Þjóðviljinn - 02.02.1986, Blaðsíða 4
AF SJÓNARHÓLI
Þórhildur Þorleifsdóttir, leikstjóri:
Menningarstefna hvað?...
Undanfarnar vikur hafa farið
fram í fjölmiðlum nokkrar um-
ræður um menningarmál og til-
efnið verið „menningarstefna
stjórnvalda” þó að vísu hafi sú
umræða snúist uppí deiiur um
hverjir hafi komið eða ekki kom-
ið fram í sjónvarpi, eða í víðari
skilningi hvort einhvers konar rit-
skoðun eða skoðanakúgun sé
viðhöfð í ríkisreknum fjölmiðl-
um. Ekki ætla ég hér að fjölyrða
um hvort sú sé raunin, heldur
hitt, sem er athygli vert að þau
orð Sigurðar A. Magnússonar
um „bannlista” eða „óæskilega
menn” (ég man ekki nákvæmlega
orðalagið) sem hann viðhafði í
fjölmiðlum í tilefni rithöfunda-
verðlauna útvarpsina voru hreint
ekki aðalatriðið í máli hans,
heldur einmitt „menningarstefna
stjórnvalda”. Hann beindi spjót-
um sínum að stjórnvöldum og því
skeytingarleysi sem þau sýna
menningu lands og þjóðar. Hann
viðhafði þung orð um þær
smáupphæðir sem veitt er til lista
og benti á að þær upphæðir væru
sjálfsagt talsvert lægri en hinar,
sem listastarfsemi landsins aflar
ríkissjóði beint eða óbeint. Tók
hann sem dæmi að söluskattur af
bókum stendur einn og sér undir
stórum hluta þess fjár sem varið
er til iista og menningar. Af
hverju hafa þessi ummæli
S.A.M. ekki orðið neinum að
umræðuefni í fjölmiðlum? Af
hverju tóku nú ekki „rannsókn-
arblaðamennirnir” til óspilltra
málanna við að grafast fyrir um
réttmæti svona fullyrðinga? Af
nógu væri að taka. Það væru sjálf-
sagt ófáar prósentutölurnar sem
hægt væri að draga fram í dags-
ljósið. Hve margir starfa við list-
ir, hve margir við ýmiss konar
hliðar- og þjónustustörf við listir
og menningarmál? Hvað tekur
ríkið beint í sköttum, launa-
tengdum gjöldum, söluskatti
o.s.frv.? Hvað margir sjá, skoða,
heyra og lesa það sem listamenn
landsins hafa fram að færa? Hve
háar upphæðir koma inn í að-
gangseyri ýmiss konar og standa
þannig að hluta til undir þessari
starfsemi? Hvað fær ríkissjóður
og hvað lætur hann af hendi
rakna? Þannig mætti lengi telja
og væru menn þá einungis að
halda sig við blákaldar stað-
reyndir, sem hægt væri að mæla í
krónum, höfða- og hlutfallstöl-
um. Þetta allt og margt fleira gæti
nú verið verðugt verkefni fyrir
unga og ötula fjölmiðlamenn. Og
er þá enn ótalið hvaða gagn er að
öllu þessu bardúsi fyrir land og
þjóð, enda vissulega örðugra við-
fangs; þar er komið að því sem
ekki verður í askana látið.
Tómlœti fjölmiðla
En víkjum aftur að S.A.M. og
ræðu hans. f henni kom ekkert
það fram, sem hann og margir
aðrir höfðu ekki þegar sagt á ráð-
stefnu, sem Bandalag íslenskra
listamanna hélt í nóvember sl. Af
hverju vakti sú ráðstefna enga at-
hygli? Því fjölluðu fjölmiðlar
ekki um hana og þá reiði og von-
brigði sem mátti svo glöggt
merkja þar í máli manna? Maður
skyldi þó ætla að það skipti þjóð-
ina og ráðamenn hennar ein-
hverju þegar listamenn landsins
lýsa yfir áhyggjum, hver um ann-
an þveran, af því tómlæti sem
menningunni (því eina sem rétt-
lætir tilveru okkar sem þjóðar,
eins og fínu karlarnir segja á stór-
hátíðum) er sýnt. En einhverra
hluta vegna telja fjölmiðlar það
ekki skyldu sína að koma þessum
upplýsingum áleiðis. Af hverju
ekki? Svarið er líklega að þetta
þyki ekki fréttir. En á hverju
byggir þetta fréttamat og hverjir
ráða því? Ansi er ég hrædd um að
það séu starfsmenn fjölmiðla.
