Þjóðviljinn - 16.03.1986, Blaðsíða 8

Eyjólfur ungur, séra Eyjólfur og Scheving sýslumaöur (Jakob Pór Einarsson, Þorsteinn Gunnars son og Gísli Rúnar Jónsson): Hann hefur komist aö því aö við getum ekki látið eins og viö komum
hvert öðru ekki viö ...
Mitt handrit hefur
ekkert sjáiistœtt gildi...
Nú í vikunni var frumsýnd í
lönó leikgerð skáldsögu
Gunnars Gunnarssonar,
Svartfugl. Höfundurhennarer
Bríet Héöinsdóttir, sem jafn-
framt er leikstjóri - og hafði
viö upphaf þessa spjalls
margt gott um samstarfsfólk
sitt aö segja- leikarana,
Steinþór Sigurðsson sem
gerir leikmynd, Jón Þórarins-
son sem skrifar músíkfyrir
sýninguna og Daníel Walt-
hers sem setur saman Ijósa-
mynstrið...
En samtalið var um Svartfugl
og hér á eftir er gengið út frá því
að ekki þurfi að rifja upp sérstak-
lega dapurleg örlög Bjarna á Sjö-
undá og Steinunnar ástkonu hans
(þau mál eru m.a. rakin í saman-
tekt í síðasta sunnudagsblaði
Þjv.). En fyrst var að því spurt,
hvernig á því stæði að svo oft og
víða er unnið að því að setja
skáldsögur á svið.
Þœr stóru
spurningar
- Má vera, sagði Bríet, það sé
vegna þess að skortur er á inn-
lendu efni. Þessar leikgerðir
skáldsagna eru sýndar með nýj-
um íslenskum verkum, ekki í stað
þeirra - eins og nú sannast í Iðnó.
Svo er að muna eftir því, að það
er til miklu meira af góðum dram-
atískum skáldverkum en góðum
dramatískum leikritum. Kannski
hafa líka verk eins og þetta hér
breiðari og sterkari skírskotun en
mikið af því efni, sem okkur
stendur til boða. Þau voru skrifuð
áður en menn urðu feimnir við að
spyrja hinna stóru spurninga.
Sumir kvarta yfir því, að
leikhúsfólk sé að vaða með skít-
ugum skónum ofan í annarra
manna verk. En hvað gerir það
til? Svartfugl stendur allt af sér,
hvort sem þessi sýning misheppn-
ast eða ekki. Eins og skáldsögur
Halldórs Laxness standa af sér
misjafnlega heppnaðar sýningar.
Kannski getur það verið skásti ár-
angur slíkrar sýningar, að áhorf-
andinn komi heim af henni, taki
Svartfugl fram og lesi skáldsög-
una aftur vandlega. Eða lesi hana
í fyrsta sinn.
Handrit
og eilífðarmól
- Ferðu frjálslega með þetta
efni?
- Nei. Það er vitanlega hægt að
skrifa sjálfstætt leikverk um
Bjarna og Steinunni, flytja verk-
ið að Sjöundá, útrýma Eyjólfi
presti að mestu eða eitthvað í þá
veru. En það er ekki mín aðferð.
Ég er blátt áfram að færa Svart-
fugl á svið. Mitt handrit hefur
ekkert sjálfstætt gildi - það getur
eins farið á haugana um leið og
hætt er að sýna. Ég lít satt að
segja á það eins og leikstjórnar-
handrit handa sjálfri mér. En vit-
anlega er í því eins og í sjálfri
leikstjórninni falin viss túlkun.
Ég reyni að sýna minn skilning á
verkinu - en heimta vitanlega
ekki að hann sé réttur og endan-
legur.
- Atburðir sögunnar gerast um
aldamótin 1800. Finnst þér erfitt
að nálgast það aldarfar, hugsun-
arhátt atburðatímans?
- Mér sýnist, að þær spurning-
ar sem vaka fyrir Gunnari Gunn-
arssyni séu tíma- og staðlausar,
þær eru sammannlegar og sið-
ferðilegar. En vitanlega er sjálfri
atburðarásinni stýrt af sögutím-
anum - á okkar tímum gætu
Bjarni og Steinunn blátt áfram
skilið við sína leiðu maka. Og
þessi fjarlægð í tíma gefur svo
tækifæri til að ydda þær siðferði-
legu spurningar sem uppi eru
hafðar.
Rœtt við Bríeti
Héðinsdóttur
um leikgerðir
skóldverka og
sektogóbyrgð
ÍSvartfugíi
Gunnars
Gunnarssonar
Engin
einföld svör
- Það er oft vikið að sekt og
samsekt í þessu verki. Finnst
þeim Steinunni og Bjarna að þau
séu sek?
