Þjóðviljinn - 24.03.1984, Qupperneq 9

Helgíli 241-25: mars 1984 ÞJÓÐVlUjÍNN - SÍÐÁ 9
Bænarskrá
þj óðar
um hemám
- íslenska þjóðin mun vera sú eina í
heiminum sem sent hefur stórveldi
sérstaka bænaskrá um að hernema
sjálfasig; sú staðreynd hlýturað
vera sérstök hvatning til að þvo
smánarblettinn af sögu þjóðarinn-
ar, segir Svavar Gestsson í viðtalinu
sem Þjóðviljinn tók í tilefni af því að
10 ár eru liðin frá því Varið land af-
henti undirskriftarlista um áfram-
haldandi hernám. Einni eru 10 ár lið-
in frá því samþykktur var í ríkis-
stjórn samningur um brottför hers-
ins:
- Eins og flestir vita setti vinstri stjórnin
1971 sér það markmið að herinn færi. Við
töldum að þá væri full alvara að baki hjá
samstarfsflokkunum. Þeir sem mynduðu
með Alþýðubandalaginu stjórnina voru
gamlir herstöðvaandstæðingar innan Sam-
taka frjálslyndra og vinstri manna og Fram-
sóknarflokkurinn hafði lýst sig andvígan
hersetu allan andstöðutímann við Við-
reisnarstjórnina 1959 til 1971.
- Framanaf stjórnartímabilinu var ríkis-
stjórnin mjög upptekin af landhelgismálinu
og herstöðvamálið komst ekki verulega á
dagskrá fyrr en seinni hluta ársins 1973.
Alþýðubandalagið var ekki sátt við lend-
inguna í landhelgisdeilunni við Breta, en
við samningalokin gaf Framsóknarflokkur-
inn fyrirheit um að ganga til samstarfs um
lausn herstöðvamálsins.
Meðal ríkisstjórnarinnar var samþykkt
að setja herstöðvamálið í þriggja manna
ráðherranefnd. í henni voru þeir Magnús
Torfi Ólafsson, Magnús Kjartansson og
Einar Ágústsson.
Fer ekki frekari sögum af því hér nema
ráðherranefndin verður sammála um
niðurstöðu sem fól í sér brottför hersins í
áföngum. í fundargerð ríkisstjórnarinnar
segir svo frá:
„Ár 1974, fimmtudaginn 21. mars, var
fundur haldinn í ríkisstjórn íslands. Fund-
inn sátu: Ólafur Jóhannesson, Einar Ág-
ústsson, Halldór E. Sigurðsson, Björn
Jónsson, Lúðvík Jósefsson, Magnús Kjart-
ansson, Magnús Torfi Ólafsson.
Þetta gerðist:
1. Rætt var um endurskoðun á varnar-
samningi íslands og Bandaríkjanna og
samþykkt svofelld bókun:
1. Varnarlið það, sem nú er á íslandi,
skal hverfa af landi brott í áföngum.
Skal brottflutningnum hagað þannig,
að fyrir árslok 1974 verði fjórðungur
liðsins farinn, helmingur fyrir mitt ár
1975, þrír fjórðu fyrir árslok 1975 og
síðasti hlutinn fyrir mitt ár 1976.
2. Til fullnægingar skuldbindingum ís-
lands við NATO leggur íslenska
ríkisstjórnin til að eftirfarandi háttur
verði á hafður:
a. Flugvélar á vegum NATO hafi
lendingarleyfi á Keflavíkurflug-
velli þegar þurfa þykir vegna eftir-
litsflugs yfir Norðurhöfum. Þó
skal eigi vera hér föst bækistöð
flugvéla. Um nánari ákvæði verði
fjallað í samningnum.
b. Vegna slíkra lendinga hafi NATO
heimild til að hafa á Keflavíkur-
flugvelli hóp manna, er ekki séu
hermenn, til þess að sjá um eftirlit
áðurgreindra flugvéla. Um tölu
þessara tæknimanna fer eftir nán-
ara samkomulagi, þó þannig að
aðeins verði um takmarkaða
starfsemi að ræða.