Nú skilst manni að fjölmiðlar
álíti það hlutverk sitt að koma til
móts við neytendur að einhverju
leyti og sinna því sem fólkið í
landinu hefur áhuga á að fá vitn-
eskju eða upplýsingar um. Það er
erfitt að halda því fram að ekki sé
fyrir hendi áhugi á listum í
landinu. Um það vitna beinharð-
ar tölur og hægt að tína til bóka-
kaup, bókaútlán, aðsókn að
leikhúsum, óperum, tónleikum
og myndlistarsýningum. Einnig
mætti nefna menningarstarfsemi
út um allt land. Af hverju er fólk
að setja upp leiksýningar, syngja
'í kórum, reka tónlistarskóía, fá
listamenn til að kynna sín störf
eða halda námskeið? Varla er
ástæðan sú að það græði á þessu
stórar fúlgur! Hvaða þörf er verið
að fullnægja? Því sýna fjölmiðlar
þessu lítinn sem engan áhuga?
Umfjöllun um
menningarmöl
Það þykir öllum fjölmiðlum
sjálfsagt að hafa fasta liði um
íþróttir nánast á hverjum degi.
Þetta þykir sjálfsögð þjónuslavið
allt það fólk sem annað hvort
stundar íþróttir eða hefur gaman
af að fylgjast með þeim. Það er
ekkert sem bendir til þess að sá
hópur fólks sé fjölmennari en
hinn sem áhuga hefur á listum.
Ég er ekkert að amast hér við
þessum íþróttaþáttum, en undr-
tttf FELAGSMALASTOFNUN
REYKJAVÍKURBORGAR
W
Félagsmálastofnun Reykjavíkur óskar eftir aö
taka húsnæöi á leigu fyrir unglingastarfsemi.
Um er aö ræöa:
1. Skrifstofuhúsnæði þar sem koma mætti fyrir 3
skrifstofuherbergjum, aðstööu fyrir ritara og biö-
stofu, auk kaffistofu, salernis og sameiginlegs
rýmis.
2. íbúðir eöa skrifstofuhúsnæði ca. 100 m2, meö
einu stóru herbergi og tveim minni auk eldhúss
og salernis.
Hvort tveggja þarf aö vera staðsett í miö- eöa
vesturbæ Reykjavíkur. Uþþlýsingar í síma
621611, frá kl. 13:00-15:00.
ast hví menningarstarfsemi býr
ekki við sama kost.
Eini fasti liður dagblaða um
menningarmál eru auglýsinga-
síður, þ.e. upplýsingar sem þeir
sem hafa eitthvað fram að færa á
sviði lista borga fyrir dýrum dóm-
um. í útvarpi ereinn fasturþáttur
sem greinir frá því helsta sem er
að gerast í listum og kemst vita-
skuld ekki yfir nema lítinn hluta.
Sjónvarpið felldi niður „Glugg-
ann” sem var hálfsmánaðarlega
yfir vetrarmánuðina og ekkert
kemur í staðinn. Ég tel ekki
nokkurra mínútna innskot í „Á
líðandi stundu”. Kvikmyndaþátt-
ur verður á dagskrá, en þar verð-
ur sjálfsagt sjaldan fjallað um
innlendar kvikmyndir af skiljan-
legum ástæðum. Það sem listir og
listamenn fá að auki eru „dóm-
ar”. Mætti rita um þá „umfjöllun
um menningarmál” íangt mál,
lengra en svo að ég hætti mér út í
það hér. Einnig fer fram nokkur
kynning á því sem er á döfinni,
aðallega á höfuðborgarsvæðinu,
en þá vill oft brenna við að sent sé
á vettvang fólk sem veit ekkert
um hvað málið snýst og hefur
ekki á því minnsta áhuga. Þær
spurningar sem listamenn, sem í
flestum tilfellum hafa lagt allt sitt
þrek og getu langtímum saman í
það verk sem á að fara að kynna,
þurfa að svara eru á stundum
hreint yfirgengilegar. Af því
mætti segja margar sögur og
spaugilegar, svona eftir á að
hyggja, en eru auðvitað ekkert
annað en sorgleg dæmi um sinnu-
leysi fjölmiðla. Ég treysti mér
hreinlega ekki til að tíunda dæmi
hér, en ímyndum okkur að
íþróttamenn þyrftu að svara
spurningum á borð við, „Hvað
gerir maðurinn sem stendur
þarna fyrir framan þetta net?”
