Þjóðviljinn - 31.03.1984, Síða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 31. mars - 1. aprfl 1984
Sýning Sœmundar Valdimarssonar að Kjarvalsstöðum:
ALÞYÐULIST
í ætt við forn-grískar höggmyndir
Tvær af styttum Sæmundar Valdimarssonar á syningunni að Kjarvalsstöð-
um.
Á Kjarvalsstöðum heldur Sæ-
mundur Valdimarsson einkasýn-
ingu á gangi framan við Kjar-
valssal. Þar sýnir hann 18 tré-
skurðarmyndir, gerðar undanfarin
10 ár. Sæmundur er fæddur að
Krossi á Barðaströnd, árið 1918.
ISkömmu eftir seinni heimsstyrj-
íöldina fluttist hann til Reykjavík-
;ur, þar sem hann hefur lengst af
unnið hjá Áburðarverksmiðjunni í
Gufunesi.
Höggmyndir Sæmundar munu
fyrst hafa komið fyrir sjónir al-
mennings á Þjóðhátíðárárinu 1974.
Þá héldu forstöðumenn Gallerís
SÚM sýningu á íslenskri alþýðulist
í gamla sýningarsalnum við Vatns-
stíg. Sæmundur átti þar nokkur
verk, en hann hafði þá unnið um
fjögurra ára skeið að höggmynda-
gerð úr rekaviði og steinum. Um
það leyti sem sýning þessi var hald-
in, snéri hann sér að gerð þeirra
stytta sem nú má sjá að Kjarvals-
stöðum. Einnig tók Sæmundur þátt
í alþýðulistarsýningunni sem hald-
in var að Kjarvalsstöðum fyrir
tveimur árum.
Segja má að höggmyndir lista-
mannsins snúist um eitt þema,
karla og konur. Hann tálgar líkn-
eskjur sínar af mikilli alúð og leikni
og notar liti eða farða til að draga
fram og skerpa andlitsdrætti
þeirra. Fyrst og fremst er það
augnaumgjörð og varir sem Sæ-
mundur litar. Við það öðlast
myndir þessar eitthvert dularfullt
innra líf, líkast því sem eitthvað
hrærist bak við einbeittan svip
þeirra.
Raunar er það dæmalaust hve
eðlilega þessi ófaglærði myndskeri
laðar fram form rekaviðardrumb-
anna. Ekkert er hér of né van, ekk-
ert sem truflar skynjun áhorfand-
ans. Naktir líkamar standa
teinréttir og óhagganlegir eins og
skurðgoð. Handleggi vantar, en
form líkamans eru dregin fram af
mikilli hugvitssemi. Oft er það efn-
iviðurinn sjálfur sem ræður áhersl-
um búksins, brjósta, bringu og
kviðar. Þá undirstrika línur æð-
anna í viðnum mótun skrokksins
Stúlka eða grísk kore á rauðum
skóm.Um 520 f.Kr.. Förðuð um augu
og munn, svo og hár. Um varirnar
leikur dauft bros.
og fylgja vel eftir því sem tálgað
hefur verið burt, eða skilið eftir.
Brjóst og kynfæri eru látin ráða
kynferði styttanna. Ekki eru þær
þó allar naktar, því sumar hafa ver-
ið íklæddar skýlu úr fiskroði. Þessi
fátæklegi klæðnaður er gerður af
mikilli alúð og natni og gæðir þær
styttur sem hann bera, öðrum vídd-
um en hinar. Einnig kemur þekk-
ing Sæmundar á efniviðnum vel í
ljós, þegar hann mótar brjóst
sumra kvenveranna úr samlímdu
hefilspæni. Slíkum tæknibrellum
beitir listamaðurinn af varfærni og
smekkvísi. Útkoman verður aldrei
of tepruleg né ofhlaðin og ber það
vott um næmt auga Sæmundar fýrir
takmörkunum og möguleikum
rekaviðarins.
Milli alþýðulistar, listar frum-
stæðra og fornlegrar (arkæskrar)
listar, eru formgerðartengsl sem
alltaf koma manni jafn mikið á
óvart. Dýrkunarkennt yfirbragð
þessara mynda stafar ekki hvað síst
af skyldleika þeirra við guðamynd-
ir horfinnar menningar, heiðinnar
jafnt sem kristinnar, klassískrar
jafnt sem barbarískrar. Fyrst og
fremst eru stytturnar í ætt við goð
þau sem tignuð hafa verið á öllum
öldum og í öllum heimshornum,
þ.e.a.s. frjósemisgoðin.
