Þjóðviljinn - 06.04.1986, Blaðsíða 19

Alþjóða heilbrigðisdagurinn
Barnið
er faðir
mannsins
Eftir Silas R.A. Dodu
Fyrirsögn þessarar greinar er fengin úr Ijóði eftir William
Wordsworth en þar vill skáldið leggja áherslu á að reynsla
barnsins mótar líf þess á síðari æviskeiðum. Á morgun, mánu-
dag, er alþjóða heilbrigðisdagurinn og af því tilefni birtast hér
tvær stuttar greinar eftir Silas R.A. Dodu en þær birtust upphaf-
lega í málgagni Alþjóða heilbrigðisstofnunarinnar, World He-
alth, í byrjun þessa árs. Fjalla þær um einn útbreiddasta sjúk-
dóm samtímans, of háan blóðþrýsting, og hvernig best er að
fyrirbyggja strax í æsku að hann nái tökum á fólki.
Höfundur greinarinnar er afrískur læknir sem gegndi starfi
forstöðumanns hjarta- og æðasjúkdómadeildar WHO í Genf en
hefur nú látið af störfum.
Hár blóðþrýstingur er al-
gengur víða um heim og veldur
mörgum dauðsföllum. Flestir
telja hann aðeins ógna þeim, sem
komnir eru á miðjan aldur eða
efri ár, en í ljós hefur komið, að
hann er afleiðing lifnaðarhátta í
æsku og á unglingsárunum.
Sérfræðingar, sem starfað hafa
að rannsóknum á vegum WHO,
Alþjóða heilbrigismálastofnun-
arinnar, í löndum, þar sem hár
blóðþrýstingur er almennt
vandamál, hafa lagt til, að samfé-
lögin geri áætlanir, sem nái jafnt
til ungra sem gamalla. Þeim til
grundvallar eigi að liggja fjögur
meginatriði:
• Aðvörun um afleiðingar ofáts.
Rétt þyngd fæst með því að
takmarka neyslu við þarfir
líkamans.
• Aðvörun um ofneyslu salts. í
flestum löndum heims er nú
meira af salti í fæðunni en
líkaminn hefur þörf fyrir.
Draga má því úr saltneyslunni,
án þess að það hafi slæmar af-
leiðingar fyrir heilsuna.
• Ábendingar um áhrif áfengis á
heilsuna. Of mikil neysla
áfengis hefur í för með sér
aukna hættu á háum blóðþrýst-
ingi.
• Abendingum um heilsusemi
líkamsræktar. Hún þarf ekki
að byggjast á notkun flókinna
tækja. Hressilegar gönguferðir
geta verið nóg líkamsrækt.
Skýrsla sérfræðinganna
(Rannsóknir á blóðþrýstingi
barna, tækniskýrsla WHO nr.
715) vekur athygli á því, að rann-
sóknir á blóðþrýstingi barna gefi
einstakt tækifæri til þess að kanna
þau atriði, sem valda háum blóð-
þrýstingi. f henni er einnig bent á
Íeiðir til þess að koma í veg fyrir
háan blóðþrýsting á fullorðinsár-
um; reyndar fjallar hluti skýrsl-
unnar um aðferðir til þess að ná
því markmiði. Það er áiit sérfræð-
inganna, að fyrirbyggjandi að-
gerðir í æsku eigi jafnframt að
henta fullorðnum; þær eigi því að
vera í samræmi við þarfir alls
samfélagsins. Þá er bent á, að að-
gerðirnar eigi ekki að vera þann-
ig, að einungis læknar og heilsu-
fræðingar geti unnið að þeim.
Þær þurfi að skipuleggja þannig,
að kennarar og aðrir, sem starfa
með börnum, geti einnig tekið
þátt í starfinu. Meðal þess, sem
bent er á í þessu sambandi, er
lagasetning, og er meðal annars
bent á lög, sem hafi það að mark-
miði að takmarka natríuminni-
hald ýmissa tilbúinna eða sam-
settra fæðutegunda, svo sem
barnamatar.
Að breyta
venjunum
Á einum stað í skýrslunni
segir: „Aðgerðir til þess að fyrir-
byggja háan blóðþrýsting í börn-
um hafa það að sjálfsögðu að
meginmarkmiði að koma í veg
fyrir háan blóðþrýsting á síðari
æviskeiðum. Þær eiga margt sam-
merkt með fyrirbyggjandi að-
gerðum fyrir þá eldri, en fyrir-
byggjandi aðgerðir á æsku- og
unglingsárum verða að teljast
áhrifaríkari. Sérstaklega ber að
hafa í huga, að óeðlilega háan
blóðþrýsting á fullorðinsárum má
oft rekja til venja, sem myndast
hafa á unga aldri og erfitt er að
breyta síðar.“
Það er erfitt að benda á „ein-
staklingsbundnar aðferðir", því
að það er svo erfitt að benda ná-
kvæmlega á, hvaða börn muni
þjást af háum blóðþrýstingi síðar.
Þess vegna eru aðgerðir, sem
henta öllu samfélaginu, mun
æskilegri. Þær hafa í för með sér,
að breyta verður lífsvenjum fólks
á öllum aldri, og jafnframt felst í
þeim, að taka verður tillit til um-
hverfisþátta, svo að gera megi að
engu vissa þætti, sem valda háum
Hjarta- og æðasjúkdómar koma ekki skyndilega heldur hafa í mörgum tilvikum byrjað að grafa um sig strax í bernsku.
