Þjóðviljinn - 29.05.1984, Síða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 29. mal 1984
Lárus Björnsson, kennarl i Fiskvlnnsluskólanum lelöbelnlr nemendum I notkun tölvubúnaöar
Tölvu- og rafeindatækni
í fískiðnaði
íslensk þekking, möguleiki
til markaðsfœrslu erlendis
Á næstu árum má búast við,
að flest frystihús landsins verði
komin með heildar skráningar-
og tölvukerfi, sem þjónar jafnt
þörfum vinnslunnár og því
rekstrarbókhaldi sem við hana
tengist. Hafa tvö íslensk fyrir-
tæki hafið framleiðslu á tölvu-
búnaði á þessu sviði, þau Póll-
inn h/f á Isafirði og Marel h/f í
Reykjavík.
Sambærileg tæki fyrir fiskiðnað
munu ekki vera framleidd erlendis
og er skýringin á því sennilega sú,
að risafýrirtækin á rafeinda- og
tölvusviðinu telja þetta of lítinn
markað til þess að vera með sér-
hönnuð tæki fyrir hann. Vegna
þessa eru miklir möguleikar á
markaðsfærslu á rafeindavogum og
tölvubúnaði fyrir fiskiðnað.
Meðfylgjandi mynd sýnir gagn-
skráningarkerfi þar sem hver vog
og tæki er búið eigin örtölvu, sem
síðan vinnur sérhæfð verkefni.
Tölvumar hafa síðan samskipti sín
á milli og mynda heildarkerfi upp-
byggt af sjálfstæðum einingum.
Með þessu er hægt að byrja smátt
með kaupum á einstaka vogum og
dreifa þannig fjárfestingunni yfir
lengri tíma og taka fyrst í notkun þá
þætti sem mest gefa af sér, þannig
að hvert þróunarþrep greiði hið
næsta.
Meginkostur þess að taka upp
framangreint gagnskráningarkerfi
felst í því, að starfsfólk og stjóm-
endur fái jafnóðum upplýsingar
um vélanýtingu, borðanýtingu,
pakkningahlutfall, unnið magn,
framleitt magn o.s.frv. Þetta hraða
upplýsingastreymi krefst virkrar
stjórnunar og að þessum lykil-
upplýsingum sé komið út á meðal
starfsfólks til þess að gera það með-
vitaðra um árangur vinnunnar.
Vinnan verður léttari, skráningin
verður ömggari, minni hætta á vill-
um því samfara. Skráningarvillur
verða hverfandi og handskráning á
blautan pappír hverfur að mestu.
Ef litið er á einstak vogir og þann
árangur sem þær geta skilað beint
eða óbeint, kemur ýmislegt athygl-
isvert í ljós. Venjuleg samfelld nýt-
I ing í flökunarvélum, án eftirlits, er
um 46-48% í þorski, en með vel
stilltum vélum og stöðugu eftirliti,
sém fæst með samspili innvigtunar-
vogar og flakavogar ætti nýtingin
lað geta orðið um 52%, sem þýða
myndi 4-6% framleiðsluaukningu.
Að sjálfsögðu kallar þetta á nýt-
ingarbónus í stað ákveðinnar
premiu miðað við magn eins og
tíðkast hefur. Með millivog fæst
jafnóðum yfirlit yfir pakkningar-
hlutfall einstakra pakkninga og
borðanýtingu. Nú standa yfir til-
raunir með að nota rafeindavogir
og önnur rafeindatæki til þess að
betrumbæta pökkun fisks. í því
sambandi má nefna þyngdarflokk-
un flaka og samval flaka í öskjur.
Með bættri pökkun eru líkur á, að
hærra verð fáist á okkar mörku-
ðum og einnig opnast möguleikar á
nýjum. Þetta gæti því þýtt, að störf-
um í þessari atvinnugrein muni
ekki fækka, svo sem margir hafa
spáð samfara minnkandi fiskafla.
Á næstu árum mun rafeinda-
tækni væntanlega verða notuð í
ríkari mæli við sjálfvirkni í frysti-
húsum til að gera störfin auðveld-
ari og léttari. í framtíðinni munu
ýmis tæki, svo sem bakkalyftur og
færibönd verða stýrð með tölvum.