c. Eftir brottför varnarliðsins taka
íslendingar við gæslu á flugvellin-
um. Skulu íslendingar áður þjálf-
aðir í þeim sérstöku gæslustörfum,
sem þörf er á.
d. íslendingar skulu leggja til þann
mannafla er þarf til að veita þeim
aðilum, sem samkvæmt framan-
sögðu hafa dvöl á Keflavíkurflug-
velli, nauðsynlega þjónustu.
e. íslendingar taka við rekstri radar-
stöðvanna á Suðurnesjum og í
Hornafirði þegar þjálfaður ís-
lenskur mannafli er til taks.
f. Farþegaflug skal vera algjörlega
aðskilið frá þeirri starfsemi ersam-
kvæmt framansögðu verður haldið
uppi á Keflavíkurflugvelli til
fullnægingar skuldbindingar ís-
lands við NATO.
Þá var lagt fram skjal sem fylgir
fundargerð þessari merkt I og því lýst
yfir, að það væri skilningur ríkisstjórnar-
innar, að það verði bandarískar flugvél-
ar, sem hér hafi lendingarrétt.
2. Þá var lagt fram skjal, sem fylgir fundar-
gerð þessari, merkt II og því lýst yfir, að
stefnt verði að því, að málefni Keflavík-
urflugvallar falli undir hin ýmsu ráðu-
neyti skv. reglugerð um Stjórnarráð ís-
lands nr. 96 1969“.
Átökin í ríkisstjórninni
- Því miður komst þessi samningur aldrei
til framkvæmda. Það er undarleg söguleg
þversögn, að einmitt þennan sama dag, 21.
mars 1974, afhentu 14-menningarnir frá
„Vörðu landi“ undirskriftarlistana. Innan
ríkisstjórnarinnar voru einnig átök um mál-
ið. Átökin í ríkisstjórninni fóru ekki fram-
hjá neinum. Þannig hafði til að mynda Tím-
inn lýst yfir andstöðu við brottför hersins í
leiðara 1. desember 1973. Það var einnig
kunngert að SÍS-forstjórar og hermangs-
lýðurinn úr flokkstoppi Framsóknar hafði
haldið á fund forsætisráðherra og lagst á
málið. Morgunblaðið fór hamförum og á-
róðursstaða hermangsaflanna var geysi-
sterk þá eins og nú. Mikil spenna ríkti í
þjóðfélaginu 1973-74, þegar ríkisstjórnin
gerði sig líklega til að framkvæma loforðin
um brottför hersins. Hernámsliðið tók að
örvænta. Ofstækisfyllsti hluti þessara afla
ákvað að efna til undirskriftarsöfnunar.
„Varið land“ hét það og var yfirleitt nefnt
VL. VL-söfnunin uppskar af þeim jarðvegi
múgæsingar sem hópur Framsóknar- og
Sjálfstæðismanna hafði efnt til; Morgun-
blaðið hafði enda plægt svörðinn samvi-
skusamlega eins og sjá má er blaðið rifjar
nú hróðugt upp hið auðmjúka hlutverk VL-
manna.
Það fer ekki á milli mála að þeir sem
stóðu að söfnuninni unnu á óheiðarlegan
hátt. Til dæmis skrifuðu þeir niður nöfn
manna sem ekki vildu það sjálfir og þeir
skrifuðu oft sum nöfnin. Aðstandendurnir
neituðu að taka þátt í rökræðu á opinberum
vettvangi um málið. Allt var þetta svo unn-
ið í tölvuvinnslu en aldrei hefur verið gerð
grein fyrir því hvað varð um þessi gögn,
jafnvel þó langvarandi réttarhöld hafi stað-
ið um þetta.