Þess vegna er hollt mataræði nauðsynlegur liður í forvörnum.
blóðþrýstingi. Börn eru hluti
samfélagsins, og því verður að
taka fullt tillit til þeirra í slíkri
áætlanagerð; ein af ástæðunum
er, eins og fyrr segir, þörfin á því
að koma í veg fyrir háan blóð-
þrýsting á síðari æviskeiðum.
Engar aukaverkanir
af heilsurœkt
Sérfræðingar segja, að menn
eigi enn margt ólært um það, sem
getur lækkað blóðþrýsting og
komið getur í veg fyrir hækkun
blóðþrýstings með aídrinum. En
þeir segja: „Þó er nægilega mikið
vitað, til þess að hægt sé að mæla
með hóflegri neyslu á natríum og
áfengi, aðgerðum til að fyrir-
byggja offitu og aukinni heilsu-
rækt sumra samfélaga. Ekki þarf
að óttast neikvæðar aukaverka-
nir slíkra aðgerða."
f skýrslunni kemur fram, að
það sé miklum erfiðleikum bund-
ið að koma á almennum breyting-
um á lifnaðarháttum manna á
skömmum tíma. Um það segir
síðan: „Til þarf að koma al-
mennur vilji allra í samfélaginu,
svo að hægt sé að hrinda í fram-
kvæmd áhrifaríkri áætlun á þessu
sviði. Þá þarf að koma til sam-
starf manna í menntakerfinu,
matvælaiðnaði, almennum iðn-
aði og markaðsleitarfyrirtækjum,
að ógleymdum heilsufræðingum
og þeim, sem reka heilsuræktar-
stöðvar. Sérfræðingar á sviði
heilsufræði nýtast best, þegar
þeir taka þátt í almennum að-
gerðum, en einbeita sér ekki að
því að ræða við einstök börn.
Þess vegna ættu þeir og sérfræð-
ingar á sviði heilsuræktar að vera
í fremstu röð þeirra, sem skipu-
leggja yfirgripsmiklar samfé-
lagsaðgerðir, sem taka sérstakt
mið af þörfum barna og ung-
linga."
Hvað ungur nemur...
Þegar reynt er að koma í veg
fyrir háan blóðþrýsting í ungu
fólki, þá er verið að reyna að
koma í veg fyrir hjartasjúkdóma
síðar á ævinni. Æðasjúkdómar,
svo sem kransæðastífla, heila-
blóðfall og hár blóðþrýstingur,
eru meiriháttar sjúkdómsvaldar
og valda mörgum dauðsföllum,
en koma má í veg fyrir þá. Það er
eitt af þeim skrefum, sem stigin
verða, til þess að markmiði Al-
þjóða heilbrigðismálastofnunar-
innar, Heilbrigði fyrir alla, verði
náð árið 2000.
Skyndileg fjölgun kransæða-
sjúklinga hélst í hendur við aukna
velmegun iðnaðarþjóðfélag-
anna. Það er rangt að kenna
sjálfri velmeguninni um æðasjúk-
dóma; orsakirnar má hins vegar
rekja til vissra þátta í lífi þeirra,
sem iðnríkin byggja. Velmegunin
leysir úr læðingi áhrifamikil öfl,
sem hvetja til lifnaðarhátta, sem
hafa þessa neikvæðu þætti í för
með sér. Fullyrðinguna um, að
sjálfri velmeguninni sé ekki um
að kenna, má hins vegar fá stað-
festa, þegar litið er til þjóðfélaga,
þar sem dauðsföllum af völdum
kransæðastíflu hefur fækkað,
þótt ekki hafi dregið úr vel-
megun.
Sérfræðingar í hjartasjúkdóm-
um eru þeirrar skoðunar, að
hefja eigi fyrirbyggjandi aðgerðir
í æsku, því það er á því aldurs-
skeiði, sem þær breytingar hefj-
ast, er síðar geta valdið æðakölk-
un og háum blóðþrýstingi. Það er
einnig á því æviskeiði, sem til
verða venjur, sem geta valdið
þessum sjúkdómum, svo sem
reykingar, ofát og hreyfingar-
leysi. Börn verða fyrir margvís-
legum áhrifum af fullorðnum.
Haldi þeir sig við óholla lifnaðar-
háttu, þá dregur úr áhrifum til-
rauna til þess að móta venjur
barna, svo að forða megi þeim frá
sjúkdómum á síðari æviskeiðum.
Af ofangreindu má ljóst vera,
að fyrirbyggjandi aðgerðir, sem
ná til alls samfélagsins, ná bestum
árangri; og þær verður að kynna
vel, ekki síst í blöðum og sjón-
varpi, svo að einstaklingarnir geri
Hófleg hreyfing er ekki síður nauðsynleg og helst jafnt og þétt allt lífshlaupið.
sér grein fyrir því, hvað þeir geta
gert til að verja hjarta sitt. I því
sambandi má nefna:
• Skynsamlegt mataræði (lítið af
dýrafitu og mikið af grænmeti
og áyöxtum), en með því má
draga úr kólesteróli í blóðinu
og forðast offitu.
• Engar reykingar. Sérfræðinga-
nefnd Álþjóða heilbrigðis-
málastofnunarinnar, sem starf-
ar að því að skipuleggja að-
gerðir til að fyrirbyggja æða-
sjúkdóma, segir: „Markmiðið
á að vera þjóðfélag, þar sem
enginn reykir.“
• Minni saltneysla, takmörkuð
neysla áfengra drykkja og eft-
irlit sem sýnt getur háan blóð-
þrýsting á frumstigi; einnig að-
gerðir til að halda honum niðri.
• Rétt líkamsþyngd og næg dag-
leg hreyfing og líkamlegt álag.
• Minni streita bæði í einkalífinu
og á vinnustað.
Sunnudagur 6. april 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 19