
„Ströng og mikil
kerling lngibjörg“
Margrét Auðunsdóttir fæddist árið 1906
og ólst á bænum Eystri-Dalbæ í Landbroti í
Skaftafellssýslu. Margrét var formaður
Starfsstúlknafélagsins Sóknar frá 1956 til
1973, en Sókn á einmitt fimmtugsafmæli á
þessu ári. Margrét var formaður félagsins á
miklum umbrota- og breytingatímum og
átti oft sæti í miðstjórn Alþýðusambandsins
á þessum tímum.
Margrét kom til Reykjavíkur tvítug að
aldri og átti heima hér í tvö ár samfleytt en
flutti þá til Borgarness. Fyrir henni átti eftir
að liggja búseta í Reykjavík síðar meir, en
þessum tveimur árum sem hún eyddi í höf-
uðstaðnum á árunum 1925-1927 varði hún í
vinnumennsku og nám í hússtjórnardeild
Kvennaskólans.
- Þú manst væntanlega eftir Ingibjörgu
H. Bjarnason?
„Já, hvort ég man“, segir Margrét sposk á
svip. Ingibjörg var þá komin á Alþing, fyrst
kvenna til að sitja í þeirri merku stofnun, en
hún var kjörin á þing af kvennalista árið
1922. Ingibjörg var jafnframt skólastýra
Kvennaskólans.
- Hvernig þótti þér þingkonan?
„Hún var afskaplega ströng og mikil kerl-
ing! Hún stjórnaði að vísu ekki hússtjórnar-
deildinni, en hún borðaði alltaf með okkur,
sem og allir nemendur skólans í heimavist-
inni.
Ég get sagt þér eina sögu, sem var rifjuð
upp fyrir mér fyrir nokkru, en ég hafði þá
steingleymt þessu. Við skiptumst á að
skammta á diskana, stúlkurnar í hússtjórn-
ardeildinni, og Ingibjörg fylgdist grannt
með að vel væri skammtað. Hún lagði mikla
áherslu á að við borðuðum vel, enda fitnuð-
um við allar heil ósköp þennan vetur. En á
morgnana var borðaður hafragrautur og
ekki voru allar stúlkurnar hrifnar af honum
og því var stundum skammtað í minna lagi.
Éitt sinn er ég í húsmóðurhlutverkinu og
allt í einu segir fröken Ingibjörg sisvona:
„Því skammtið þér ekki meira?“ Það var
ekkert fum á mér, heldur svaraði ég að
bragði að ég skammtaði eins og ég ætti að
gera. Um leið varð mér litið yfir borðið og
sá þá á svip allra, að þarna hafði ég hlaupið
á mig. Það var ekki ætlast til að maður
svaraði skólastýrunni! Fröken Ingibjörg
hálfreis upp úr sæti sínu og leit á diskana, en
settist síðan aftur og sagði ekki orð, svo
þarna slapp ég víst vel.
Ætli það megi ekki taka þessa sögu sem
dæmi um það hvað ég var kjaftfor - það
mætti segja mér það! Svona'hef ég víst alltaf
verið.“
„ Kvenréttindamálin
voru stórmái“
„Annars var ég svo ung á þessum árum,
að pólitíkin var ekki farin að glepja mig
mikið, þótt ég hafi haft mikil kynni af henni
í föðurhúsum. En ég man eftir því, að kven-
réttindamálin brunnu á mörgum konum.
Til dæmis var svo um frænku mína,
Steinunni Þórarinsdóttur. Steinunn var á
sínum tíma framarlega í Alþýðuflokknum
og var í Verkakvennafélaginu Framsókn og
tók þátt í Garnaslagnum og flestu því, sem
verkafólk barðist fyrir á þessum árum. Hún
skrifaðist ætíð á við móður mína og ég man
eftir mjög löngu bréfi frá henni þar sem hún
skrifaði um hve nauðsynlegt væri að koma
konu á þing. Þar með var hún auðvitað að
agitera fyrir fröken Ingibjörgu.
