Þjóðviljinn - 17.06.1984, Blaðsíða 11

Þjóðviljinn - 17.06.1984, Blaðsíða 11
1944 Ílii 1984 u 19441111984 ræddur á þingi og gaf ríkisstjórn- in og flokkamir eftirfarandi yfir- lýsingu: „Það er réttur íslenzku þjóðar- innar sjálfrar og hennar einnar að taka ákvarðanir um stjórnar- form sitt. Alþingi og ríkisstjórn hafa lagt til við þjóðina, að hún ákveði að ísland verði gert að lýðveldi, svo sem hugur íslend- inga hefur um langan aldurstað- ið til. Ríkisstjórn og stjórnmála- flokkarnir eru sammála um, að fregnin um boðskap konungs geti engu breytt um afstöðu þeirra til stofnunar lýðveldis á íslandi og skorar á landsmenn alla að greiða atkvæði um lýðveldisstjórnarskrána svo að eigi verði um villzt vilja íslend- inga“. Þjóðaratkvæðagreiðsla um sambandsslitin og stjórnarskrána fór svo fram dagana 20.-23. maí. Var atkvæðagreiðsla þessi með öðmm hætti en aðrar kosningar að því leyti að heimilaðir vora fleiri kjördagar, en venjulega svo og heimakosningar fyrir fólk sem átti illa heimangengt. Að öðm leyti skyldu gilda ákvæði hinna almennu kosningalaga. Sigurður Ólason, lögfræðing- ur, sem átti sæti í landsnefnd lýð- veldiskosninganna segir svo í bókinni „Lýðveldishátíðin 1944“, sem þjóðhátíðarnefnd lét gefa út 1945: „Landsnefndin hélt uppi víð- tœkri upplýsinga- og skipulagn- ingarstarfsemi bœði í blöðum og útvarpi, en þar héldu nefndar- menn mörg erindi og höfðu auk þess fastan tíma fyrir tilkynning- ar og ávörp. Nefndin ferðaðist og í sama skyni út um landið, eftir því sem tök voru á, og hélt fundi með héraðsnefndunum. Flugvélar voru sendar til fjar- lœgari landshluta í erindum nefndarinnar. Þá hafði nefndin stöðugt samband við dómsmála- ráðuneytið og kjörstjórnir varð- andi úrskurði og úrlausnirþeirra vafaatriða, er upp komu í sam- bandi við framkvæmd og fyrir- komulag kosninganna. Jafn- framt veitti nefndin héraðsnefn- dum alla þá aðstoð og milli- göngu, sem í hennar valdi var að veita Eitt af ávörpum þeim, er nefndin gafút til kjósenda, hófst svo: >rA þessum dögum eru komin yfir þjóð vora hin merkilegustu og afdrifaríkustu tímamót, sem henni hafa nokkuru sinni að höndum borið. Aldrei hefur þjóðinni verið jafn brýn nauðsyn á, að sérhver fullveðja maður, karl ogkona, ungur sem gamall, leggist á eitt að gera skyldu sína til þess að húnfái endurheimt að fullu frelsi sitt ogfullræði að nýju eftir margra alda þjökun erlends valds, sem þjóðin hefur jafnan þráð að fá af sér hrundið". F>egar að kosningu kom varð kjörsókn mjög mikil og á annað hundrað hreppa eða kjördeilda voru með 100% kjörsókn. ; 98,61% atkvæðabærra manna í 'landinu kaus og var það algert einsdæmi hér á landi og sennilega heimsmet í þátttöku um kosning- ar í lýðræðislandi, ekki síst ef tekið er tíllít til aðstæðna á ís- landi, strjálbýlis o.s.frv. Er skemmst frá því að segja að kosningaúrslitin voru eindregin. Með sambandsslitum voru 71122, 377 á móti. Aðeins hálft prósent kjósenda lýsti sig fylgj- andi sambandi við Dani, en 99,5% þeirra