Þjóðviljinn - 11.02.1984, Side 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 11.-12. febrúar 1984
Málfríður Einarsdóttir:
Tötra í Glettingi
Ljóðhús 1983
Þegar ég las Hundrað ára ein-
semd á sínum tíma fannst mér al-
veg makalaust að íslenskir höfund-
ar hefðu sama og ekkert skrifað af
svona „magiskum“ bókum. Við,
með alla okkar trú á álfa, tröll og
framliðnar fígúrur. Hér höfum við
lifað bókaflóð desember eftir des-
ember og látið auglýsa ofan í okkur
ævisögur eins, endurminningar
annars, æskuminninga-skáldsögur
ungra manna og endalaust magn af
vandamálasögum hjónabands,
skilnaða og unglinga. Vissulega
hafa í þessari upptalningu leynst
fjári góðir peningar, en einhverra
hluta vegna komast fáir þeirra út
fyrir hversdags raunsæið; samfé-
lagsmyndin er of snertanleg, hugs-
anaradius persónanna takmarkast
við nefbrodd þeirra og sögurnar
því oft grunnar og flatneskjulegar.
j Draumur minn um að lesa
„öðruvísi" bók eftir íslenskan
höfund rættist þó heldur betur þeg-
ar út kom Auðnuleysingi og Tötr-
ughypja, eftir Málfríði Einars-
dóttur árið 1979. Þvílíkt líf í einni
bók. Álfar og framliðnir voru ljós-
lifandi, óútskýranlegir hlutir voru
allra hluta eðlilegastir, hið ómögu-
lega var ekki til. Mér fannst verst
að bókin væri ekki helmingi lengri.
En hið ótrúlega gerðist núna mitt í
síðasta jólabókaflóði - sagan
lengdist um helming.
Tötra í Glettingi er beint fram-
Undrasagan
lengdist
um helming
nei, undrabarn er það," sagði
hún við sjálfa sig og hennifór að
finnast gaman að gefa þvílíkum
litlum anga að sjúga, svo hann
gœti stækkað. Skyldi þetta nú
eiga að taka að sér aðfrelsa heim-
inn? Það mistókst í fyrra
skiptið. “
Skopskyn Málfríðar er með ein-
dæmum og fer hún víða á kostum í
þessari seinni bók um Auðna og
Tötru.
Auðni er alltaf samur við sig;
veit aldrei hvort hann er að koma
eða fara. Hann kemst í viðskipti
við erlendan her sem ekki má fyrir
nokkurn mun nefna á nafn, hagur
þeirra Tötru vænkast ævintýralega
og þau flytja í Auðlegðarhús.
Tötra veltir sér upp úr vellysting-
Súsanna Svavarsdóttir
skrifar um
hald af Auðnuleysingja og Tötrug-
hypju. Og ekki svíkur Málfríður
lesendur sí'na. Frásagnargleðin er
hreint ótrúleg og hrífur mann
áfram frá því að þau hjúin búa í
sárustu fátækt í Ágnesarbæ hvar
þeim fæðist sonur mitt í allri
eymdinni. Ekki er þó krílið óvel-
komið sem ýmist gengur undir
nafninu Gólarinn, Ylfingur Týr,
Yrmlingur eða Tyrfingur. Tötra er
ekkert nema sælan:
„Ekki er þetta mennskur maður,
Málfríður Einarsdóttir
unum og er að springa úr ham-
ingju. En Auðni? Áuðni er týndari
en nokkru sinni, hann er hreinlega
á barmi örvæntingar, en:
„Hann fann ráð.
Hann mundi að hann átti sér
móður. Og sú móðir átti sér aðra
móður, langömmu barnsins, og
hvorug hafði séð það. “
Það rifjast sem sagt upp fyrir
Auðna að hann á mömmu og
ömmu á eyðibýli úti í buska,
Gleiðru í Glettingi. Fjölskyldan
yfirgefur allt sem hún á í borginni
og flytur til þessara kostulegu
mæðgna. Samruni þessara fjögurra
kynslóða gerir búskapinn í Glett-
ingi bæði hræðilega fornlegan og
hánýtískulegan. Tötra er „hámóð-
ins“ kona og ekkert lát verður á
umsvifum hennar og hagsæld í
sveitinni. Auðni heldur áfram að
vera algerlega týndur og utanveltu,
enda er hann séní og hámenntaður,
skilur ekkert í veraldarvafstri og
framkvæmdasemi konu sinnar.
Ólík hjón það.
