Þjóðviljinn - 03.03.1984, Blaðsíða 25

Hver var aðdragandinn að undirritun hins
nýja kjarasamnings í stuttu máli?
Það má byrja á að rifja upp að verkalýðs-
hreyfingin endurheimti samningsréttinn í
byrjun desember. Miðstjórn Alþýðusam-
bandsins ákvað þegar að beita sér fyrir
bráðabirgðasamkomulagi um hækkun
launa í 15.000 krónur. Hugmyndinni var
algerlega hafnað af atvinnurekendum, og
ríkisstjórnin var ekki reiðubúin til að beita
sér fyrir félagslegum aðgerðum, nema ef
vera kynni í tengslum við hugsanlega samn-
ingsniðurstöðu.
Á formannafundi í Alþýðusambandinu í
desemberbyrjun reifaði ég hugmyndina um
að félögin hefðu samningsgerðina á sinni
könnu. Með því taldi ég að félagsmenn og
forystulið félaganna fyndu betur til þeirrar
ábyrgðar sem viðræðum og samningsgerð
eru samfara.
Hugmyndinni
var hafnað
Hverjar voru undirtektirnar?
Hugmyndinni var einfaldlega hafnað.
Menn töldu að staða hinna einstöku fé-
laga til að beita sér væri mjög erfið vegna
þess að atvinnuástand hefur víða verið
slæmt. Hitt vó þó þyngra að kvótakerfið
mun draga verulega úr útgerð vítt og breitt
um landið mikinn hluta úr árinu. Við þessar
aðstæður getur verið mjög erfitt fyrir fé-
lögin á landsbyggðinni að gangast fyrir að-
gerðum á sínu svæði. Því töldu menn heppi-
legra að heildarsamtökin færu með samn-
ingana, þó að ljóst sé að aðstaða þeirra til
aðgerða hlýtur einnig að vera mjög erfið af
sömu ástæðum.
Var formannaráðstefnan þá að lýsa yfir að
hán vildi samninga en jafnframt að ekki
kœmi til greina að stofna til átaka?
Nei, það var engin ákvörðun tekin um að
ekki skyldi gengið til átaka, en menn gerðu
sér grein fyrir þeirri erfiðu baráttustöðu
sem mörg verkalýðsfélögin voru í og eru
raunar enn.
Viðræður voru teknar upp að nýju, en við
vorum sammála um að ekki væri ástæða til
að leggja fram sundurgreindar kröfur. En
rétt er að minna á, að bilið milli samnings-
aðilanna var mjög breitt og bannað að
semja um vísitölubætur á laun.
Snemma í janúar fór svo að örla á vilja til
raunhæfra viðræðna hjá VSÍ. Um miðjan
mánuðinn var komin fram gróf mynd af því
í hvaða farveg hugsanlegir samningar gætu
farið. Eftir að þær hugmyndir höfðu verið
ræddar í miðstjórn Alþýðusambandsins og
á vettvangi landssambandanna var ákveðið
að halda viðræðum áfram.
Um miðjan febrúar var ljóst að ekki
þjónaði neinum tilgangi að halda þófinu
áfram og óhjákvæmilegt var að fá fram
skýra afstöðu stærri hóps. Á formanna-
fundi hinn 19. febrúar var því lögð fram sú
einfalda spurning hvort freista ætti þess að
ná samkomulagi á þeim grundvelli sem fyrir
lá.
Ekkert prívatmál
mitt og Magnúsar
Voru mönnum þá Ijósir þeir annmarkar
sem á hugsanlegum samningi yrði?
Að sjálfsögðu gerðum við grein fyrir
þeim, og við drógum upp með skýrum hætti
þá ókosti sem felast t.d. í því að dagvinnu-
tekjutryggingin fyrir sextán og sautján ára
unglinga fengist ekki hækkuð eins og hjá
öðrum.
Við spurðum hvort fundurinn teldi
skynsamlegra að hafna slíkum samningi og
undirbúa átök t.d. í mars til að knýja fram
aðra og betri niðurstöðu. Fundurinn taldi
rétt að reyna til þrautar að ná fram samningi
á þeim nótum sem fyrir lá. Miðstjórn ræddi
síðan samningsuppkastið og ákvað með at-
kvæðum allra fundarmanna nema fjögurra,
sem sátu hjá, að það skyldi undirritað.
