Þjóðviljinn - 16.03.1986, Qupperneq 14

OLOF PALME
forsœtisráðherra Svíþjóðar 1927 - 1986
Meö Olof Palme er fallinn frá ein-
hver áræðnasti, frískasti og gáf-
aðasti stjórnmálamaður seinni
tíma. Það lýsti af manninum og
hugsjónum hans í orðsins fyllstu
merkingu og birtunnar naut um
allan heim. „Skærasta Ijósið í
þessu landi er slokknað, fegursta
rósin kramin.“ Eitthvað á þessa
leið reyna menn nú að tjá hugs-
anir sínar eftir hið óhugnanlega
ódæði í Stokkhólmi nú um helg-
ina. Söknuðurinnermikillog
sorgin þung. Aliur heimurinn
syrgirmikinn mann, sem hafði
ótrúlega margt til að bera.
Bengt Westerberg, einn af pól-
itískum andstæðingum Palmes
hér í Svíþjóð formaði hugsanir
sínar þannig að Olof Palme hafi
smám saman orðið hugtak,
jafnvel stofnun, bæði innanlands
sem utan. Fyrir Svía hafi Palme
verið persónugervingur Jafnað-
armannaflokksins og fyrir um-
heiminum tákn fyrir Svíþjóð og
sænska samfélagið.
í dag eru það oftast
stjórnmálamenn utan við lýðræð-
isgeirann í heiminum sem vinna
sér stærstan sess í hugum og
hjörtum fólks, bæði vegna góðra
og illra verka. Byitingarforingjar
eða einræðisherrar hafa utan við
ramma lýðræðisskipulagsins
stærra svigrúm til mikilla og
áhrifaríkra verka en þeir
stjórnmálamenn sem vinna innan
þessa sama ramma. Sem einstak-
lingar móta venjulega stjórn-
málamenn í lýðræðisskipulagi
umhverfi sitt ekki eins sterklega.
Olof Palme var heiðarleg unda-
ntekningfrá þessari „reglu". Þau
áhrif sem hann hafði með per-
sónu sinni og stefnu eru gríðar-
leg, sérstaklega ef haft er íhuga
að hans heimavöllur var smáríki.
Hæfileiki hans til að hafa slík
áhrif kom til af mörgum samspil-
andi eiginleikum. Hugrekki,
sterk sannfæring, ræöusnilld,
óbilandi sjálfsöryggi og hníf-
skarpur hugur m.a. Fáir áttu eins
auðvelt með að vinna hylli fóiks
en um leið afla sér fjenda. Það er
ekki rétt lýsing að segja að Palme
hafi verið vinsæll hér í Svíþjóð,
umdeildur er réttara, mjög um-
deildur. Utarlega á hægri væng-
num var hann allt að því hataður
og enginn stjórnmálamaður í Sví-
þjóð hefur mátt þola annað eins
skítkast úr þeirri átt sem Olof
Palme. Oft var þessi hópur hávær
og lá mikið á að níða niður per-
sónu hans. Ástæðan fyrir því er
sjálfsagt margþætt, að einhverju
leyti mætti kalla hana félags-
sálfræðilega.
Olof Palme var fæddur inn í
háborgaralega fjölskyldu, faðir
hans var mikilsmetinn forstjóri
og móðir hans af aðalsættum.
Um tvítugt öðlaðist Palme sína
sósíalistísku sannfæringu, í gegn-
um dvöl sína í Bandaríkjunum og
á Indlandi og kynni sín af fátækt
og óréttlæti í þessum löndum.
Vissulega bar Palme ætíð keim af
uppruna sínum, fas hans allt var
mótað óvinnandi sjálfsöryggi
sem gjarna fylgir fólki með svip-
aðan uppruna. Oft var hann sak-
aður um að vera hrokafullur af
andstæðingum sínum. En sjálfs-
öryggi hans var ekki steinrunnið
öryggi burgeisans heldur lifandi
manns með sterka sannfæringu
og síkvikan huga. Sennilega hef-
ur það sviðið hatursmönnum
Palmes mest að maður úr þeirra
eigin stétt og með slíka yfirburða
hæfileika skyldi svíkja og ganga
til liðs við verkalýðinn.
dökkt þegar litið er til framþró-
unar „hins sterka sænska samfé-
lags“.