sem greiddu at- kvæði voru með sambandsslitum. Kosningarnar vöktu mikla at- hygli um allan heim, þær sýndu að það er „vilji íslendinga að skipa sjálfir málum í landinu sem sjálfstæð þjóð og standa hvívetna á rétti sínum, hver sem í hlut á. Þær sýndu umheiminum þar á meðal stórveldum heimsins, ein- dreginn sjálfstæðisvilja íslensku þjóðarinnar og áttu þanmg einn mikilsverðan þátt í að skapa hinu unga íslenska Iýðveldi þá virðing og viðurkenningu annara þjóða, sem er nauðsynlegt skilyrði til að- ildar í samfélagi sjálfstæðra ríkja og þjóða í framtíðinni“, segir Sig- urður Ólason ennfremur í grein sinni. Nú hófst mikill undirbúningur um allt land að stofnun íslenska lýðveldisins. Skipuð var þjóð- háðtíðarnefnd og hratt hún af stað umfangsmiklum undirbún- ingsstörfum. Margt þurfti að ger- ast og það skjótt. Utvega þurfti hátíðarmerki, auglýsa eftir hátíð- arljóði og lögum, láta gera fána, fánastengur, tjöld, reisa þingpall og íþróttapall á Þingvöllum, semja dagskrá hátíðahaldanna, semja við menn sem koma skyldu fram, skipuleggja mannflutn- inga, fá gert við vegi til Þingvalla, brýr og margt fleira. Gert var há- tíðarmerki sem Stefán Jónsson teiknari gerði. Komu 25 þúsund merki til landsins þann 15. júní, en þau vom gerð í Bandaríkjun- um. Sala þeirra varð strax gífur- leg, en þau kostuðu 10 kr. stykkið og seldust öll merkin. Þá var gerður minnisskjöldur, hátíð- arfrímerki prentuð, slegin hátíð- armynt og efnt til samkeppni um hátíðarljóð, er skyldi vera í senn „alþýðlegt og örvandi ljóð, er gæti orðið frelsissöngur íslend- inga“ eins og segir í auglýsingu nefndarinnar um samkeppnina. Alls bámst kvæði frá 104 skáldum og var ákveðið að tvö væru þar öðram fremri og skyldi verðlaununum skipti á milli höf- unda þeirra. Höfundamir reynd- ust vera Unnur Benediktsdóttir- Bjarklind (Hulda) og Jóhannes úr Kötlum. Þá var efnt til samkeppni um lög við hátíðarljóðin og bámst lög frá 27 höfundum, en lag Emils Thoroddsen við ljóð Huldu, „Hver á sér fegra föðurland“ hlaut fyrstu verðlaun. Einnig hlutu verðlaun þeir Ámi Björns- son er samdi einnig við ljóð Huldu (4. kafla) og Þórarinn Guðmundsson er samdi lag við ljóð Jóhannesar úr Kötlum. „Land míns föður, landið mitt“. Pantaðir voru 550 fánar af mis- munandi stærðum og gerðum, en ekki tókst að fá nema rúmlega þriðjung þeirra til landsins fyrir þjóðhátíðina. Þá var enn erfiðara með fánastengurnar, því þær töfðust erlendis, en náðu þó rétt í tæka tíð til að bera þjóðfána ís- lands víðs vegar um landið á þjóðhátíðardaginn. Löngu var ákveðið að Þingvell- ir skyldu vera vettvangur hátíðar- haldanna og þar skyldi hið ís- lenska lýðveldi formlega stofnað. Einhverjir bentu á að tjalda þyrfti yfir hátíðasvæðið vegna hugsanlegrar úrkomu (sem varð og raunin) en menn töldu óþarft að hafa áhyggjur að veðurfari þegar slíkir atburðir vom í vænd- um. Einn maður hélt því fram að það væri óvarlegt og ábyrgðar- leysi hið mesta að stofna til fjöl- mennrar samkomu á Þingvöllum þann 17. júní, því flugvélar gætu gert árásir á mannfjöldann, ef vitneskja bærist um slík hátíða- höld. Var bent á að slík árás hefði svo litla hernaðarlega þýðingu að ekki væri ástæða til að hætta við hátíðahöldin af þeim sökum. Þá var ráðgert að efna til mikillar íþróttahátíðar á þjóðhátíðinni, að ósk stjórnar Í.S.