Helgin 3. - 4. mars 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 25
Helgi Guðmundsson ritari Alþýðubandalagsins ræðir
við Ásmund Stefánsson forseta Alþýðusambands Islands
Verkalýðshreyfingin
mun ekki sætta sig
við kj araskerðingu
til frambúðar
Þriðjudaginn 21. febrúar var samningur-
inn svo undirritaður og staðfestur á for-
mannafundi samdægurs. Af þessu er ljóst
að allar fullyrðingar sem settar hafa verið
fram, meðal annars af formanni Alþýðu-
bandalagsins hér í Þjóðviljanum, um að
samningurinn sé prívatmál mitt og Magnús-
ar Gunnarssonar framkvæmdastjóra
Vinnuveitendasambandsins, eru ekki í
samræmi við staðreyndir málsins.
Er álit formanna á baráttuhug félags-
manna rétt?
Já, það tel ég. Formennirnir þekkja vel til
hver á sínu svæði. Menn mega ekki gleyma
því, að mikill fjöldi þeirra vinnur sín dag-
legu störf á venjulegum vinnustöðum og
gegna formannstarfinu í frístundum. Þeim
er því mætavel ljóst hver stemmningin er á
vinnustöðunum.
Vonleysi og óðaverðbólga
Var eitthvað gert af hálfu verkalýðsfélag-
anna til að efla baráttuviljann og gera fólki
grein fyrir því, að árangurinn yrði í samrœmi
við vilja og áhuga þess sjálfs?
Eflaust hefur það verið eitthvað misjafnt,
en af margra hálfu hefur verið haldið vel á
því efni. Alþýðusambandið hefur dreift
margvíslegum upplýsingum til félaganna og
einstakra félagsmanna. Ég minni á bækl-
inginn sem við gáfum út sem svar við tillög-
um atvinnurekenda um að fella niður fé-
lagsleg réttindi, fréttabréfið, sem stundum
hefur farið fyrir brjóstið á blöðum eins og
Morgunblaðinu, þó ekki sé það mikið að
vöxtum, og bæklinginn sem gefinn var út
vegna undirskriftasöfnunarinnar. Auk þess
er nú, og hefur verið undanfarna mánuði,
unnið markvisst að eflingu Vinnunnar, sem
er jú málgagn Alþýðusambandsins.
Er verkalýðhreyfingin með þessum samn-
ingi að sœtta sig við þá hrikalegu kjaraskerð-
ingu sem yfir launafólk hefur dunið á sl. ári?
Auðvitað sættir verkalýðshreyfingin sig
ekki við kjaraskerðinguna til frambúðar.
Meginverkefni okkar er að sjálfsögðu að
komast upp úr þeirri lægð sem við höfum
verið í og erum í enn. Hitt er jafn ljóst, að
hvert skref sem við stígum í þá átt hlýtur að
markast af þeim aðstæðum sem við búum
við.
Verkalýðshreyfingin fékk á sig lög um af-
nám samningsréttar og verðbóta í fyrravor.
Hefði hún ekki átt að rísa upp þá strax og
brjóta slík ólög á bak aftur?
Þegar svona er spurt, er rétt að minna á,
að þessi ríkisstjórn er ekki sú fyrsta sem
grípur til lagasetningar til að ógilda eða hafa
áhrif á kjarasamninga. Síendurteknar árás-
ir stjórnvalda hafa skiljanlega vakið ákveð-
ið vonleysi með fólki. Ég held að slíkt von-
leysi hafi verið almennt eftir setningu bráð-
abirgðalaganna í fyrra, en auk þess má ekki
gleyma þeim áhrifum sem langvarandi óða-
verðbólga hefur á afstöðu fólks. Við vorum
áreiðanlega ekki í neinni aðstöðu til að efna
til þeirra stórfelldu átaka á vinnumarkaðn-
um sem hefði þurft til að sveigja ríkisstjórn-
ina til undanhalds þegar í stað.
Kaupmáttarhrapið stöðvað
Hvert er meginefni samninganna?
í fyrsta lagi er kaupmáttarhrapið stöðvað
sem ella hefði haldið áfram. I öðru lagi
hefur tekist að lyfta sérstaklega þeim sem
búa við lægstu taxta og dagvinnuna eina.
Hækkunin á dagvinnutekjutryggingunni er
15.5% þegar almenna hækkunin er 5%. í
þriðja lagi hefur fengist fram veruleg til-
færsla til einstæðra foreldra og annarra með
mikla framfærslubyrði með samkomulagi
við stjórnvöld. Þannig hefur tekist að ná
fram verulegum úrbótum fyrir þann hóp
sem býr við erfiðustu aðstæðurnar.
Eru þessar úrbœtur ekki keyptar nokkuð
dýru verði, eins og til dtemis því að aldurs-
mark til að ná fullorðinskaupi er nú hœkkað
upp í átján ár?