eða „Segðu mér, Ásgeir Sigur-
vinsson, er þetta í fyrsta skipti
sem þú spilar fótbolta?”. Spurn-
ingar í þessum gæðaflokki eru nú
oft hlutskipti listamanna.
Hvað vill fólkið?
Umfram þetta sem hér hefur
verið talið, þ.e. kynning, dómar
og keyptar auglýsingar (mismun-
andi miklar eftir fjölmiðlum) er
sáralítil umræða eða umfjöllun
um menningar- og listastarfsemi í
fjölmiðlum. Ég vil taka það skýrt
fram til að forðast allan misskiln-
ing að ég er ekki að gera hér að
umræðuefni þá list og listsköpun,
innlenda og erlenda, sem völ er á
í mismiklu magni eftir fjölmiðl-
um, heldur hina hlið mála, um-
fjöllun og umræðu.
Af nógu er að taka. Listamenn
sjálfir hafa heilmargt til málanna
að leggja, sé eftir því leitað og
sömuleiðis neytendur og áhuga-
fólk ýmiss konar. Sjaldan eru
stjórnmálamenn krafðir svara
um menningarstefnu sína, enda
þykir nú stjórnmálaöflum varla
ómaksins vert að hafa menning-
armál á stefnuskrám sínum.
Fleira skal tínt til. Umræðuefnin
gætu verið, til hvers listir, eru þær
einhverjum til gagns og þá hvern-
ig og hvers vegna, staða íslenskra
lista og menningar, bæði faglega
séð og félagslega, kynning á lista-
verkum ýmiss konar, nýjum og
gömlum, innlendum og er-
lendum, hvað vantar, hvert stefn-
ir, hvar eru brestir, hvar vantar
aðstöðu eða peninga, hvar mætti
spara, hvernig á að afla peninga,
er réttlætanlegt að eyða svona
litlu eða miklu í hana? Hvernig
þjóðfélagi vill fólk iifa og starfa í
og hvaða hlutverki þjónar listin
þar, getur hún eflt skilning fólks á
sínu eigin lífi og annarra, vísar
hún veginn, er hún birtingar-
mynd drauma og framtíðarsýna,
er hún afþreying, skemmtir hún,
svæfir hún, af hverju er fólk að
stunda list og af hverju vilja sumir
njóta listar en aðrir hafa engan
áhuga? Þetta eru bara örfáar
uppástungur!
Én af hverju þetta tómlæti fjöl-
miðla? Þeir skáka eflaust í því
skjólinu að almenningur hafi
ekki áhuga. En hvaðan kemur
þeim sú vitneskja? Hafa þeir
kynnt sér eða hafa þeir áhuga á
að kynna sér hvort sú sé raunin?
Vita þeir hvað „fólkið vill!”? En
setjum nú svo að það sé rétt mat
að áhugi sé ekki fyrir hendi, hver
er þá ábyrgð fjölmiðla? Ætla þeir
gagnrýnislaust að ganga í hóp
þeirra sem æpa „fólkið vill, fólkið
vill”! Hvað vill fólk og hvers
vegna? Fæðist það með einhverja
ákveðna skoðun á því hvað það
vill? Skyldi það sem „fólkið vill”
ekki vera birtingarmynd þess,
sem það hefur átt kost á að kynn-
ast og þá hætt við að það sem
mest rúm fái, ráði stefnunni og
smekknum?