Ekki fer á milli mála að Sjálfstæðisflokk-
urinn og Amríkanar hrósuðu sigri þar sem
ótrúlegur fjöldi manna skrifaði undir beiðni
um áframhaldandi hernám. Það var dapur-
leg niðurstaða. Mun íslenska þjóðin vera sú
eina í heiminum sem sent hefur stórveldi,
herraþjóð sinni, bænarskrá um að hernema
sjálfa sig. Sú dapurlega staðreynd hlýtur að
vera sérstök hvatning til að þvo þennan
smánarblett af sögu þjóðarinnar.
Orð skáldsins
dæmd ómerk
- Við tókum mjög grimmt á móti þeirri
orrahríð og æsingum hernámsaflanna fyrir
„Ó, þú skrínlagða helmska og skrautklædda
smán“ stóð í myndartexta, en Ragnar Lár
setti myndina saman.
réttum tíu árum. Þjóðviljinn og menningar-
leg öfl í landinu tóku höndum saman um að
hrinda árásunum. Fyrir vikið fengu blaða-
menn, listamenn og fleiri á sig fjölda
meiðyrðamála. Persónulega hef ég 11
Hæstaréttardóma fyrir meiðyrði frá þessum
tíma, enda var ég ábyrgðarmaður Þjóðvilj-
ans. Mörgum þessara mála var vísað frá,
enda voru þau mörg hver skrítin. Ég minn-
ist þess að orð Þorsteins Erlingssonar, okk-
ar ástkæra skálds, voru dæmd dauð og
ómerk fyrir rétti. Það voru ljóðlínurnar:
„Þér hefði orðið bumbult að horfa þar á/svo
hundflatan skrælingjalýð". Þessar línur
voru í myndartexta undir mynd af VL-
menningum með undirskriftakistunum.
Uppúr öllum þessum málsóknum var
stofnaður Málfrelsissjóður sem margur
góður maðurinn lagði til og verður seint
fullþakkað. Jóhann Hannesson rektor var
formaður hans og ábyrgðarmaður. Dóm-
arnir úr þessum meiðyrðamálum voru að
berast í mörg ár, m.a.s. eftir að ég tók við
ráðherrastarfi 1978.
Þessir viðburðir breyttu engu um hug-
sjónir og markmið okkar Alþýðubanda-
lagsmanna um friðlýst land utan hernaðar-
bandalaga.
Hinu er ekki að leyna að veslings Fram-
sóknarflokkurinn sveiflaðist til hægri við
VL-hamfarirnar og hefur ei komist úr þeim
kengnum.
Þegar ríkisstjórnin var mynduð 1978 var
gerð sérstaks utanríkismálakafla frestað og
átti að ljúka gerð hans fyrir árslok 1979, en
hitt var ljóst að innan þeirrar ríkisstjórnar
voru harðvítugir Nató-sinnar eins og Tóm-
as Árnason og Benedikt Gröndal. Þó er
ekki örgrannt um að tekist hefði að ná
samkomulagi um utanríkismál sem viðun-
andi hefði verið ef vel hefði gengið á öðrum
sviðum samstarfsins, en því var ekki að
heilsa.
Ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen var
mynduð við sérstæðar aðstæður og hún
hafði aldrei nægilegan styrk til að brjóta
nauðsynlegt blað í utanríkisstefnunni, þar
sem hún byggði meirihluta sinn á hinum
hvikulu stjórnmálamönnum Eggert
Haukdal og Albert Guðmundssyni. Sú rík-
isstjórn var enda mynduð um að tryggja
kjörin í landinu umfram annað. Engu að
síður ræddi ég að sjálfsögðu við Steingrím
Hlaupið yfir
sögu
andófsins
gegn hernum
á íslandi
síðustu
10 árin
Undirskriftir
Varins Lands
munu vera
einsdœmi
í heiminum,
segir Svavar
Gestsson
formaður
Alþýðubanda-
lagsins
Hermannsson formann Framsóknarflokks-
ins um að staðið yrði við hin fornu markmið
um herlaust og friðlýst land á grundvelli
samningsins frá 1974. Steingrímur kvað það
þá ekki hafa neinn hljómgrunn meðal sinna
manna. Svo bætist þar við að Framsóknar-
menn hafa alltaf verið svikulir bandamenn í
þessu efni eins og loforðin 1956 og 1971
bera vott um. Ég vil vekja athygli á þeim
ummælum Ólafs Jóhannessonr í Morgun-
blaðinu á dögunum að hann hafi í rauninni
verið búinn að skipta um skoðun áður en
samningurinn var gerður í ríkisstjórninni.