Þótt það kunni að virðast undar-
legt að alþýðulist eftir mann vestan
af Barðaströnd skuli eiga svo margt
skylt við list Forn-íbera eða Suður-
hafseyjabúa, er hitt enn furðulegra
að tækni og formhugsun skuli vera
svo áþekk. Ég vil leyfa mér að taka
aðferðir Forn-Grikkja til saman-
burðar, það skeið í grískri listasögu
sem nefnd hefur verið arkæska
tímabilið. Viss einkenni þeirrar
listar sem blómstraði á 8. til 6.
aldar fyrir Krists burð, má rekja
aftur til egeiskrar listar Krítverja
og Mykenumanna hátt á annað ár-
þúsund f.Kr. og jafnvel allt aftur til
Egypta til forna.
Líkt og Grikkir, notar Sæmund-
ur sparlega farða, þá einkum til að
lífga andlitsdrætti mynda sinna. Ég
gat þess áður hvernig liturinn er
Málað andllt frá Mykenu. Um 1200
f.Kr..
bundinn við augu og munn. Aðra
hluta stytta sinna lætur listamaður-
inn sér nægja að fægja og pússa.
Þetta er nákvæmlega sömu aðferð-
ir cg finna má í list Mykenumanna
fyrir ártalið 1200 f.Kr. Hámarki ná
þessi einkenni í grískri list frá 6. öld
f.Kr.
Önnur einkenni eru hið beina
augnaráð, frontalítet eða bein af-
staða styttanna til áhorfandans og
hið létta og dularfulla bros. Allt
þetta setur mark sitt á myndir Ste-
mundar, í misjöfnun mæli, og þetta
eru einnig sterk einkenni arkæskra
stytta frá Grikklandi. Munurinn er
fólginn í efniviði, því Grikkir not-
uðu stein og marmara.
Þótt engin tengsl séu milli Grikk-
lands og Barðastrandar, virðast
ýmsir listrænir myndskurðarþættir
beggja þessara svæða lúta skyldum
lögmálum. Of langt mál yrði að
velta fyrir sér getgátum þar að lút-
andi í þessum stutta pistli og les-
endum er því látið eftir að botna
þessar vangaveltur. Öllu skiljan-
legri eru stílfræðileg tengsl Sæ-
mundar við tréskurðarmyndir úr
miðaldakirkjum, en það er önnur
saga.
Ég vil óska Sæmundi Valdimars-
syni til hamingju með athyglis-
verða sýningu. Hið eina sem ég var
ekki sáttur við, var staðsetning
myndanna í einhvers konar Eden-
ættuðum gerviskógi. Dró það
nokkuð úr frumkrafti þeirra. Betra
hefði verið að hafa heiðan himin að
baki þeim, eins og á ljósmyndum
úr sýningarskránni.
Fersk og frumleg túlkun:
Endurfundir með Ivo Pogorelich
Frédéric F. Chopin (1810-1849):
Píanókonsert nr. 2 í f-moll, op. 21
Pólónesa í fis-moll, op. 44
Flytjendur: Ivo Pogorelich (píanó),
ásamt
Sinfóníuhljómsveitinni í Chicago
Stjórnandi: Claudio Abbado
Útgefandi: Deutsche Grammophon 410
507-1 (digital), 1983.
Flestum eru eflaust enn í fersku
minni hljómleikar þeir sem Ivo
Pogorelich hélt hér í Laugardals-
höllinni fyrir tveimur árum. Hann
var þá hér á vegum Listahátíðar og
lék þá einmitt þennan konsert
Chopins við fádæma undirtektir.
Það er e.t.v. ofsögum sagt að allir
hafi tekið undir klappið af jafn
miklum innileik og undirritaður,
því mörgum þótti of langt gengið í
spjöllum á þessu hugljúfa verki.
Ivo Pogorelich, sem eitt Lundúna-
blaðanna kallaði „Mick Jagger
klassískrar tónlistar", lék nefnilega
konsertinn „á sinn hátt“.