Í., en þjóð- hátíðarnefnd leit svo á að íþróttir ættu ekki að skipa svo mikið og áberandi rúm í hátíðarhöldunum þar sem hér væri fyrst og fremst um hátíð vegna fullveldis ís- lensku þjóðarinnar. Allir aðrir atburðir þennan dag skyldu vera rammi utan um þann atburð. Var t.d. Þingvallaboðhlaupið sem á- formað var, ekki samþykkt af Þjóðhátíðarnefnd, en talið sjálf- sagt að úrslit þjóðaríþróttarinn- NtJA BÍÓ Svarti svanimrm : (The Black Swan) : " # Stórmynd í litum eftir sögu: Rafael Sabatini. Z * ♦ * Aðalhlutverk: j Tyrone Power i Maureen O’Hara. : • : m Sýningar kl. 3, 5, 7 og 9. j • • Bönnuð börnum innan 14 ára í * Sala hefst kl. 11 f. h. j SÍÐASTA SINN 1 i*.. T.ÍAKNAK Bíó .... ♦ ! TRÚÐALÍF j (TIIK WÁGONS KOLL AT j NIGHT) ♦ t Sýning kl. 7 og 9. j Bönnuð börntn» *'*•»»o» 12 ííra. j Sýning kl. 3 og 5- : FLOTINN í HÖFN (The Fleet’s In) * Dorothy Lamour j Sala aðgm. hefst kl. 11 f. h. • ............— —« « ; Mánudag kl. 4—6,30—9: j YANK.EE doodle dandy Tyrone Power var ein aöalkvikmyndahetjan ári» 1944, en hann kom tslands þremur árum síftar og heillaðl íslenskt kvenfólk upp úr skónum. h sjáum við bíóauglýsingar I Þjóöviljanum I ársbyrjun 1944. til Hér Það gerðist ýmislegf fleira árið 1944 en að stofnað var lýðveldi á íslandi Hér er drepið á ýmislegt sem blöð skrifuðu um á árinu Áríð 1944 gekk í garð með frið- semd og spekt og segir í fréttum í blöðum eftir áramótin, að þau hafl veríð í langah tima hin róleg- ustu, en á þessum árum var al- gengt að hinar mestu óspektir voru hafðar í frammi á gamlárs- kvöld. Þó var brotist inn á nokkr- um stöðum á nýjársnótt, stolið 126 krónum, 48 vindlingum og 8 bjórflóskum í veitingastofunni Fróðá, peningum stolið úr fotum sofandi manns í ólæstri ibúð og brotist inn í gufupressuna Stjörn- una í Kirkjustræti 8. Nokkrum dögum síðar heldur Góðtemplarareglan upp á 60 ára afmæli og Náttúrulækningafé- lagið verður 5 ára. Þjóðleikhúsbyggingin er enn sem fyrr pakkhús erlends setu- liðs, en ráðherra (ótilgreindur) lætur hafa það eftir sér í blððum að húsið verði bráðlega rýmt. Það gerðist þó ekki (strax) og máttu menn biða í 6 ár í viðbót eftir að húsið yrði tekið í notkun undir þá starfsemi sem því var ætiuð. Mikil snjóþyngsli voru f Reykjavík og nágrenni i janúar- mánuði og varð bærinn bæði rafmagns- og mjólkurlaus um tíma af þeim sökum. - Refsivist og reim- leikar - í janúarlok er maður nokkur dæmdur til tveggja mánaða refsi- vistar og 18 mánaða dvalar á drykkjuhæli fyrir að brjótast út úr fangageymslu lögregiunnar og hleypa öllum föngum sem þar vora inni út! Engum sögum fer af því hvað gert var við lögreglu- mennina sem áttu að gæta fang- anna, eða hvar þeir voru staddir