Fröken Ingibjörg var kannski mjög vel
meinandi, hún var vel menntuð og vel lesin
og svo var um margt fyrirfólk á þessum
tíma. En að þetta fólk blandaði geði við
alþýðustéttina - því var ekki fyrir að fara á
þessum tímum. Þetta fólk var afskaplega
einangrað frá almúganum, þótt einstaka
„Hefði ég ekki verið
svona kjaftfor“
Rœtt við Margréti Auðunsdóttur, fyrrum formann Sóknar
greint fólk finndist innanum. Þetta var allt
öðru vísi en það er nú.“
„Ólafur Friðriksson
spennandi maður“
„Pólitíkin var mjög hörð í Skaftafells-
sýslu á þeim árum þegar ég var að alast þar
upp. Fyrir kosningar komu frambjóðendur
Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins heim á hvern bæ til að agitera. Móðir
mín hafði fyrir sið að vera ætíð á móti þeim
sem kom. Hún var slyng við að rökræða við
karlana og hafði gaman af þessum deilum.
Þannig kynntist ég vel pólitíkinni sem
krakki. Ég man eftir því, að eitt sinn kom
Sigurður Eggerz heim og það situr enn í mér.
hvað hesturinn hans var fallegur.
En við krakkarnir og vinnufólkið höfðum
ríka tilhneigingu til að fylgja Lárusi Helga-
syni í Klaustri. Það var af því að hann var
alltaf svo góður við okkur krakkana og
skipti sér alltaf eitthvað af okkur þegar
hann kom.
íhaldið hamaðist alltaf á Lárusi, því hann
fylgdi Jónasi frá Hriflu og íhaldið hafði það
á móti Jónasi, að hann hafði sést tala við
Ólaf Friðriksson á götu! fhaldið uppmálaði
bolsévismann alveg hroðalega - þetta voru
allt misindismenn og morðingjar, skildist
manni.
Þegar ég svo kom til Reykjavíkur horfði
ég ekki eins mikið á nokkurn mann og Ólaf
þennan Friðriksson. Ég sneri mér alltaf við
á götu þegar ég mætti honum til þess að-
horfa. Mér þótti þetta afskaplega spenn-
andi maður, eins og nærri má geta!“
Fyrsti
stjórnmálafundurinn
„Veturinn 1926 vildi ein vinkvenna
minna endilega fara á útifund í barnaskól-
aportinu og ég lét tilleiðast. Þetta var fyrsti
stjórnmálafundurinn, sem ég sótti, og mér
verður hann alla tíð minnisstæður.
Öskurkór íhaldsins stóð við ræðupúltið
og við vinkonurnar mjökuðum okkur
áleiðis að púltinu. Þegar Jónas byrjaði að
tala upphóf kórinn söng sinn og öskraði
hátt. Mér rann í skap og reif kjaft við strák-
ana; spurði hvort þeir væru svona hræddir
við Jónas. Ég var stór og stæðileg stúlka og
lenti allt að því í slag þarna. Þetta var mjög
gaman.
Svo kom Ólafur Thors og fór að lýsa
ástandinu í Rússlandi. Sagði m.a. sem svo,
að börn væru tekin frá mæðrunum strax
eftir fæðingu og alin upp á sérstökum stofn-
unum og foreldrar fengju aldrei að sjá börn
sín. Endaði ræðu sína með því að þruma:
„Viljið þið, íslenskar konur, fá slíkt ástand
yfir ykkur?“
Svo komu þeir Héðinn Valdimarsson og
Ólafur Friðriksson og það þýddi ekki fyrir
nokkurn mann að öskra þá niður!"
Stórsprautur
í Borgarnesi
- Þú fluttir svo til Borgarness 1927.
Hvernig var pólitikin á þeim stað?
„Ég fór að vinna á hótelinu í Borgarnesi
1927 hjá Vigfúsi Guðmundssyni úr Flóka-
dal og þarna var alltaf verið að tala um
pólitík, því Vigfús var harður Framsóknar-
maður. Þarna var nokkuð mikil umferð, því
bílvegirnir voru að opnast og menn komu
bæði að sunnan og norðan.
Svo voru það fundirnir. Stórsprauturnar
að sunnan komu alltaf á fundina til að tala
með sínum mönnum. Ólafur Thors og
Hriflu-Jónas endurðu alltaf í stórrifrildí. En
Pétur gamli Ottesen stóð alltaf fastur á sínu
- það gat enginn unnið á honum á þessum
fundum.“
„Hefði ég haft
vit á að þegja“
Margrét Auðunsdóttir réðst sem aðstoð-
armatráðskona til ríkisspítalanna árið 1951
og upp frá því fór hún að hafa opinber
afskipti af verkalýðsmálum.
