Þjóðviljinn - 03.03.1984, Síða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 3. - 4. mars 1984
bókmenntir_____________
Syndin er ekki ávallt
það sem hún þykist vera
„Þegar konur fara frá mönnum sínum vilja þær
eitthvað serp þær vita ekki alveg hvað er; en þessi
vilji er svo sterkur að þær geta ekki staðið kyrrar“
'segir Inge Eriksen.
Danska skáldkonan Inge Erik-
sen er í heimsókn og í dag, laugar-
daginn þriðja mars, segir hún frá
verkum sínum og viðhorfum í Nor-
ræna húsinu. Inge Eriksen er höf-
undur sem á seinni árum hefur vak-
ið mikla athygli: henni hefur tekist
að hafa endaskipti á mörgum sið-
rænum og fagurfræðilegum gildum
án þess nokkru sinni að hverfa frá
vonarkjarna um betra mannlíf.
Hún er ekki þeirrar skoðunar að
konur hafi sérstöku hlutverki að
gegna fyrir sakir kynferðis síns, en
það eru konurnar sem eru illa
sviknar, segir hún, og því grípa þær
til varnaraðgerða sem búa yfir ýms-
um möguleikum.
Inge Eriksen er lúsiðin, afkasta-
mikil og afskiptasöm um allt mögu-
legt í blöðum og tímaritum, og
verður ekki gerð tilraun til þess hér
að lýsa ritferli hennar. Aftur á móti
ætla ég að lýsa viðhorfum hennar,
ekki síst eins og þau koma fram í
skáldsagnabálki hennar miklum,
sem ég tel mikilvæga forsendu fyrir
því áformi hennar nú að skrifa vís-
indaskáldsöguflokk í mörgum
bindum - í fyrra kom fyrsta bókin
út, „Hóran frá Gomorra".
Konur aðalpersónur
Konur eru ávallt aðalpersónur í
bókum Inge Eriksen. Þær eru oft-
ast í annarlegu umhverfi, sem gefur
lesandanum möguleika til að upp-
lifa það líf, sem lýst er, úr fjarlægð
- um ieið og atburðarás og ákvarð-
anir, sem teknar eru, hitta beint
inn í þá óreiðu langana sem við
göngum með.
Inge Eriksen hefur konur í aðal-
hlutverk vegna þess að hún telur
þær hafa meiri hæfileika en karlar
til að tefla djarft, stíga út fyrir þær
takmarkanir sem viðurtekinn veru-
leikinn setur, einnig finni þær til
ábyrgðar gagnvart umheimi og
framtíð sem á sér naflastreng í
einkar persónulegri og líkamlegri
ástarþörf.
Inge sagði fyrirskömmu í viðtali,
að fyrir einum fimm árum hefðu
menn sagt að karlar væru að brotna
niður, en konur að brjótast upp.
En sannleikurinn væri sá, að karlar
væru svo sjálfumglaðir að ekki
verði við unað, því sjálfsánægja
þeirra sé tengd því að þeir ríghaldi í
heimsmynd sem er hrunín -
augljóst að karlar eigi auðvelt með
að staðna, en það sé erfiðara fyrir
konur.
Inge Eriksen hefur stungið á
heimsmynd karlmennskunnar á
þann hátt. að lesandinn getur
skynjað tilveruna hreyfanlega, að
ekkert er ákveðið endanlega. Og
að engin samfélagsbreyting rís
undir nafni ef hún verður til þess að
stýfa ástargáfuna, draga úr trausti
og tryggð.
Hylling til lífsins
Fyrst í skáldsagnabálkinum er
„Viktoría og heimsbyltingin"
(1976). Lesandinn varþarstaddurí
annarlegu umhverfi og tók þátt í að
koma á fót sameignarbúum, hann
vann frá því árla morguns við að
klæða fjallshlíðar gróðri og á
kvöldin var hann mættur til funda
þar sem öll þessi vandamál - forystu
sveit og óbreyttir, valddreifing,
draumar og veruleiki - voru fléttuð
saman af bullandi og ólgandi
ímyndunarafli, sem áðurhafðiekki
þekkst á vettvangi danskrar vinstri-
mennsku. Það skipti svo mestu að
koma ástinni á réttan stað í bylting-
unni. Oghvað gerir Viktoría-ein-
lægur byltingarsinni og dugandi
bóndi við kynhvöt sína? Það vakti
mikla gremju að Viktoría fór ekki
eftir forskrift áttunda áratugarins
um „frjálsar ástir", sem í reynd
þýddi lausung og vantrú á sambúð
tveggja. Svo virtist sem Viktoría
veldi ekki einu sinni sinn karl.