er þetta gerðist. í janúarbyrjun brennur Hótel ísland tii kaldra kola. Það var stærsta timburhús bæjarins og annað stærsta gistihús í Reykja- vík. Einn maður fórst í bmnanum en 48 manns björguðust. Var þetta mesti eldsvoði í Reykjavík frá bmnanum mikla í miðbænum 1915. Óvíst var um eldsuptök en tjónið var metið á eina og hálfa miljón króna. í marsbyrjun festir Samband ísl. berklasjúklinga kaup á 30 hektara landspildu að Reykjum í Mosfellsveit með það í huga að reisa þar vinnuheimili sambands- ins. Bygging þess hófst svo um sumarið. í Morgunblaðinu er sagt frá þeim einkennilega atburði, þegar maður nokkur varð var við mikla reimleika og draugagang í líkbfl, þar sem hann var inni á bifreiða- verkstæði. Höfðu draugar þessir sett bílinn í gang og ætlaði allt um koll að keyra, þvílíkur var draugagangurinn. Þegar maður- inn kveikti ljós datt allt í dúna- logn og einginn maður sjáaniegur í líkbílnum. - Menningin blómstrar - í menningarlífinu er mikið að gerast í upphafi ársins, og átti þó eftir að verða enn meira er lengra leið á það. Pétur Gautur er sýnd- ur hjá Leikfélaginu undir stjóm Gerd Grieg og leikur Láms Páls- son titilhlutverkið. Snorri Hjart- arson og Ólafur Jóhann Sigurðs- son senda frá sér bækur sem vekja mikla athygli og framhald íslandsklukkunnar, „Hið ljósa man“, kemur út. Þá er fýrsta ís- lenska óperettan „í álögum“ fmmsýnd, en Dagfinnur Sveinbjörnsson samdi textann og Sigurður Þórðarson lögin. Tón- listarfélag Reykjavíkur gekkst fyrir sýningu óperettunnar til ágóða fyrir væntanlega tónlistar- höll, segir í fréttum. Helgafell gefur út nýja útgáfu af Heimskringlu Snorra, mynd- skreytta af sex bestu lista- mönnum Norðmanna um alda- mótin. í umsögnum og auglýsing- um er mjög höfðað til þjóðernist- ilfinninga og metnaðar á fullveldisári og „er það höfðu- nauðsyn í baráttu vorri fyrir sjálfstæðri menningu á ókomnum tímum, að æskulýður landsins haldi áfram að sækja til þeirra (fombókmenntanna) andiegan þrótt og þjóðlegan metnað“, eins og segir í auglýsingu. En í bíó er John Wayne að leika í „Forðum í Califomíu“ og James Cagney í „Yankee Doodle Dandy“. Og þá má ekki gleyma Dollaraprinsess- unni sem sýnd er í Nýja Bíói og fær hina háðulegustu útreið í Þjóðviljanum. í bæjarstjóm er samþykkt teikning af Melaskólanum og fyrstu húsmæðrakennararnir em útskrifaðir á íslandi. Strætisvagnafélagjð í Reykja- vík, sem haldið hefur uppi ferð- um um bæinn í 12 ár, óskar eftir sérleyfi, er tryggi félaginu rétt til reksturs strætisvagna í Reykjavík um ailt að 10 ára skeið. Er í undir- búningi „að gerbreyta aksturs- kerfinu tií óslitins aksturs í gegn um bæinn, þar sem línurnar skera aðaltorg miðbæjarins. Er þá úr sögunni hin óeðlilega kyrrstaða vagnanna á Lækjartorgi" segir í fundargerð aðalfundar. 15 mánaðarlaun frá menntamálaráði Menntamáiaráð úthlutar styrkjum til fræðimanna, menntamanna og listamanna og hljóta á annað hundrað manns styrki. Styrkimir era sagðir lægri en í fyrra (1943) en algengt er að menn fái 2-5000.