Víst er tómlegra um að litast að
Olof Palme föllnum. Hann náði
þó með krafti sínum og eldlegum
áhuga að mynda grunn sem allir
baráttumenn fyrir friði og réttlæti
geta staðið á traustum fótum. Líf
hans og starf verður öllum vinstri
mönnum hvar á vængnum sem
þeir kjósa sér stað, ævinlega
hvatning og uppspretta frjórra
hugmynda. Fyrir mannkynið allt
verður ætíð bjart yfir minningu
Olofs Palme.
Gautaborg 4. mars 1986
Björn Guðbrandur Jónsson.
Við andlát Olofs Plame hafa
• sannast hin gömlu vísdómsorð,
að enginn veit hvað átt hefur fyrr
en misst hefur. Eins og títt er um
mikilmenni á sviði stjórnmála var
hann umdeildur í lifanda lífi. Svo
stórbrotinn var hann, að allir
þekktu til hans og höfðu skoðanir
á honum, störfum hans og stefnu.
Þegar hann, boðberi friðar og
frelsis, féll fyrir kúlu launmorð-
ingja á götu í höfuðborg sinni.
kom það sem reiðarslag yfir
sænsku þjóðina. Raunar var það
ekki síður reiðarslag fyrir hinar
norrænu þjóðirnar, og loks fyrir
svo til allar þjóðir, þar sem hann
eða orðspor hans höfðu komið og
boðskapur hans var kunnur. Sorg
sænsku þjóðarinnar var djúp og
sár. Synir og dætur norðursins
táruðust á torgum úti.
Olof Palme hefur þegar sess í
sögu okkar tíma. Hans mun
verða minnst sem hins djarfa bar-
áttumanns fyrir friði og
mannréttindum, sem hljóp til
varnar, þegar valdatafl og vopn-
askak tróðu á lífi og örlögum lít-
ilmagnans. Hans mun einnig
verða minnst sem oddvita þeirrar
sænsku alþýðuhreyfingar, sem
hefur á nokkrum áratugum
skapað frjálst velferðarríki, er
vart á sinn líka. Sá þáttur einn
skapar honum stöðu í sænskri og
norrænni sögu.
Menn, sem eru til forustu vald-
ir, hafa oft mörg andlit, ekki síst
stjórnmálamenn, sem heyja bar-
áttu sína á leiksviði landsmála í
augsýn almennings. Olof Palme
var engin undantekning hvað
þetta snerti. Margir þekktu hann
aðeins sem hinn harða og stolta
baráttumann í ræðustól eða sjón-
varpi. Aðrir þekktu persónulega
ljúfan og hógværan dreng,
skemmtilegan og aðlaðandi.
íslendingar hafa syrgt Olof
Palme fyrir allt það, sem hér hef-
ur verið nefnt. Þeir syrgja einnig
sérstakan vin og aðdáanda ís-
lands og sér í lagi íslenskrar
menningar. Hann hafði oft heim-
sótt okkur síðustu áratugi og átti
marga vini á íslandi. Þegar á
reyndi í meiri háttar þjóðmálum
kom þessi vinátta hans og þekk-
ing á íslenskum högum okkur oft
vel. Það vita þeir, sem nærri hafa
staðið.
Þrjú þúsund og fjögur hundruð
íslendingar, sem búa hér í landi
og njóta gistivináttu sænsku
þjóðarinnar, taka fullan þátt í
sorg hennar og votta fjölskyldu
Olofs Palme, flokki hans og
sænsku þjóðinni allri, dýpstu
samúð.