Langstærsti ágalli samningsins, fyrir utan
það að kauphækkanirnar eru ekki meiri en
þær eru, er að ekki skyldi takast að hækka,
dagvinnutekjutrygginguna fyrir sextán og
sautján ára unglinga eins og hjá öðrum.
Auðvitað orkar mjög tvímælis í svona að-
stöðu hvort rétt er að gangast inn á samning
með þessum annmarka. Það var hins vegar
niðurstaðan að sú hækkun á tekjutryggingu
sem næðist til alls þorra fólks, væri svo mik-
ils virði að ekki væri verjandi að hafna
samningnum þrátt fyrir þennan augljósa og
alvarlega ágalla. Hvað snertir hlutfall yfir-
vinnu lægstu taxta og áhrif dagvinnutekj-
utryggingar á bónus er um að ræða atriði
sem öllúm hafa verið ljós fyrirfram og lágu
skýrt fyrir þegar 15.000.- krónu krafan var
samþykkt á þingi Verkamannasambands-
ins og víðar.
Er nokkur tryggingfyrir því að launafólkið
verði ekki sjálft látið borga innihaldið í fé-
lagsmálapakkanum með lœkkuðum niður-
greiðslum á landbúnaðarvörur?
Um fjármögnunina hefur ekki verið sam-
ið. Hins vegar er rétt að gera sér grein fyrir
því, að þó allur pakkinn yrði greiddur með
lækkun á niðurgreiðslum, myndi sá hópur
sem fær mestar bætur hafa áfram ótvíræðan
ávinning af tilfærslum. Útgjaldaauki ein-
stæðra foreldra vegna hækkunar á landbún-
aðarvörum yrði 200-300 kr. á mánuði en
tilfærslan 2.000-5.000. Hvernig sem á málið
er litið, er alveg ljóst að ekki fer það sama
úr vasanum og í hann fer.
Ef ríkisstjórnin ekki stendur við sinn hlut,
hvað gerir verkalýðshreyfingin þá?
í raun hefur ríkisstjórnin þegar gefi örugg
fyrirheit um að við samkomulagið verði
staðið. Ég bendi á yfirlýsinguna sem fylgdi
samkomulaginu við BSRB.
Þarf ekki að gilda
nema í 6 mánuði
Hafnar verkalýðhreyfingin ekki íþeirri að-
stöðu að verða að una kjaraskerðingunni
langt fram á ncesta ár þar sem samningurinn
gildir til 15. apríl 1985?
Það er að vísu rétt að samningurinn gildir
fram í apríl á næsta ári. Hins vegar eru í
honum uppsagnarákvæði sem gera kleift að
segja upp kaupliðunum miðað við fyrsta
september og aftur fyrsta janúar. Hann
þarf þess vegna ekki að gilda nema í sex
mánuði.
Hvaða skilyrði þurfa að vera fyrir hendi til
þess að það verði gert?
Fyrst og fremst þau að félögin hafi trú á
að þau geti bætt stöðu sína með því að segja
samningunum upp og knýja á um nýjan og
hagstæðari samning. Éf þær verð-
lagsforsendur sem samningurinn byggist á
verða aðrar en við gerðum ráð fyrir,
breytast kaupmáttarforsendurnar að sjálf-
sögðu einnig. Þá ríkir óvissa um aflabrögð
og gengisþróun og ástandið allt. í samn-
ingnum er engin krafa um ákveðin skilyrði
til uppsagnar. Þess er t.d. ekki krafist eins
og stundum hefur verið áður að gengið hafi
fallið um eitthvað ákveðið, eða að verðlag
hafi hækkað um eitthvað tiltekið áður en
uppsögn kemur til greina. Verkalýðsfé-
lögin hafa ákvörðun um uppsögn algerlega í
sinni hendi.
Fœst nokkur til að segja upp kaupliðinum,
þar sem hinar umsömdu hœkkanir á síðarí
hluta samningstímans falla niður með upp-
sögninni?
Meti félögin aðstöðu sína svo, að þau geti
knúið fram hagstæðari niðurstöðu með
uppsögn og nýrri samningsgerð, hljóta þau
að gera það.
Sérstaða
Dagsbrúnar
Kom afstaða Dagsbrúnar þér á óvart?
Bæði og. Dagsbrúnarmenn hafa lýst sinni
sérstöðu á mjög skýran hátt. Ég gerði mér
því fulla grein fyrir því, að þeir myndu ekki
samþykkja samninginn óbreyttan, ég
reiknaði hins vegar ekki með því að þeir
myndu snúast gegn honum í heild sinni.