„Arið 1951 voru nokkur átök í kringum
kosningar í félaginu. Það var smalað í Sókn
og þannig komst ég í félagið.
Ég fór strax að fara á fundi og var nátt-
úrulega eitthvað að rífa kjaft, en deilur lágu
niðri í félaginu fram eftir vetri.
Fyrir jólin 1952 voru gerðir kjarasamn-
ingar og þar var eitt atriðið að lækka átti
verðlag eitthvað. Sókn fékk kauphækkun
eins og önnur félög, en þegar stúlkurnar
fengu útborgað fyrir janúarmánuð var öll
kauphækkunin tekin til baka með hækkun á
fæði, þvotti og húsnæði.
Þetta kom mér svosem ekkert við, þar
sem ég var þarna n.k. ráðskona og ekkert
var af mér tekið. En ég fór nú samt að skipta
mér af þessu og kom þannig af stað þeirri
skriðu sem leiddi til þess að ég lenti í for-
mannssætinu. Hefði ég haft vit á að þegja
sæti ég nú hér í makindum með miklu hærri
eftirlaun en ég hefi nú.“
- Sérðu eftir þessu?
„Nei, elskan mín, ég sé ekkert eftir
þessu. Svona er ég nú vitlaus! Ég hef ekki
einu sinni vit á að sjá eftir þessu.“
Samstaða
um réttlætismál
„Það sem er mér eftirminnilegast úr(
verkalýðsbaráttunni, þegar ég lít yfir farinn
veg, er einmitt matardeilan. Hún sýndi bet-
ur en allt annað, sem ég hef upplifað, hvað
verkafólk getur gert, ef það stendur saman
um réttlætismál.
í matardeilunni var réttlætið fólgið í því
að fá yfirmennina til að viðurkenna orðnar
þjóðfélagsbreytingar. Það var ætlast til, að
fólk keypti fæði og fengi húsnæði á spítölun-
um og þegar þessi deila kom upp, kváðu
yfirmennirnir það skyldu að kaupa fæði á
staðnum. En þetta tilheyrði gömlum tíma;
fólk var farið að búa svo mikið úti í bæ og
giftar konur komnar í félagið og í þessi
störf. Þetta skipulag, sem yfirmennirnir
vildu halda í, var ekki raunhæft lengur. Og
þetta vannst að lokum eftir stranga, en
gleðilega baráttu".
„ Verkalýðshreyfingin
mesta afturhaldið?“
„Það þarf alltaf að skoða alla hluti í Ijósi
hins nýja tíma,“ segir Margrét. „Ég held
næstum, að verkalýðshreyfingin sé mesta
afturhaldið í þjóðfélaginu. Hún vill taka
eitthvað af nýja tímanum, en aldrei ræða
það gamla. Ég er hrædd um, að þetta sé eðli
hennar við núverandi skipulag. Kannski er
þetta einnig mannlegt eðli. Þegar fólk
eignast hundraðkallinn fer það strax að
passa hann. Varla er þessu ástandi um að
kenna mannvonsku eða þekkingarleysi -
ekki lengur í þessu upplýsta þjóðfélagi. “
- Hvað finnst þér um þá gagnrýni, sem
heyrst hefur um verkalýðshreyfinguna und-
anfarið og þá einkum skipulagið?
„Mér finnst sú gagnrýni réttmæt, því
skipulag hennar er auðvitað kolvitlaust.
Samflotin hafa ekki skilað þeim árangri,
sem til var ætlast. Við getum svo sem hugg-
að okkur við að kenna öðrum um hvernig
komið er - t.d. íhaldinu og vondum at-
vinnurekendum. En slík huggun dugir
skammt. Auðvaldið er bara eins og það er,
og við eigum aldrei að búast við einhverju
góðu þaðan. Eitthvað af þessu hlýtur að
vera okkur sjálfum að kenna. Eða er það
ekki? Þegar horft er á það að kaupgjald hér
Margrét Auðunsdóttir átti sæti í miðstjórn Alþýðusambands íslands um árabil. Ekki höfum við nákvæmt ártal á þessari mynd, en
hún sýnir sambandsstjórn ASÍ undir forsæti Hannibals Valdimarssonar. Margrét Auðunsdóttir situr honum á vinstri hönd og hin
konan í sambandsstjórninni er Herdís Olafsdóttir af Akranesi.