Inn í þessa hjónabandssögu
Auðna og Tötru fléttast stuttar
sögur, svo og athugasemdir frá
sögumanni, sem eru svo skemmti-
legar að halda mætti að Málfríður
hafi átt galdrapenna. Þó saknaði ég
í þessari seinni bók mystískra til-
þrifa sem einkenndu fyrri bókina. í
henni tókst Málfríði einkar vel að
gera hversdagslega hluti undar-
lega, þ.e. að sjá með augum þess
sem sér þá í fyrsta skipti. Seinni
bókin ber meir einkenni ævintýra
og er í henni lítil vísun í álfatrú og
þjóðsagnahefðina. En Málfríður
hefur gott vald á báðum þessum
tegundum bókmennta og nú að
henni allri verður maður að vona
að á íslandi séu til höfundar sem
hafa skilning á magískum hluta
þjóðarsálarinnar og takist að hrista
af sér hversdags-raunsæið sem hef-
ur um of einkennt íslenskar bók-
menntir síðustu ára.
Súsanna Svavarsdóttir
Aungull dauðans
og brotin skurn
Gyrðir Elíasson. Svarthvft axlabönd.
GM
Sauðárkróki 1983.
f leikgerð Milans Kundera á Jak-
obi og meistaranum segir:
Skáldum fjölgar um 400 þúsund á
hverju ári í Frakklandi og það er
enn verra í upplýstum löndum.
Eins og til dæmis á íslandi þar
sem stundum koma út þrjátíu eða
fimmtíu ljóðakver á ári og mörg
eru eftir nýliða.
Það er ljóst af mörgum dæmum,
að þeir sem skrifa reglulega um
bækur hafa verið í nokkrum vand-
ræðum með þessar yrkingar, sem
flestar koma í einskonar Sjálfsút-
gáfu. Oft finnst mönnum að of
snemma sé af stað farið með bóka-
útgáfu, að ljóðin hefðu mátt bíða
lengurísalti, bíðaeftir aðhöfund-
arnir sjálfir kæmu sér í vissa
gagnrýna fjarlægð frá þeim. En
slíkt segja menn ekki upphátt við
verðandi snillinga. f annan stað:
Jafnvel þótt ljóðin séu beinlínis
vond þá er það ekki sagt heldur,
því að hver vill rífa sjálfstraust úr
ungu skáldi?
Vitur maður sagði að til væru
þrjár dauðasyndir: ein væri að taka
brennivín afgömlum manni, önnur
að taka hugsjón frá ungu skáldi.
(Og þá sjálfa skáldskaparhugsjón-
ina kannski). En ég er búin að
gleyma því hver hin þriðja var.
Þessi formáli er kannski út í hött
og kemur Gyrði Elíassyni ekkert
sérstaklega við. En það er kannski
ekkert á móti því heldur, að hann
fylgi með þessari umsögn um fyrstu
ljóðabók en ekki einhverri annarri.
Þetta eru byrjunarljóð og les-
;andinn hefur mjög hugann við þá
staðreynd, óneitanlega. Hérna er
bálkur sem heitir „Eftir prédíkun“,
þar er tappað af vitundarflæðinu.
Þarna er „Úr kvöldbók einstæð-
ings“, æfing í opnu hvunndags -
ljóði með undirtónum. f hinum
þriðja bálki er kvæði sem heitir
„bæjarbragur": fimmtudagskvöld
við höfnina, hversdagsstaðreyndir
eru lagðar þétt hver upp að ann-
arri, en vafasamt að það kvikni af
' þeim líf. Stundum er farið með til-
ivistarmál í knöppu formi: tyAun-
Árni Bergmann
skrifar um
bókmenntir
gull dauðans glepur alla þótt kunni
að vera ryðgaður“. Þetta er byrjun
á kvæði sem heitir „Nýr sann-
leikur“ og rís því miður ekki undir
slíku nafni. Svo er það lífshlaupið:
„fæSing/ferming/gifting/fæðing/-
slag/endurhæfing/annað slagið...“
Niðurrif heitir eitt kvæði úr sama
Þegar reykur var upp liðinn af
húsarústum heimsstyrjaldarinnar
síðari fundust hér og þar, stundum
á ótrúlegustu stöðum, dagbækur,
frásagnir, ljóð, sem fórnarlömb
umsáturs og hungurs eða þá kyn-
þáttahaturs og ofsókna höfðu eftir
skilið í þolgóðri von um betri heim
sem risi úr svörtu myrkri og þéttu.
Og vegna þess að það er mönnum
eðlilegt að finnast mest til um af-
brot sem eru framin gegn börnum,
þá er Dagbók Önnu Frank, hol-
lenskrar gyðingastúlku, frægust af
öllum þessum bókum - hefur hún
verið þýdd á ótal tungumál, leikrit-
ið sem á dagbókinni er byggt hefur
og víða farið. Dagbókin kom
reyndar út á íslensku í annað sinn
fyrir síðustu jól.
Sögur úr fylgsni
Eins og menn vita segir dagbók-
in frá lífi nokkurra gyðinga sem
fela sig fyrir nasistum uppi á lofti í
húsi einu í Amsterdam, um leið frá
ótta, von og fyrstu ást kornungrar
stúlku sem þrátt fyrir allt sem yfir
hennar fólk dundi treysti sér til að
bálki: smiðir eru að reisa heilsu-
hœli, en þeir reykja í pásum.