Það vill segja að hann hafi verið að samþyk-
kja áðurnefnda bókun um brottför hersins
þvert á vilja sinn og hafi jafnvel verið stað-
ráðinn í að hafa hana að engu þá þegar. Það
er því valt að treysta á slík pólitísk öfl sem
lenda svo á uppboði eins og Framsókn.
Ég fæ því ekki betur séð en að á tíu ára
afmæli samningsins um brottför hersins
verði menn að horfast í augu við það að ekki
er treystandi á að Framsóknarflokkurinn
standi við nein slík fyrirheit eins og hann gaf
við stjórnarmyndanir 1956 og 1971 um
brottför hersins.
Meirihlutimeð
friðlýstu íslandi
- Við þurfum að huga að nýjum leiðum
að okkar markmiði. Og þær þurfa að vera í
stöðugri endurskoðun meðal okkar til að
árangur megi nást. Ég veit ekki betur en
yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar sé and-
vígur hersetu í landinu og aðild okkar að
hernaðarbandalagi. í ljósi þeirra breytinga
sem orðið hafa þurfum við að taka upp ný
vinnubrögð og freista víðtækari samvinnu
sem miði betur að okkar marki; friðlýstu
íslandi.
Við höfum réttilega stigið skref í þessa
átt. Ég minni á samstarfsgrundvöll Alþýðu-
bandalagsins til flokka og einstaklinga fyrir
kosningarnar í fyrra, þar sem við lögðum
áherslu á að allar hernaðarframkvæmdir
hér á landi yrðu stöðvaðar nú þegar, þar á
meðal flugstöðin, þar sem við lögðum
áherslu á kjarnorkuvopnalaus Norðurlönd
og aðild íslands að slíkum samningi, þar
sem við lögðum áherslu á virka friðarpólitík
á alþjóða vettvangi og stuðning við þjóðir
þriðja heimsins. Hefði slík niðurstaða orðið
raunin, stæðum við betur nú.
Ég er sannfærður um að slíkar áherslur
eiga víðtækan hljómgrunn meðal þjóðar-
innar og flestir vildu tengjast lýðhreyfingu
með slík raunhæf skref í átt til friðar og
afvopnunar. Hin ofstækisfulla utanríkis-
stefna Morgunblaðsins og Geirs Hallgríms-
sonar er áreiðanlega minnihlutaviðhorf og
ég tel víst að þorri þjóðarinnar myndi fagna
friðlýsingu íslands. Við hljótum að leggja
mesta áherslu á það í náinni framtíð í sam-
starfi okkar við aðra aðila að ísland leggi
sitt lóð á vogarskálar friðarins í heiminum.
Slík ætti utanríkisstefna okkar að vera og í
samvinnu við aðrar smáþjóðir í heiminum í
stað þess að hallast að öðruhvoru stórveld-
anna svo geðsleg sem þau eru.
Þessi barátta er og hefur verið þjóðleg og
alþjóðleg í senn. Smáþjóð þarf að taka á
öllu sínu til að standa vörð um og þróa sína
menningu. Og friðarbaráttan er auðvitað
fjölþjóðleg barátta fyrir lífinu á jörðinni. Á
undanförnum misserum hefur áherslan ver-
ið þyngri á hina fjölþjóðlegu baráttu sem
von er vegna herskarrar stetnu rikisstjórna
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. En hinu
megum við aldrei gleyma að hlúa að jurt-
inni í okkar krús. Sjálfstæðisbaráttu íslend-
inga er ekki lokið og því meiri sem hnjálið-
amýkt íslenskra valdamanna er gagnvart
herveldinu þeim mun fastar þurfum við að
standa fyrir og sækja fram fyrir okkar mark-
miðum.
-6g