Þjóðviljinn - 04.08.1985, Blaðsíða 19

* *
NATTURAN
- Er ekki rétt að fylgjast með eldgosahættu á Tungnaárörætum, hafandi flestar stórvirkjanir landsins rétt við þrjú virk
eldstöðvakerfi: Heklu, Torfajökul og Veiðivatnasvæðið?
Veiðivatnagos
Húsnæði óskast
Óska eftir að taka á leigu 2-3 herbergja íbúð í 4-5
mánuði frá 1. sept. Nánari upplýsingar í síma 30097.
-^2 Fél féla um Strt frar Fél i-< i. Félagsráðgjafi agsmálastofnun Hafnarfjarðar óskar eftir að ráða gsráðgjafa í hálft starf frá 1. sept. nk. Upplýsingar starfið veitir félagsmálastjóri á skrifstofu sinni að indgötu 4, þar sem umsóknareyðublöð liggja nmi. agsmálastjórinn í Hafnarfirði
*
Kennsla í
rafeindavirkjun
Stundakennara vantar í rafeindavirkjunardeild m.a.
bæði í sjónvarpstækni og fjarskiptatækni. Um er að
ræða bóklegar og verklegar greinar. Upplýsingar
veitir Sigursteinn Hersveinsson í síma 34612.
Iðnskólinn í Reykjavík
Flestar stórvirkjanir lands-
ins eru á landssvæði norðan-
hallt við Heklu í nánd við svo-
nefndTungnaáröræfi.
Mönnum bar saman um að
hætta á tjóni á virkjunum við
eldsumbrot í Heklu væri
hverfandi þegar til virkjunar-
tímans í heild væri litið.
Tvö önnur
eldstöðvakerfi
Á undirbúningsárum Búrfells,
Sigöldu- og Hrauneyjarfossvirkj-
ana var lítið vitað um hugsanleg
eldsumbrot á Tungnaáröræfum,
t.d. við Veiðivötn. Þau eru aug-
sýnilega flest ýmist gígvötn eða
hraunstífluð vötn. Nú horfir öðru
vísi við og í ljós hefur komið að
hættan er nokkru meiri en marg-
an hefur grunað.
Á Veiðivatnasvæðinu mætast
tvö sprungukerfi með miklum
merkjum eldsumbrota eða með
öðrum orðum þar stangast á tvö
eldstöðvakerfi. Annað kerfið
hefur miðju (eða megineldstöð)
við Torfajökul og liggur annar
hluti sprungkerfisins frá honum í
norðaustur. Hann endar u.þ.b.
við Tungnaá á svipuðum slóðum
og leiðin í Landmannalaugar
beygir við Frostastaðavatn. Hitt
eldstöðvakerfið hefur miðju
(megineldstöð) einhvers staðar
undir vesturhluta Vatnajökuls ef
að líkum lætur; sumir nefna þar
til Bárðarbungu en undir henni er
stór askja. Frá svæðinu milli
Jökulheima og Bárðarbungu
liggur geysilöng en mjó sigspilda í
suðvestur uns hún mætir fyrr-
nefndu sprungukerfi Torfa-
jökulskerfisins. Öll Veiðivötnin
eru þarna suðvestast í spildunni.
Þrjú allmikil
gos
Við gjóskulagarannsóknir,
m.a. Sigurðar heitins Þórarins-
sonar, og þó einkum Guðrúnar
Larsen hjá Norrænu eldfjalla-
stöðinni hefur komið fram að
þrjú stór eldgos hafa orðið á þess-
um kerfamótum sl. 1800 ár eða
svo. Nú er það e.t.v. ekki hærri
stórgosatíðni en í Heklu gömlu
en á móti kemur að stór hluti af
vatnasvæði Tungnaár sem flytur
vatn að öllum 3 virkjununum er
innan annars sprungukerfisins.
Eldgos þar gætu haft áhrif á raf-
orkuframleiðsluna.
Gosin þrjú urðu sem hér segir:
í kringum 150 e. Kr., 900 e. Kr.
og síðast rétt um 1480 eða fyrir
um 500 árum, skömmu fyrir siða-
skipti. Væntanlega opnuðust
gossprungur annað hvort við
kvikuhlaup neðanjarðar úr meg-
ineldstöð í Vatnajökli (sbr.
