Þjóðviljinn - 31.03.1985, Blaðsíða 13

HfíNS PETERSEN HF
Japönsk fjölskylda: konan mín er „kanai“ en konan þín er „okusama".
Hvernig mál er japanska?
Af kurteisum sögnum
og ókurteislegum
Sjónvarpið er áhrifamikið
tœki eins og menn vita. Og
nú þegar verið er að sýna
þáttinn sem gerður er eftir
metsölubókinni Shogun, fer
ekki hjá því að unglingar
taki upp glefsur úr japönsku
- segi að minnsta kosti doso
og domo og hœ. Og aðrir
spyrja: Hvernig mál er
eiginlega japanska? Er hún
erfið eða einföld?
Kínverskt
letur
Margir halda að um náinn
skyldleika sé að ræða milli
kínversku og japönsku en það er
alrangt. Það eina sem þessi mál
eiga sameiginlegt er það, að
Japanir hafa fengið að láni
kínverskt letur og mikið af
tökuorðum einnig. Annars eru
málin gerólík að byggingu og
orðaforða.
Japanskt ritmál er reyndar
undarleg blanda eða málamiðlun
sem tengist því að japanska er
beygingamál en kínverka
ekki.Tii dæmis þegar skrifa þarf
orðið kakimashita (skrifaði) þá er
tekið kínverska táknið fyrir að
skrifa til að tákna kak - en svo
koma kínversk tákn sem eru látin
hafa hljóðgildi í japönsku og
tákna samstöfurnar ki-ma-shi-ta.
Orð í japönsku eru venjulega
miklu lengri en í kínversku.
Sérhljóðar geta verið langir og
stuttir og sumir hverfa næstum
því alveg í framburði: arimasu
þýðir „er“ eða „eru“ og er einatt
borið fram „arimas“.
Kynleysi
Japanska hefur ekki kyn orða
og ,rsan“ sem notað er á eftir
nöfnum í ávarpi getur bæði þýtt
herra, fröken og frú. Kynferði er
hægt að láta í ljós með öðrum
hætti: otoko no ko er „karlbarn"
og onna no ko er stúlkubarn, eða
bókstaflega „konubarn“.
Japanir leggja litla áherslu á
persónu, þótt hægt sé að nota orð
eins og ég, þú, hann, við og þeir
ef menn telja nauðsynlegt. En
venjulega er slíkum per-
sónufornöfnum sleppt. „Doko e
ikimasu ka“ þýðir allt í senn:
hvert ert (eru) þú, hann, við, þeir
að fara?
Viðskeyti tákna frumlag (wa
og ga), andlag (ni eða wo)
eignarfall (no) og svo framvegis.
Orðaröð er ströng. Það eru
margar bækur uppi á borðinu
verður á japönsku „tsukue no ue
ni hon ga takusan arimasu”
(„borðinu ofan á bók mörg er“).
Skrýtnar
sagnir
Japanska sögnin er kapítuli út
af fyrir sig. Hún er með öllu
ópersónuleg, persónuendingar
eru engar. Aftur á móti taka þær
á sig ýmsar myndir eftir því hvort
menn eru ávarpaðir kumpánlega
eða með virðingu, og tíðir eru
margar.
Taberu er að éta, en þá mynd
orðsins er aðeins hægt að nota í
góðra vina hópi. Ef menn vilja
vera kurteisir segja þeir
tabemasu. Ef menn vilja vera
yfirmáta kurteisir þurfa þeir að
grípa til annarrar ræðu og segja
meshiagaru. Útlendingur hefði
lítið við vinskaparform sagna að
gera, ef ekki væri vegna þess, að í
aukasetningum er það notað,
enda þótt sögnin í aðalsetn-
ingunni sé kurteisleg. Kurteisleg
fortíð sagna er munduð með
viðskeytinu - imashita, en
óákveðin framtíð er mynduð með
því að segja desho á eftir
vinskaparformi sagnar.
Viðtengingarháttur er myndaður
með viðskeytinu - imasureba.
Þegar spurt er, er bætt við
spurnarendingunni ka. Og er þá
aðeins fátt eitt upp talið.
Japanir nota tvennskonar
töluorð - önnur röðin er lánuð úr
kínversku en hin er heimafengin.
Góðan daginn er á japönsku
ohajo, en vertu sæll er ,rsajonara“
(bókstaflega „ef það verður svo
að vera“). Afar algengt er að
segja ,jhiga(a ga nai“ sem þýðir:
ekkert verður við því gert.
Það eru mjög flókin vísindi að
fara rétt með fjölskyldutengsl á
japönsku. Sá sem er að tala um
sína eiginkonu segir tsuma eða
kanai, en ef hann er að tala um
eiginkonu viðmælandans segir
hann okusama. Shujin er
maðurinn minn en dannasan er
maðurinn þinn.
Það eru ekki mörg orð úr
japönsku sem hafa fundið sér
stað í öðrum tungumálum:
kimono, geisha, samurai eru þau
helstu - fyrir utan þau orð sem
fylgja japanskri glímu. Á seinni
árum hefur japanskan tekið mörg
orð að láni úr ensku, ekki síst þau
sem tákna matvæli, fatnað og
fleira - orðin koma einatt með
vestrænum varningi.
AB tók saman.

\09-
YASHICA MF2
i kr.2990
nett mundavél sem
notar,35mm
filmu
• Innbyggt eilílðarllass, sem geíur merki sé notkun
þess þörf.
• Rafhlöður endast á u.þ.b. 250 flassmyndir.
• Engar stillingar
MYNDARLEG GJÖF
- 30. MARS -
Baráttusamkoma í Háskólabíói
ísland úr Nató - herinn burt og Aldrei aftur Hírósíma - Nagasaki
Dagskrá:
Setning: Kristín Ólafsdóttir fundarstjóri.
• Úr verkum Ólafs Jóhanns Sigurössonar.
Þorsteinn Gunnarsson leikari les.
• Kveðja að vestan og norðan. Heiðar Guðbrandsson
og Sveinn Rúnar Hauksson.
• Friðartónar. Flautuleikur Kolbeins Bjarnasonar
við gítarundirleik Páls Eyjólfssonar.
• „Glataða kynslóðin". Heimildakvikmynd um kjarnorkuárásina á Hírósíma,
gerð úr filmubútum sem bandaríski herinn tók, en saman eru fléttuð viðtöl við
þau fórnarlömb sprengjunnar sem sjást í kvikmyndinni og lifðu af.
• Fjöldasöngur - Diddi fiðla sér um stemmninguna.
Barnagæsla verður á staðnum þar sem myndböndum og föndri verður
haldið að yngstu kynslóðinni.
Mætum öll!
Sunnudagur 31. mars 1985 ÞJÖÐVILJINN — SlÐA 13
AUK hf. 91.46