- Það held ég. Það er rangtúlk-
un á Svartfugli að halda að Gunn-
ar skrifi söguna til að hvítþvo þau
- enda ætla ég honum ekki svo
grunnan mannskilning, að hann
búi til algott fólk og alvont. í
þessari sögu segir frá öflum sem
Íeynast í okkur öllum og þar með,
að við skyldum varast að dæma
aðra af grunnfærni. Þau Steinunn
og Bjarni fremja ástríðuglæp,
þeim er varla sjálfrátt - en það er
um leið ljóst, að við getum ekki
lagt blessun okkar yfir mann-
dráp, hvort sem einkaframtakið
eða heil þjóðfélög eru að verki.
- En samsekt séra Eyjólfs?
- Séra Eyjólfur endar á því að
skjóta sínu máli til guðs, hann
ræður ekki við þetta, hann mun
ekki fyrr en á efsta degi fá að vita
hvaða þátt hann sjálfur, sem gat
einn fengið þau Steinunni og
Bjarna til að játa, átti í þessum
harmleik. En á hinn bóginn hefur
hann komist að raun um það, að
við getum ekki látið eins og við
komum hvert öðru ekkert við.
Ég held að við færum flest að
eins og séra Eyjólfur ef aðstæður
vildu flækja okkur f svipuð örlög,
og ef við værum sæmilega innrætt
mundum við spyrja líkt og hann.
Sannleikskrafan
- Er eitthvað í þessu verki af
þeirri hugmynd að glæpamaður-
inn verði af innri þörf að gefa sig
fram?
- Eitthvað er það. Það færist
viss ró yfir Bjarna þegar hann
hefur gert hreint fyrir sínum dyr-
um. En séra Eyjólfur hefur meira
hugann við þá iðrun, sem verði
að koma fyrir glæp og hann er
líka knúinn áfram af þeirri þörf,
að sannleikurinn komi fram þótt
ófrýnilegur sé. Það er eitthvað í
okkur öllum sem kallar á að svar
fáist við spurningunni: hvað
gerðist? Mér finnst það þessa
dagana óþolandi tilhugsun að
kannski fáum við aldrei að vita
hver drap Olof Palme.
- Jón prófastur Ormsson?
- Já, það eru skiptar skoðanir
um hlutverk hans í þessu verki.
Það er sagt að í hans heimi sé
syndin ekki til. Það er líka hægt
að ásaka hann fyrir vanrækslu-
synd. Ef hann fengi að ráða hefði
réttvísin aldrei náð fram að
ganga. En þá verður að spyrja:
gátu þau Bjarni og Steinunn lifað
farsælu lífi á Sjöundá eftir það
sem á undan var gengið? Það
held ég ekki. Ástandið er strax
eftir að Jón Steinunnarmaður er
drepinn orðið óbærilegt. Hún
Guðrún þín, segir Steinunn,
verður að fara eins og Jón minn -
annars segi ég frá. Scheving
sýslumaður og séra Eyjólfur
verða líka á einu máli um þetta -
og það ræður mestu um að yfir-
valdið fær klerkinn til að hjálpa
sér að fiska eftir játningu.
Gott mótvœgi
Persóna Schevings er reyndar
mjög vel skrifuð hjá Gunnari
Gunnarssyni. Hann er með sín-
um kaldranalega húmor gott
mótvægi við þessa þungbæru
sögu, og þessi greindi og glæsilegi
yfirstéttarstrákur er ekki bara
harður dómari, hann er marg-
brotin persóna. Gleymum því
heldur ekki, hve ungir þeir eru
þessir strákar, prestur og sýsli,
sem eru að ráðskast með þessa
rosknu öreiga frá Sjöundá.
- Scheving býr svo um hnúta að
engar líkur eru á því að dómur
hans verði mildaður ...
- Já. Þetta er fyrsta mál hans,
hann er settur sýslumaður í for-
föllum afa síns. Kannski verður
hann að æsa sig upp í grimmd til
að geta fellt þennan harða dóm -
og því stekkur hann upp á nef sér
þegar þeim möguleika er hreyft,
að Bjarni hafi kannski drepið Jón
bónda í nauðvörn.
Ég er
ekki svona ...
- Hvernig skilur þú það mis-
ræmi sem fram kemur í játning-
um Bjarna og Steinunnar eftir að
þau höfðu þó komið sér saman
um að segja allt sem var?
- Eins og Eyjólfur hafði vonað,
kemst Bjarni til viss æðruleysis og
finnur til léttis við játninguna,
þrátt fyrir allt. En skelfingin gríp-
ur Steinunni.
- Og undan henni losnar hún
ekki?
- Ég veit ekki. Hún segir undir
lokin: í rauninni er ég ekki svona.
Og því trúir maður - við aðrar
aðstæður hefði hún orðið venju-
leg bóndakona með fimm börn.
Maður trúir því líka að hún gat
lent í svona máli - og þá kannski
hver sem er ...
- ÁB.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. mars 1986