Sumir telja, að innan nokkurra ára
verði unnt að smíða vélar, sem geti
fundið orma og bein í fiski og tínt
það úr. En til þess að slíkt takist
þarf að efla og styrkja rannsóknar-
starfsemi á þessu sviði. Slíkt krefst
mikillar vinnu og nákvæmni, þar
sem hráefnið er mjög misjafnt, en
með nýtingu rafeindatækninnar er
lögð áhersla á að fyigjast með gæð-
um í gegnum vinnsluna og gerir
það gæðabónus virkan og raunhæf-
Gæðabónus
Vöruvöndun verðlaunuð
Gæöamál í fiskiðnaði hafa
verið mikið til umræðu síðustu
ár. Aukin samkeppni á er-
lendum mörkuðum hefur kallað
á aðgerðir til að auka vörugæði
íslenskra sjávarafurða, sér-
staklega á Bandaríkjamarkaði,
þar sem samkeppni við Kan-
adamenn er mikil.
Það launakerfi sem í gangi hefur
verið í fiskiðnaði hefur hingað til
einungis tekið mið af afköstum
starfsmanna og nýtingu hráefnis.
Vöruvöndun hefur verið þar út-
undan sem hvati á greiðslur. Til-
raunir með svokallaðan gæðabón-
us, þar sem vöruvöndun er verð-
launuð, hefur verið í gangi nú um
tíma hjá frystihúsi KEA á Dalvík
og hjá Bæjarútgerð Reykjávíkur.
Er hér um tvennskonar gæðakerfi
að ræða.
Á Dalvík er um svokallað
heildarkerfi að ræða, þar sem fylgst
er með hráefninu frá því það kem-
ur inn og eru prufur teknar allan
vinnslutímann. Markmiðið með
þessu kerfi er að fá gallalausa vöru
og miðast aukagreiðslur við
heildarvinnsluna.
Bæjarútgerð Reykjavíkur hefur
sömu markmið með gæðabónus-
kerfi sínu. Aðalmunurinn felst í út-
reikningsaðferðum á auka-
greiðslum. Eftirlitið er einskorðað
við gæði á snyrtingu og pökkun en
hefðbundnu eftírliti með hráefnis-
skoðun er framfylgt. Auka-
greiðslur miðast við það hvemig
starfsfólk skilar vörunni frá sér.
Ferskfiskmat
Ferskur fiskur hefur verið met-
inn í um aldarfjórðung, fyrst af
starfsmönnum Ferskfiskeftirlitsins
en síðar fluttist þessi starfsemi yfir
'til þeirrar stofnunar er nú heitir
Framleiðslueftirlit sjávarafurða.
Aðalástaðan fyrir því að farið
var að meta ferskan fisk við löndun
var sú að með vaxandi notkun
þorskneta á sjötta áratugnum
versnuðu gæði sjávarafla það
mikið að eitthvað varð til ráðs að
taka. Matsreglur voru þá samdar
og hafa þær verið nær óbreyttar
síðan í gildi. Matsmenn voru ráðnir
til starfa og komu þeir einkum úr
röðum fyrrverandi sjómanna. Ekki
fór mikið fyrir þjálfun þessara
manna, þeir voru aðeins kallaðir
saman einu sinni eða tvisvar. Yfir-
matsmenn voru þó oft á ferðinni og
fylgdust með störfum þeirra.
Hvað t.d. þorsk varðar þá er
hann metinn í þrjá vinnsluhæfa
gæðaflokka og er lýsingu á þeim að
finna í reglugerð um eftirlit og mat
á ferskum fiski frá mars 1970. Ýmis
atriði eru þar upptalin og eiga
matsmennimir að gera það upp við
sig í hvaða gæðaflokki þessi atriði
passa best. Getur það oft orðið æði
vandasamt, því þar er t.d. að finna
eftirfarandi lýsingu um 2. flokks
fisk; lítið áberandi blóðæðar, lítils
háttar los, litla blóðbletti og ekki
áberandi goggstungur.
Happa-glappa
aðferð
Hvar eru mörkin milli þess að
vera lítið og eitthvað meira eða