Hann valdi hana - og ekki út frá
skynsemdarhjali eins og þessu: Við
erum bæði byltingarforsprakkar og
gætum eins vel fært rúmin saman...
Ónei, hann var frumstæður eins og
steinaldarmaður og tók hana með
valdi (seinna gekk allt náttúrlega
miklu betur, því sannleikurinn var
sá að hún vildi hann!!). Viktoría
hafði mörg heiftarorð um þessa
nauðung yfir kaktusbrennivíni í
kvennahópi - en hún var gagntekin
af sínum karli.
Mörgokkargátu hreint ekki sætt
sig við þessa undirgefni við þann
sterka og okkur fannst að Inge Er-
iksen hefði svikið samanlagða
kvennahreyfinguna.
En samt sem áður heillaði bókin
alla rómantíkusa til vinstri við
Framfaraflokkinn (þ.e. Glistrup).
Þetta er galdur sem Inge Eriksen
kann. Hún tekur hluta þess veru-
leika, sem við öll þekkjum, ásamt
þeim draumum sem okkur finnst
að til heyri, kemur þessu öllu fyrir í
öðru umhverfi og loftslagi. Og þar
sjáum við draumana ganga upp
eins og við höldum að við viljum -
að undanskildum þeim draumnum
sem nærgöngulastur er hverjum og
einum: drauminnumsamlífið-um
hið endurleysandi og frjóa sam-
band í von um tryggð, sem gerist
veruleiki. Veruleikinn umhverfis
okkur segir, að ástartengslin séu
dauð, framtíðin sýnist ekki hafa
pláss fyrir þau - samt er það þessi
hamslausa ástarsaga sem heldur
bókinni saman og fær okkur til að
fletta áfram. Munúðarfull ást, sem
rís undir nafni, hafði smeygt sér inn
á tilfinningaskala þann sem danskir
vinstri menntamenn leyfðu sér -
ómeðvitað - að viðurkenna.
Það sem var
og getur orðið
Fuglatréð (1979) gerist á árunum
1973-75 í Kaupmannahöfn og
skotist er til Hamborgar, Barce-
lona og London. Við erum á þekkt-
um slóðum og fylgjumst með tveim
konum. Júlía er einkar normal
kona, fráskilin skrifstofustúlka
með barn og veit ekki hvernig hún
á að koma fram við þá karla sem
hún verður hrifin af. Við fylgjumst
með Júlíu íöðrum hvorum kaflaog
Ariellu í hinum þar til leiðir þeirra
liggja saman í lokin. Júlía er hin
jarðbundna draumóramanneskja,
en Ariella hin upphafna-eðlisávís-
un og innblástur ráða hennar gerð-
um. Húnerlínudansari-geturhaf-
ið sig til flugs bæði í líkamlegum og
andlegum skilningi - og í lok skáld-
sögunnar verður hún örkumla-
manneskja eftir slys sem hún á ekki
sök á. Einnig hér eru ástir konu og
karla það afl, sem gerir mögulegt
að komast yfir eymd og volæði allt
um kring.
Skáldsagan fjallar um þann sárs-
auka sem manneskjan finnur eftir
að hún hefur glutrað niður minn-
ingunni um það sem í raun skipti
máli. Fuglarnir sem sitja í trénu eru
hróp til okkar frá minningunni
gleymdu um tilfinningar, sem við
þurfum að bera með okkur.
Meðan Ariella situr í faðmlögum
ástmanns síns Thomasar, sem er
rétt eins og fulkomin ástarímynd
og ástmaður Viktoríu nema hvað
hann er flugmaður en ekki bylting-
armaður, og loftið sogast hægt út
og inn um varir hennar og sú til-
finning að þau tilheyri hvort öðru
vex og það er eins og húðin hafi
verið flegin af henni, þá kemur skip
langt að inn úr þokunni:
„Hljóðlaus sigling skipsins í
nóttinni og þurrt blikkglamrið
fylltu hana þrá - þetta var eitthvað
sem gerðist fyrir löngu; kannski var
sorgin svo sterk um borð í skipinu.
að minningin um hana sveif yfir
sjónum eins og vein fugls sem
heyra mátti mannsaldri síðar".