Styður Alþýðusambandið Dagsbrún í \
hugsanlegum átökum ef til þeirra kemur? j
Til þessa hefur ekki verið tekin nein efn- !
isleg afstaða, en mér sýnist að það mál muni
brenna meira á þeim félögum sem næst
Dagsbrún standa, en Alþýðusambandinu j
sjálfu.
Nái Dagsbrún og/eða aðrir sem ekki hafa
samþykkt samningana betri samningum,felst
ekki í því vantraust á forystu Alþýðusam-
bandsins?
Það væri frekar staðfesting á slæmri bar-
áttustöðu. Forysta Alþýðusambandsins,
sem þannig væri lýst vantraust á, væri býsna
stór, varla færri en hundrað manns.
Höfðum ekkert val
Nú er Ijóst að mikillar óánœgju gœtir hjá
þvífólki sem vinnur bónusvinnu, vegna þess
að það fcer einungis 5% hœkkun þegar dag-
vinnutekjutryggingin hœkkar um 15.5%. Er
bónusvinnukaupið ekki einfaldlega orðið allt
of lágt?
Það kann vel að vera. Þessi óánægja er í
sjálfu sér vel skiljanleg, vegna þess að
breytingar á launahlutföllum eru alltaf
mjög viðkvæmt mál, hvert svo sem launa-
kerfið er sem unnið er eftir. Samkvæmt
útreikningi hagdeildar okkar svara hækk-
unin á lágmarkstekjutryggingunni til 0.8%
almennrar launahækkunar. Ef allar við-
miðunartölur hefðu átt að hækka til jafns
við tekjutrygginguna, hefði það þýtt mar-
gfalda hækkun almennra launa. Við
höfðum í þessu efni ekkert val. Við höfðum
ósköp einfaldlega ekkert afl til að knýja
fram svo mikla almenna launahækkun. Ég
vil hins vegar leggja áherslu á að þessir
annmarkar á tekjutryggingunni eru ekki ný
bóla. Mönnum hafa verið þeir vel ljósir allt
frá því samið var um tekjutryggingu í fyrsta
sinn 1981. Þá urðu mjög miklar deilur um
hana af sömu ástæðum og nú. Þrátt fyrir
þessa annmarka, komu víða fram kröfur nú
í haust um að tekjutryggingin yrði hækkuð
enn meira en raun varð á.
Þjónustustofnun
og baráttuhreyfing
Mjög víða er kvartað yfir félagslegri deyfð í
verkalýðshreyfingunni. Félagsmennirnir ,
hafi ekki áhuga á því sem verkalýðshreyfing-
in er aðgera,jafnvel ekki einu sinni trú áþví.
Er þetta rétt að þínu viti?
Ég held að þetta sé í allt of ríkum mæli
rétt, því miður. Á þessu eru auðvitað marg-
ar skýringar, eins og langur vinnutími og
margvísleg samkeppni við annað sem er að
gerast í þjóðfélaginu. Það er allt of mikil
einföldun að leita skýringarinnar eingöngu
hjá vondum eða góðum forystumönnum,
eins og oft vill brenna við.
Við höfum á undanförnum árum reynt að
bregðast við með mjög auknu fræðslustarfi,
auknu útgáfustarfi, svo sem með útgáfu
upplýsingarita um ýmiskonar réttindamál,
með útgáfu bæklinga um mál sem efst eru á
baugi á hverjum tíma. Á vegum félaganna
eru vinnustaðafundir æ tíðari, því að félags-
mennirnir mæta ekki nema í afar tak-
mörkuðum mæli á félagsfundi. Því miður er
ekki til nein einföld lausn í þessu efni. Lýð-
ræðisleg vinna í verkalýðshreyfingunni er
þrotlaust samfellt starf sem gerir mjög
miklar kröfur til einstaklinga.
Styrkur samtakanna á hverjum tíma er
órjúfanlega tengdur þeim vilja og áhuga
sem félagsmennirnir sjálfir sýna.
Við sem í forystustörfunum erum berum
vissulega mikla ábyrgð á að vel til takist í því
efni sem öðrum. Við munum halda áfram
að efla félags- og fræðslustarfið og leita
• nýrra leiða til að gera starfið í verkalýðs-
hreyfingunni svo áhugavert að félagsmenn-
irnir fáist til að sinna því. Það má aldrei
gleymast, að verkalýðshreyfingin er hvort-
tveggja í senn, þjónustustofnun og baráttu-
hreyfing og verður að sinna hvorutveggju
verkefnunum af kostgæfni.