Kröflugosin, allt að 25 km
norðan Kröflu) eða vegna að-
streymis kviku beint að neðan úr
hálfbráðnu lagi sem hvelfist upp
undir íslandi miðju. Stærstu gos-
sprungurnar náðú slitrótt um 40
km vegalengd, beggja vegna
Tungnaár; þó aðallega norð-
austan hennar. Veruleg hraun
runnu í gosunum og mikið gjó-
skumagn kemur einnig upp með
tilheyrandi sprengigígamyndun
(t.d.Ljótapolli sem margir
þekkja). Líklega veldur mikið
grunnvatnsstreymi í gosrásir slík-
um látum. Sé allt gosefni reiknað
yfir í fast berg koma um þúsund
miljón rúmmetrar (í rúmkílómet-
ri) af efni upp í hverju gosi af
stærri gerðinni á þessum slóðum
(þrefalt magn Heimaeyjargossins
eða meira) og sést hefur að gjósk-
an varð allt að 2 metra þykk í 10
km fjarlægð frá gosstöðvunum.
Mætti hugsa sér að slíkt gjósku-
fall eða meiri háttar hraunflóð
gætu stíflað Tungnaá og myndast
þá lón sem hætt er við að hlypu
fram.
Virkt eftirlit?
Gosið er varð um 150 e. Kr.
kom upp á sprungu sem er nokk-
uð vestarlega í Veiðivatnagos-
reininni og hraunið rann lang-
leiðina til Sigöldu. Gosið á land-
námstímanum myndaði mjög
langa gígaröð m.a. með öllum
svonefndum Vatnaöldum. Það
var að mestu gjóskugos sem
þeytti upp allt að 3 rúmkílómetr-
um af gjósku. Það er álíka magn
og kom upp í Heklugosinu mikla
1104 sem lagði m.a. Þjórsárdal-
inn í rúst. Lítið hraun rann í það
sinnið. Miðaldagosið var líka
mjög kymgimagnað og gjóskan
verulega mikil, en auk hennar
kom upp stórt hraun. Þá mynd-
uðust flest Veiðivötnin og
Hraunsvötnin, enda umbrotin
mikil.
Allar þrjár gossprungurnar
náðu inn íTorfajökulskerfið. Þar
gaus sem sé samtímis hinum gos-
unum og náði kvikan úr báðum
kerfunum að blandast eitthvað.
Sunnudagur 4. ágúst 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 19
Meginefnið úr Torfajökulsrein-
inni varð þó ekki hið dökka ba-
salt heldur gráleitara, súrt berg,
oft nefnt líparít með tinnuáferð
yst; bæði þykk hraun og nokkur
gjóska. Best þekkt er Lauga-
hraunið sem gnæfir fyrir aftan
sæluhús Ferðafélags fslands í
Landmannalaugum. Það er að-
eins 500 ára gamalt!
Að öllu framansögðu má sjá að
réttast væri að byggja upp kerfi
skjálfta- og jarðhallamæla á
Tungnáröræfum og við vestan-
verðan Vatnajökul, eins og nú er
gert í Grímsvötnum, og fylgjast
með kvikuhreyfingum með því
að athuga gliðnun, landslyftingu
og skjálftamynstur. Slíkar til-
lögur hafa komið fram frá vís-
indamönnum sem unnið hafa að
rannsóknum á umræddu svæði
(og víðar). Þar er við fjárveiting-
avaldið og ráðuneyti að eiga.
Reynslan hefur sýnt að stundum
eru stundarhagsmunir látnir ráða
og rannsóknir ekki látnar vega
nógu þungt í undirbúningi mann-
virkja eða áætlana. Hvað skyldi
eiginlega ráða því?
SINE félagar
Sumarráöstefnan verður haldin laugardaginn 10. ág-
úst nk. í stofu 201 í Árnagarði, og hefst kl. 14 stundvís-
lega.
Umræðuefni skv. félagslögum.
Stjórnin
Frá Grundaskóla Akranesi
Kennara vantar
Eftirfarandi kennara vantar til starfa í Grundaskóla í
haust:
Tónmenntarkennara
raungreinakennara
almennan kennara.
Umsóknarfrestur er til 8. ágúst. Upplýsingar veitir
skólastjóri Grundaskóla Guðbjartur Hannesson í
heimasíma 93-2723 og í vinnusíma 93-2811.
Skólastjóri.
AFAKAFFIÐ & ÖMMUKAFFIÐ
éffgi
AFA- OG OMMUKAFFI
ÍVAR - SKIPHOLTI 21 - SÍMI(91) 23188 og (91) 27799