Benedikt Gröndal
sendiherra í Stokkhólmi
Annað sem mótaði pólitíska
sannfæringu Palmes sterklega var
persónuleg reynsla hans frá
Tékkóslóvakíu kringum 1950 og
óbeit hans á þeirri skoðanakúgun
sem hann var vitni að. Hann fór
t.a.m. til Prag á þessum tíma og
fyrir og ysta hægrið sleppti sér á
þinginu.
Líklega hefur Palme á þessum
tíma (1968-72) átt einn stærsta
þáttinn í að hrinda af stað þróun
sem vonandi sér ekki fyrir
endann á. Að lítil og meðalstór
Svía af. Olof Palme var sem nán-
asti samstarfsmaður Erlanders
við stefnumótunina frá því í upp-
hafi 6. áratugarins og hvikaði
aldrei frá að verja þau grundvall-
argildi sem velferðarríkið hvílir
á.
kvæntist þar tékkneskri konu til
að auðvelda henni að komast úr
landi. Trúr sannfæringu sinni
beindi hann gagnrýni sinni á stór-
veldin bæði í austur og vestur og
hlaut að sjálfsögðu mikla óþökk
fyrir hjá ráðamönnum þar. Fræg-
ast varð þegar Palme gekk fram
fyrir skjöldu í orði og verki og
gagnrýndi Bandaríkjamenn
harðlega opinberlega fyrir stríðs-
reksturinn í Vietnam. Sagt er að
bandarísk stjórnvöld hafi ekki
enn fyrirgefið það og því séu sam-
skipti Svía og Bandaríkjamanna
á opinberum vettvangi enn býsna
stirð. Þá reyndi á hugrekki og
styrk Palmes þegar hann vogaði
sér þá nýlundu að fordæma
verknað stórveldisins sem fram-
að því hafði farið sínu fram án
nokkurra verulegra andmæla
vestan megin járntjalds. Innan-
lands var einnig sótt að honum
ríki leitist við að taka sjálfstæðar
ákvarðanir og fara sínar óháðu
leiðir. Áræðni Palmes vakti líka
heimsathygli og áhuga á Svfþjóð,
hið sænska samfélag varð skyndi-
lega „spennandi". Æ fleiri leið-
togar í þriðja heiminum og víðar
hafa lýst áhuga sínum á að læra af
Svíum og jafnvel taka „sænska
módelið" til fyrirmyndar.
Sænska módelið svokallaða
mótaðist fyrst og fremst á tíma
Tage Erlanders sem var pólitísk-
ur lærifaðir Palmes. Frá Erlander
er komið hugtakið „hið sterka
samfélag" sem lýsir því markmiði
sem jafnaðarmenn í Svíþjóð settu
sér. Traustir innviðir, efnahags-
lega, pólitískt og félagslega,
lausir við þær hrikalegu innri
andstæður sem finnast víðast
hvar annars staðar m.a. í næsta
nágrenni, Bretlandi. Þetta eru
þeir þættir sem mörg ríki öfunda
„Hið sterka samfélag" hefur
hins vegar ýmsa meinbugi, svo
sem stórt og oft stirt skrifræði og
býsna mikla miðstýringu. f síð-
asta blaðaviðtalinu við Palme
sem tekið var daginn sem hann
var myrtur talar hann einmitt um
þessi mál sem ein þau mikilvæg-
ustu fyrir sænska jafnaðarmenn í
framtíðinni ásamt umhverfismál-
unum. í viðtalinu leggur hann
yfir höfuð mikla áherslu á þörfina
fyrir nánari tengsl við grasrótina.
Spurningin er hvort slík stofn-
un sem sænski Jafnaðarmanna-
flokkurinn sé fær um að breyta
sköpunarverki sínu í svo nýrót-
tæka átt. Alls kyns grasrótar-
hreyfingar eru farnar að gera vart
við sig í flokknum og Ingvar
Carlsson arftaki Palmes er ötull
talsmaður umhverfismála og
fyrrverandi umhverfismálaráð-
herra. Útlitið er því ekki svo
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. mars 1986