- krónurístyrk. í sama blaði og sagt er frá þessu, er auglýst eftir skrifstofustúlkum á bæjarskrifstofumar og fá þær 175.00 til 225.00 krónur á mán- uði. Þeir sem þá fengu 3000.00 krónur í styrki hjá Menntamálaráði hafa fengið sem svarar fimmtán mánaðariaunum skrifstofustúlku og þættu það víst ansi riflegir styrkir í dag. En því fer fjarri að allt sé skemmtilegt og upplífgandi sem gerist á mánuðunum fyrir fullveldishátíðina á íslandi. Tæp- lega fjögur hundmð Reykvíkinga búa í bráðabirgðahúsnæði, þar af 158 böm. Og úti í heimi geisar grimm styrjöld. 1000 breskar sprengjuflugvélar ráðast á Berl- ín, í marslok. Rauði herinn tekur Proskúroff, Nikolaéff og 1. apríl stefnir hann á Odessa úr þremur áttum. Flugfélag íslands eignast nýja tveggja hreyfla landflugvél sem ber 6-8 farþega auk flugmanns, og nýtt flugfélag er stofnað og hlýtur nafnið Loftleiðir. Aðaltil- gangur félagsins er að annast póst- og farþegaflutninga til sem flestra staða. Stofnfélagar em 33. Hótel Borg tekin leigunámi Undirbúningur lýðveldisstofn- unarinnar er kominn í hámark í júníbyrjun, en 13. júní er lagt fyrir Alþingi fmmvarp um „leigu- nám veitingasala á Hótel Borg í Reykjavík til veizlufagnaðar á lýðveldishátíðinni“. Ástæðan er sú að ágreiningur hljóðfæra- leikara og forstjóra hótelsins hef- ur leitt tii þess að enginn hljóð- færaleikur er á vegum hótelsins þessa daga og lagafmmvaipið eina leiðin til að tryggja tónlist á lýðveldishátíðinni. Fmmvarpið var samþykkt í báðum deildum og afgreitt sem lög frá Alþingi. Hótel Borg var meira í sviðs- ljósinu á árinu, því í nóvember slapp þar laus minkur á dansleik og varð úr hið mesta öngþveiti, ungur vaskur maður greiddi kvik- indinu högg með nærtækri flösku og lét minkurinn þar líf sitt, en gestir tóku til við dansinn að nýiu. í árslok varð einnig hið hörmu- lega slys, er Goðafossi var sökkt af þýskum kafbáti og fómst 24 menn með skipinu, þar af fjögur ung börn. Margir góðir gestir sóttu ísland heim á árinu, auk gífurlegs fjölda erlendra ráðamanna og gesta sem komu á lýðveldishátíðina. Mar- lene Dietrich kom til landsins á vegum setuliðsins til að skemmta hermönnunum og sagði við blað- amenn að ísland væri grænt og fallegt og ætti að heita Grænland, en Grænland ísland. Efnagerðin Njáll í árslok er auglýst í Lögbirting- ablaðinu að Sigurjón Pétursson hafi stofnað fyrirtæki í bænum, með ótakmarkaðri ábyrgð, og ber það nafnið Efnagerðin Njáll. „Er tilgangur fyrirtækisins að framleiða meðul til lækninga á blaðinu. í júníbyrjun gera herir banda- manna innrás í meginiand Evr- ópu, og í ágúst hafa bandamenn unnið Normandí. í Hagtíðindum á íslandi segir að 24,8% barna sem fæðast hér á landi séu óskilgetin, og þykir tíð- indum sæta að talan skuli ekki vera hærri á meðan erlent setulið er í iandinu. Verð á kartöflukfló- inu í smásölu er ein króna og 70 aurar, en lækkar í september í 1.30 kr. Með lögum er ákveðið að mat skuli fara firam á öllum kart- öflum sem seldar eru í verslunum