Með því að hlýða aftur á þennan
óútreiknanlega Júgóslava leika f-
moll konsertinn undir öruggri og
frábærri stjórn Claudios Abbados,
rifjast upp fyrir manni ósamhljóða
álit manna að loknum tónleikunum
í Laugardal. Mörgum fundust
áherslur hans, einkum sviptingar í
tempíum, hraðaupphlaup, dvöl á
einstökum hljómum og aðrar ex-
centríur, tilgerðarlegar og út í hött.
En það mun einmitt vera eitt
stærsta vandamál tónfræðinga þeg-
ar þeir fást við Chopin, að geta sér
til um réttmæti hinna ýmsu túlkana
á verkum hans. Svo virðist sem
hægt sé að ganga töluvert út yfir
forskrift partitúrsins, áður en túlk-
unin getur talist klám. Hafa verður
í huga að Chopin var rómantískur
og konsertar hans voru mjög ný-
stárlegir. Einkum vegna þess að
einleikurinn var aðalatriðið en
hljómsveitin aukaatriði. Hún var
til þess eins að fylla upp í tómarúm-
ið bak við virtúósinn. Jafnvel eru
áhöld um það hvort Chopin hafi
sjálfur nennt að útsetja konserta
sína. Telja sumir tónfræðingar að
hann hafi látið samnemanda sínum
á Konservatoríinu í Varsjá, Ignacy
Feliks Dobrzynski, eftir að ork-
estrera nótnaritin. Af þessu má sjá
hve ólíkar hugmyndir Chopin hafði
um píanókonserta sína og t.a.m.
Brahms um sín stykki, en hann
samdi einnig tvo píanókonserta.
Pogorelich hefur því margt til
síns máls þegar hann leyfir sér visst
frelsi í túlkun f-moll konsertsins.
Menn mega ekki gleyma því að
leikrænir tilburðir voru í hávegum
hafðir á rómantíska tímabilinu,
einkum fyrri hluta þess. Chopin
var ekki ósnortinn af mýtunni um
hið guðdómlega virtúósí og lék
verk sín eftir því sem andinn blés
honum í brjóst í það og það skiptið.

''ffHjwmvpniti
STEFgO «:5
Frédéric Chopin
PIANO CONCERTO ■ KLAVIERKONZEFTT NO.2
-Fölorsaiseop 44-
Chicago Symphony Orchestra
IVO POGORELICH CLAUDIO ABBADO
OIOTAIAUFNAHME
..a
Markmiðið var að heilla
ur með sjálfsprottnum
og sýna þannig vald sitt
færinu.
áheyrend- Það er einmitt þessari rómant-
tilburðum ísku afstöðu sem Pogorelich tekst
yfir hljóð- svo vel að miðla. Hann gæðir verk-
ið ferskleika sem sviptir burt rúm-
lega 150 ára aldri þess úr huga
manns. Það er dirfska og hug-
myndaflug í þessari túlkun, sem
ekki verður fundin í jafn ríkum
mæli hjá klassískari og yfirvegaðri
túlkendum. E.t.v. er það á kostnað
þeirrar dýptar sem Krystian Zim-
erman (DG 2351/3301 126) eða
Tamas Vásáry (DG priv. 2535/
3335 221) kalla fram í meistara-
legum túlkunum sínum á kons-
ertnum. Þrátt fyrir það vinnur Pog-
orelich á, eftir því sem lengur er
hlustað.
Þegar öllu er á botninn hvolft
kemur í ljós að hann er fullkomlega
einlægur í túlkun sinni og viðhorf-
um. Það þarf ekki að fjölyrða um
tækni hans, því fimi hans svíkur
engan.
Til uppfyllingar, eða sem auka-
númer leikur Pogorelich Pólónesu
í fís-moll, op. 44. Aftur er um sér-
stæða túlkun að ræða. En svo
meistaralega er verkið leikið og svo
mikill krafturinn, að erfitt er að
finna verðugan samanburð.
Platan er óvenju tær og hljóm-
mikil og nálægð píanósins er gríp-
andi. Ekki þarf að fara mörgum
orðum um hljómsveit og stjórn, því
Abbado sýnir hér sem endranær að
hann er einhver öruggasti stjórn-
andi okkar tíma. Er þó engan veg-
inn auðvelt að fylgja eftir glettum
einleikarans.