Mestu varðar að geta heyrt þetta
vein, þetta óp, og skilja harm þess,
annars fer illa, við verðum sljóir
tölvukroppar. Ást þeirra Thomas-
ar og Ariellu tortímir þeim sjálf-
um, en honum tekst að láta Ariellu
nota sásaukann til einhvers konar
skapandi endurlausnar.
Nýtt siðgæði,
ný aðferð
Á áttunda áratugnum neitaði
Inge Eriksen að láta setja sig á bás
sem kvenrithöfundur. En vaxandi
tæknivæðing mannlífsins hefur gert
það ljóst, að það er um tvenns-
konar framtíð að velja. Önnur ein-
kennist af skammtímalausnum og
miðar að því að halda í þau störf
sem til eru svo að neyslan dragist
sem minnst saman og menn geti
ímyndað sér að þeir séu ánægðir
vegna þess að allt sýnist vera í lagi.
Meðan framleiðslan raskar vist-
fræðilegu jafnvægi og hæðir það líf
sem er enn ekki fætt. Þetta er fram-
tíð tæknivæðingarinnar og öðru
fremur tengd lífi og vitund karl-
manna. Inge Eriksen kallar tækni-
væðingu mannlífs synduga, vegna
þess að hún takmarkar manneskj-
una, kemur í veg fyrir að hún lifi
heilu lífi.
Hin framtíðin mótast af þeim
þrám sem t.d. eru að baki ákvörð-
un kvenna þegar þær fara frá
körlum sínum. Oft hefur verið
kippt undan okkur fótum og karlar
taka þessu með þolinmæði. En
Inge telur ekki að konurnar gjöri
slíkt hið sama - hinsvegar spyrji
þær sig: „Hvað tökum við til bragðs
í heimi sem er eins og hann er?“ Og
þær taka að hugsa og framkvæma
sem best þær geta út frá minning-
um um það sem glataðist. Það at-
hæfi gæti sýnst óskynsamiegt - en
það er hreyfing sem sprettur af
þörfinni fyrir fullgilt mannlíf-sál-
arlíf í lifandi hoidi og blóði.
Þegar í Fuglatrénu eru átök milli
kynjanna, átök um val milli þess-
ara tveggja kosta. Julie segir við
Martin, sem hún er óljóst ástfangin
af, en sem skilur ekkert vegna þess
að hann er þegar á valdi tækninnar:
„Tíminn er undarlegur, hann er
hvergi, tíminn er gleyminn og þess
vegna verðum við sjálf gleymin...
jafnvel sterkustu upplifanir hríslast
niður milli fingra okkar og við get-
um ekki fengið þær til að vinna
með okkur í, í okkar þágu, eins
þótt við vildum".
Það er ekki mögulegt lengur að
halda í það sem máli skiptir, við
höfum glutrað niður því sem við
áttum að byggja á - og nú er um að
ræða að finna það aftur.
í síðustu bók sinni „Hóran frá
Gómorra“ heldur Inge Eriksen
áfram með þessar andstæður í
formi vísindaskáldsögu, skáldsögu
sem er skrifuð í mjög þéttum og
kröfuhörðum stíl. Þar gefur hún
okkur heldur betur á baukinn i
makræði okkar og krefst þess að
við séum einbeitt og sjálfum okkur
samkvæm í hugsun. Hún reynir að
gjöra okkur óánægða og
dauðhrædda við þann tilfinninga-
sljóa veruleika sem sagan lýsir, og
við getum kannast við, þótt í litlu
sé, í veruleika okkar samtíðar.
Betur færi að margir bregðist
eins við - það gæti ef til viil skapað
ósk um að gefa sig með hrifningu á
vald ábyrgðartilfinningar, ábyrgð-
ar á framtíðinni. (áb snaraði)
eftir Lisu Schmalensee
Inge Eriksen er í heimsókn og taiar í Norræna húsninu í dag. „Jafnvel sterkustu upplifanir hríslast niður á niilli
fingra okkar og við getum ekki fengið þær til að vinna með okkur...“