á Akureyri, í Hafnarfirði og Reykjavík og ráðnir em til þess sérstakir menn. Fyrsta þingræðis- stjórnin í nóvember skipa Sjálfstæðis- flokkurinn, Sósíalistaflokkurinn og Alþýðuflokkurinn fyrstu þing- ræðistjóm íslenska lýðveldisins og gera með sér víðtækan málefti- asamning um nýsköpun atvinnu- h'fsins. Stjómin skipar Nýbygg- ingaráð sem gera skal fimm ára áætlun um nýsköpun íslensks þjóðarbúskapar. Enn er barist af miklu kappi í Evrópu, Þjóðverjar eru hraktir út úr mestöllu Frakk- landi og Beigíu, bandamenn komast inn í Þýskaland. Lokaá- tökin verða þó ekki fyrr en árið 1945, og lyktar með uppgjöf Þjóðverja í maí. 19. desember setur Alþingi ís- lendinga lög um bændaskóla í Skálholti, en í bókaverslunum er selt nýtt tónverk, söngdrápa eftir Björgvin Guðmundsson er nefn- ist ,,Friður á jörðu“. Árinu lýkur með snjókomu eftir friðsæl jól, en þó talsverða ölvun á Þorláksmessu og 2. jóla- dag. Og hljómsveit Bjama Böðv- arssonar leikur fyrir dansi í út- varpinu á gamlárskvöld uns Vil- hjálmur Þ. Gíslason útvarpsstjóri kveður lýðveldisárið 1944 og klukkur hringja inn nýtt ár. Þs tók saman EruiiflDtfiF sannrar ispræmar Trv»jið ixirnum vðar rintak af iiKIMSKRINGUÍ *** at SNORKA STURLUSCWAR er tí*fwflkwwúís HLIMSKRINGLA feðl&sagý* s<g tfótgúíxð* ísímJ'kj* Snr,<nit tmr:amrr>tfyíkjr Í*l<rí«íifs:íp** *&*■■> <«i «erð«* AÍárJT:! tsl *>«rnw» fv*»:s> »k<\ •> M £ f M SlCftl N CLU o* *o Iwkfcat. u« ÍY**1 trera*t m !*»■))>:!!!!>§» « £.<sá of L>:.<f«$r><v.!Á>;.) í mtíttte tyrí* si*lf****&ri * Afeu!r>««ír> timum, wvsk«fýÁ«* ‘r>»J i: aö awfeja Gl *«<#*$** t>mli <fg jvAS irgati rwr»*!«A. (Irrið Hi.IMSKRINGIJ að ÍK-im- ilisriti • rðar! „Þaft er fjarstæða - fullkomin fjarstæða að Heimskringla, hið ódauðlega llstaverk hins glæsilega norræna höfðlngja og stórgáfaða íslenska rithöf- undar, Snorra Sturlusonar, sé óaðgengilegt nútíma Islendingum. Engln sannmenntaður Islendingur er til - og verður aldrei tíl - nema hann kunni skil á Heimskringlu Snorra". Þannig hijóðar auglýsing um nýja útgáfu Helmskrlnglu, en hvergi er getift hver stóð á bak við „auglýsinguna" eða þessa hvatningu tll þjóðarinnar. Auglýsingin er frá 1944 þegar hln mynds- kreytta útgáfa kom út og er mjög höfftoð til metnaðar og sjálfstæðis Islend- Inga elns og sést á textanum. Hótel íslands-bruninn 3. febrúar 1944. Myndina tók Skafti Guðjónsson. ar, Islandsglímunnar, yrðu á Þingvöllum, síðari hluta dagsins. Þar var samþykkt fimleikasýning en hluti af þessum íþróttavið- burðum féllu þó niður þegar þar að kom vegna veðurs og fóra fram síðar. Þann 31. maí gaf ríkisstjórnin út bráðabirgðalög vegna mann- flutninga og fékk Þjóðhátíðar- nefnd leyfi með þeim til að taka allar leigu- og langferðabifreiðar leigunámi, auk vömbifreiða eftir þörfum. Miklar ráðstafanir voru gerðar í Reykjavík vegna komu erlendra gesta til landsins og gesta utan af landi og voru m.a. barnaskólarn- ir teknir undir gestina. Ákveðið var að ekki skyldi annað skraut upp sett á Þing- völlum en