Kvikmyndir, popp,
glens og grín
Fróðlegt væri að gera á því ær-
lega úttekt hvað fær mesta um-
fjöllun og rými í fjölmiðlum og
hvað ræður magni og gæðum. Er
til dæmis hugsanlegt að það sé
nokkuð einlitur hópur fólks,
bæði hvað varðar aldur og áhug-
amál, sem nú setur svip sinn á
fjölmiðla. Er það hugsanlega
skýringin á þeirri sjálfhverfu sem
oft einkennir fjölmiðla. Fjöl-
miðlafólk tekur viðtöl hvert við
annað um fjölmiðlamál, spyrill
fær til sín gest og gesturinn sýnir
atriði úr kvikmynd þar sem spyr-
illinn leikuraðalhlutverkið, heilir
dálkar blaða fara undir bollaleg-
gingar um það hvort þessi eða
hinn ætli að starfa áfram hjá ein-
um fjölmiðli eða hvort hann ætlar
að flytja sig yfir á annan, starfs-
fólk sjónvarps klappar fyrir sjálfu
sér í lok þáttar og hneigir sig fyrir
samstarfsfólki og þjóðin situr og
horfir agndofa á. Ér þetta skýr-
ingin á því að kvikmyndir og
popp virðast vera þeir einu þættir
menningarlífs okkar sem fá veru-
lega athygli? (I báðum tilfellum
oftast erlend framleiðsla.) Er
þetta skýringin á að því virðist
hafa verið slegið föstu að ung-
lingar hafi ekki og vilji ekki hafa
áhuga á öðru en poppi, að ekkert
sé skemmtilegt nema glens og
..fréttamenn
halda að þjóðin hafi
meirióhugaáað
heyra og sjá
stjórnmálamenn
syngja og dansa, en
gefaskýringarát.d.
uppsögn 200
kvenna í fiskiðnaði
grín? Skýringin á að það þykir
merkilegri leiklistarfrétt að
leikarar fleygi hverjir öðrum á
bakið undir yfirskini
jafnréttisbaráttu en frumsýning
á nýju íslensku verki eftir ungan
höfund, sem full ástæða er til að
gefa gaum? Að maður tali nú
ekki um að þessi gervislagsmál
þykja merkilegra innlegg í bar-
áttu kvenna, en raunveruleg bar-
átta íslenskra kvenna. Aftur
undir því yfirskini að það sé af-
markað mál, sem fáir hafi áhuga
á. Það fer sjálfsagt eftir því
hvernig er talið, en sé sú einfalda
en algenga aðferð notuð að telja
konur ekki með, má e.t.v. renna
stoðum undir þá fullyrðingu. Er
þetta skýringin á því að frétta-
menn halda að þjóðin hafi meiri
áhuga á að heyra og sjá
stjórnmálamenn syngja og
dansa, en gefa skýringar á t.d.
uppsögn 200 kvenna í fiskiðnaði?
Skýringin á að verðmætamatið
virðist byggjast á því, hver sé fall-
egastur, smartastur, sterkastur,
fljótastur að hlaupa, ósvífnastur í
viðskiptum eða kjaftforastur í
fjölmiðlum? Og ef einhver er á
öðru máli er umsvifalaust hægt að
afgreiða hinn sama sem forpok-
aðan, gamaldags, miðaldra
(hræðilegt skammaryrði í þjóðfé-
lagi sem dýrkar æsku en hatast
við krankleik og elli), þröngsýn-
an, kultursnobbara og gott ef sá
hinn sami er ekki með útlitskom-
plexa eða of feitur.
Ábyrgð fjölmiðla á skoðana-
myndun og -mótun er mikil og
tími til kominn að listamenn og
aðrir sem einhverja trú hafa á
mikilvægi menningar í lífi hverrar
þjóðar, fari að skoða vandlega
hvernig þeim þykja fjölmiðlar
rísa undir þeirri ábyrgð og blanda
sér í ef þeim þykir þurfa.
30. janúar 1986.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN 2. febrúar 1986
IAUSAR STÖÐUR HJÁ
REYKJAVÍKURBORG
Reykjavíkurborg vill ráöa starfsfólk til eftirtalinna
starfa. Starfskjör samkvæmt kjarasamningum.
• Fóstrur, Þroskaþjálfar. Okkur vantar fólk til aö
sinna séraðstoð viö börn á leikskólum og dag-
heimilum. Sveigjanlegur vinnutími.
Upplýsingar á skrifstofu Dagvistar barna í síma
27277.
Umsóknum ber aö skila til starfsmannahalds
Reykjavíkurborgar, Pósthússtræti 9, 6. hæö á
sérstökum umsóknareyðublöðum sem þar fást.