Þetta dugir ekki í „stólræður",
heldur ekki í það að vera skop um
stólræður.
En þar með aðeins hálf sagan
sögð.
Æfingar eru þetta að sönnu, en
hafa þann kost.að nýskáldiðraup-
ar ekki og rausar, forðast mælsku,
nær því öðru hvoru að höndla
„eitthvað“ í fáorðum smámyndum,
ekki síst þegar guð og geimur og
tími hverfast í einfaldar myndir
sem geta verið í betra lagi áleitnar.
Eða svo segir í „rok“:
halda því fram að mennirnir væru
góðir í sér innst inni. En fáir vita,
að dagbókin er ekki það eina sem
Anna hefur skrifað. Hún lét einnig
eftir sig sögur, ævintýri, minninga-
brot og greinar, sem hafa komið út
bæði á hollensku og nú á ensku. Á
ensku heitir safnið „Tales from the
Secret Annex“. Það hefur fengið
hina bestu dóma og þykir staðfesta
ótvíræða rithöfundarhæfileika
Önnu Frank.
í umsögn um þessa bók í Times
er ýmislegt sagt um efni hennar.
Alls eru um þrjátíu ritsmíðar í bók-
inni, stærri og smærri. Sumt eru
smámunir - barnsleg endurminn-
ing um að Anna hafði rangt við í
reikningsprófi, ekki sérlega vel
heppnaðar tilraunir með yrkingar í
léttum tón. í ritsmíð sem kallast
„Draumar um kvikmyndafrægð"
reynir Anna að gera sér grein fyrir
því hvernig umhorfs er í Holly-
wood. Hún lætur sem kvikmynd-
astjömur þrjár, Lofa, Priscilla og
Rosemary Lane, bjóði sér í heim-
sókn á höfuðból kvikmyndanna.
Allt gerist þar vestra með undra-
Aður óbirt
• •
ritverk Onnu Frank
rétt
einu sinni
steypist myrkrið
yfir hnöttinn
svartur fugl
að setjast
á egg sitt
þó skurnin sé brostin.
Það var líka í Tímariti Máls og
menningar efni eftir Gyrði sem bar
því vitni, að hann væri að sækja í sig
veður og vind, gerast frjálsari og
áræðnari og er gott til þess að vita.
ÁB
Anna Frank: Mamma, sagði
Bangsi ruglukoliur, ég fann aldrei
þennan heim...
hraða - ekki líða nema nokkrir
dagar í þessari fantasíu þar til Anna
hefur gert sjálfa sig að ljósmynda-
fyrirsætu. En margskonar kröfu-
harka sem frægðinni fylgir reynist
ungri stúlku úr Amsterdam um
megn, og hún er fegin að geta
flogið aftur heim til Hollands. „Nú
hefi ég grannskoðað hvemig
frægðarfólk lifir“ segir hún að lok-
um.
Ein ritgerðin fjallar um rótgróna
hollenska andúo á nekt, sem Önnu
finnst meiraen fáránleg.Hæverska,
segir hún, og feimni, geta
gengið of langt. Færa menn blómin
í föt þegar þau eru tínd? Mér finnst
ekki að við séum svo mjög frá-
bmgðin náttúrunni. Hvers vegna
ættum við að skammast okkar fyrir
þau klæði sem náttúran sjálf hefur
fært okkur í?
Ævintýrin best
í fyrrnefndri frásögn af bókinni
er þess getið, að best heppnuðu rit-
smíðarnar í bókinni séu ævintýrin.
f einu þeirra, sem ef til vill mætti
kalla „Ruglukollur könnuður"
segir frá bangsa einum, sem heldur
inn í borgina þar sem mannfólkið
býr og verður náinn vinur og við-
mælandi hunda, bfla og manna. Að
lokum snýr hann heim aftur til
móður sinnar og reynir að afsaka
fyrir henni flakk sitt. „Ég ætlaði að
uppgötva heiminn“ segir hann. Og
gerðir þú það? spyr móðir hans.
„Nei, nei... eiginlega ekki, ég fann
hann aldrei“.
1 ævintýrinu sem heitir
„Draumur Evu“ er brugðið á það
kunna ráð úr ævintýrunum að gera
plöntur að persónum með sérstakri
skapgerð hver. Rósin reynist held-
ur svona vesæl fegurðardís og hefur
mjóa kattarödd. Kastaníutréð er
sterkt og eigingjarnt. Og þar fram
eftir götum. En hitt vita blóm og
tré, að ef þau eru í vanda stödd þá
er ráð að leita til Furunnar, sem
sýnir öllum samúð og skilning.
í lok umsagnarinnar segir á þá
leið, að þetta nýja safn staðfesti vel
þá lexíu sem farið er með í Dagbók
Önnu Frank: það dugir skammt að
snúa baki við angistinni, en það er
ekki hægt að loka vonina úti...
áb tók satnan.