íslenskir fánar, þar sem náttúmfegurð staðarins þótti njóta sín best með einföldum skreytingum og þjóðlegum. Víðs vegar um land voru skipu- lagðar hátíðir vegna lýðveldis- stofnunarinnar, en mikill hluti þeirra sem bjuggu á landsbyggð- inni komu til Þingvalla. Mikil áhersla var lögð á að fullkomin reglusemi yrði viðhöfð á Þing- völlum og dmkknir menn yrðu ekki til að skemma hátíðar- stemmninguna. Var sett upp lög- reglustöð á barmi Almannagjár og menn síðan teknir snarlega úr umferð ef þess þurfti með. Þá var áfengisversluninni lokað fyrir- varalaust nokkmm dögum fyrir 17. júní til að ekki yrði hætta á of mikilli ölvun. Læknar og hjúkr- unarlið var á Þingvöllum á hátíð- inni og slökkvidælu var komið upp þann 16. júní við hátíðasvæð- ið. Mikil áhersla var lögð á sam- starf við blöð hérlendis og er- lendis. Blaðamenn fengu sér- staka stofu í ^alhöll, ákveðið var að kvikmynda þingfundinn og Ríkisútvarpið tók stóran þátt í öllum undirbúningi og fram- kvæmd hátíðarhaldanna. Helgi Hjörvar flutti lýsingu á öllum há- tíðarhöldum í útvarpið og lagðar vom sérstakar símalínur á milli Þingvalla og Reykjavíkur vegna útvarpsútsendingarinnar. Hinn mikli dagur rann upp, þótt ekki væri hann bjartur og fagur. Öxará beljaði fram, kol- mórauð og daginn áður var nán- ast ófært austur til Þingvalla sökum bleytu. Reykjavík varfag- urlega skreytt, merki þjóðhátíð- arinnar trónaði á stórum skildi yfir dymm Alþingishússins. Lyng og laufblöð úr íslenskri moldu teygðu úr sér til hliðar og niður með svölum og dyraumbúnaði hússins, og samskonar skreyting var yfir dyrum Stjórnarráðshúss- ins. Laust fyrir klukkan 9 um morg- uninn söfnuðust ríkisstjóri, ríkis- stjórn, alþingismenn og gestir saman í anddyri alþingishússins. Þar vom og sendiherrar erlendra ríkja og ýmsir embættismenn. Forseti sameinaðs Alþingis flutti ræðu og lagður var blómsveigur við fótstall styttunnar af Jóni Sig- urðssyni. Mikill mannfjöldi hafði þegar safnast saman á Þing- völlum daginn áður, en þar hófst hin sögulega athöfn eftir hádegi með því að þingmenn gengu fyl- ktu liði með ríkisstjórn og biskup í fararbroddi úr Valhöll upp í Al- mannagjá og eftir henni niður á Lögberg. Á Lögbergi tóku þing- menn sér sæti á palli sem þar hafði verið komið fyrir, en í brekkunni og á völlunum stóð mannfjöldinn, svo og á gjárbarm- inum. Kl. 1.30 setti Björn Þórðarson forsætisráðherra hátíðina. Bisk- up flutti ávarp og sungnir vom sálmar. Þá hófst þingfundurinn og vom tvö mál á dagskrá: Yfir- lýsing um gildistöku lýðveldis- stjórnarskrárinnar og forsetakj- örið. Er forseti sameinaðs alþing- is, Gísli Sveinsson, hafði tekið fyrra dagskrármálið fyrir, flutti hann stutta ræðu þar sem hann gerði grein fyrir þeirri ályktun al- þingis, að lýðveldisstjórnarskráin skyldi öðlast gildi er forseti sam- einaðs þings lýsti gildistöku hennar yfir á þingfundi. Þegar forseti hafði mælt þetta, risu þingmenn úr sætum og forseti mælti: „Samkvæmt því, sem nú hefur greint verið, lýsi ég yfir því að stjórnarskrá lýðveldisins ís- lands er gengin í gildi“. Lýðveld- isfáninn var dreginn að húni á Lögbergi og kirkjuklukkum um land allt var hringt í tvær mínút- ur. Þá var þögn í eina mínútu og síðan sunginn þjóðsöngurinn. Síðara dagskrármálið, forset- akjörið fór því næst fram og hlaut Sveinn Bjömsson ríkisstjóri 30 atkvæði, Jón Sigurðsson skrif- stofustjóri alþingis 5 atkvæði og 15 seðlar voru auðir. Hinn ný- kjörni forseti, Sveinn Björnsson vann eið að stjórnarskránni, þeg- ar tilkynnt hafði verið að hann hefði hlotið kosningu. Síðan gekk alþingisforseti þingsins, Ingvar Pálmason fram og mælti: „Lengi lifi forseti íslands“. Mannfjöldinn tók undir með ferf- öldu húrrahrópi. Forseti íslands, Sveinn Björnsson, tók nu til máls og lagði út af orðum Þorgeirs Ljósvetningagoða, er hann mælti á Lögbergi, er þjóðin var í háska stödd vegna hættu á innanlands- styrjöld: „Ef sundur er skipt lög- unum, þá mun sundur skipt friðnum". Síðan voru flutt ávörp og ræður, flutt ættjarðarlög, fána- hylling og fram fór sá hluti íþrótt- asýningarinnar sem unnt var að halda vegna veðursins. Dansað var á palli um kvöldið og lék hljómsveit Bjarna Böðvarssonar fyrir dansi. Veisla var haldin í Valhöll fyrir hátíðargesti, en undir miðnættið fór fólk að streyma í bæinn. Þrátt fyrir mikla rigningu þótti hátíðin hafa tekist mjög vel og var talið að um tutt- ugu og fimm þúsund manns hefðu tekið þátt í henni. Þann 18. júní voru svo hátíða- höld í Reykjavík, þau mestu í sögu þjóðarinnar til þess dags og skipti þá skjótt um veður. í sól cg blíðu var gengið í stærstu skrúð- göngu sem hér hefur sést, en stéttarféiög og ýmis samtök höfðu hvatt mjög til þátttöku í göngunni. Gengið var að Stjórn- arráðshúsinu þar sem fluttar voru ræður, karlakórar sungu í Hljóm- skálagarðinum. Um kvöldið voru hljómleikar og veisla að Hótel Borg sem forsætisráðherra stýrði. Þá voru hátíðahöld víðs vegar um landið dagana 17. og 18. júní og einkum var vandað til þjóð- , veldishátíðar á Rafnseyri, fæð- ingarstað Jón Sigurðssonar. Ákveðið var að efna til sögu- sýningar í sambandi við hátíða- höldin og áttu þeir Einar Olgeirs- son og Guðlaugur Rósinkrans, sem báðir sátu í þjóðhátíðar- nefnd þá hugmynd. Komið var upp sýningu í húsakynnum Menntaskólans og skyldi þar „sýna þætti úr menningar- og frelsisbaráttu íslendinga. Þþá skyldi sýna með myndum, teikningum, tilvitnunum úr bók- menntum og ýmsum fornminj- um, er sýndu menningu þjóðar- innar á mismunandi tímum eða með hlutum, er tengdir væru minningu um einhverja þýðing- armikla atburði í sögu þjóðarinn- ar“. Þá beindi þjóðhátíðarnefnd því til ríkissjórnarinnar að tekin yrði ákvörðun um byggingu Þjóðminjasafns íslendinga í til- efni af lýðveldisstofnuninni og var flutt þingsályktunartillaga um málið þann 20. júní. Fjöldamargir sjóðir vora stofn- aðir í tilefni lýðveldisins haldið var landsmót stúdenta, listsýn- ingar, íþróttamót, gróðursett tré, 10 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.