Þjóðviljinn - 10.08.1986, Page 20

Sérstœður maður
Ég geri þetta
fyrir blessaðar
skepnurnar
Minningar um Marka-Leifa
Fossar í Fossárdal. Við Stafnsrétt greinist Svartárdalur í tvennt. Heitir eystri dalurinn Stafnsgil en sá vestri Fossárdalur.
Fossar eru eina býlið í Fossárdal. Þar leituðu margir gistingar um réttaleytið, undu sér við söng og annan gleðskap I
gamla bænum (á bak við íbúðarhúsið), og „kólnaði aldrei á könnunni" alla nóttina. Þarna gisti Marka-Leifi gjarnan og dró
hvergi af sér við sönginn þótt stundum væri orðinn nokkuð rámur eftir 8-10 daga göngur.
Hann kemur gangandi utan
túnið með 89 árin sín á bak-
inu. Merkilegur maður.
Kannski merkilegasti maður í
Skagafirði nú um stundir.
Áreiðanlega á vissan hátt sá
sérkennilegasti og þótt víðar
væri leitað en um þessa
sýslu. Hann fer sér hægt og
rólega, nemuröðru hvoru
staðar og litast um, líkt og
hann sé að festa sér umhverf-
iðvelíminni. Eftilvillerhann
líka að rifja upp fyrir sér mörk-
in á bæjunum hérna í Blöndu-
hlíðinni, meira að segja ekkert
líklegra en að svo sé. Því
maðurinn er Marka-Leifi,
heitir fullu nafni HjörleifurSig-
fússon og á heima í Hátúni í
Seyluhreppi hjá þeim ágætu
hjónum, Gunnlaugi Jónas-
syni og Ólínu Jónsdóttur.
En núna kemur hann frá Þverá
í Blönduhlíð. Var að heimsækja
Björgu systur sína, sem ekki er
nema 84 ára, enda létt á fæti eins
og fermingarstelpa, - og annað
frændfólk sitt þar. Þau systkin
eru börn Sigfúsar Jónassonar,
sem kenndur var við Hringey í
Vallhólmi, smábýli, sem nú hefur
verið í eyði í marga áratugi, - og
bjó þar í aldarfjórðung, frá 1874-
1899. Sigfús í Hringey var orð-
lagður veiðimaður, ma. víðfræg
refaskytta, enda hermdi hann
eftir hverju kvikindi.
- Ég mátti til með að heim-
sækja þig úr því ég var kominn
svona nærri, segir Leifi. Viltu
ekki vindil?
í>að færi nú óneitanlega betur á
því að ég væri veitandinn fremur
en gesturinn. En Leifi hefur allt
sitt líf verið veitandi með ein-
hverjum hætti og ég veit, að
gamli maðurinn kann því betur
að ég þiggi vindilinn. Kannski á
ég einhverja glutru út í kaffið
handa honum í staðinn.
Þaö eru nú 25 ár síðan Leifi
kom labbandi þarna utan túnið
og við spjölluðum saman hluta úr
degi. Hann er nú andaður fyrir
allmörgum árum og líklega hefur
þetta verið í síðasta skiptið sem
fundum okkar bar saman.
Lifandi
markaskrá
En hvað er það þá, sem ein-
kennir Hjörleif svo mjög frá öðr-
um mönnum? Flestir kunnugir
munu segja að það sé hið fágæta
minni hans og næmi á mörk. Og
það er mikið til í því, þó að fleira
komi raunar til. Hjörleifur þekk-
ir öll óhemju ósköp af mörkum
svo í þeim efnum kemst enginn í
námunda við hann hér um slóðir
a.m.k. Hann er einskonar lifandi
markaskrá. Hann þekkir helftina
af mörkum í Skagafjarðar- og
Húnavatnssýslum og fjöldann
allan úr uppsveitum Árnessýslu,
auk álitslegs hrafls víðar að af
landinu. Á haustin þeytist hann
rétt úr rétt eftir því, sem við verð-
ur komið, til þess að fylgjast með
fjárdrætti og flýta fyrir honum. -
Ég geri þetta fyrir blessaðar
skepnurnar, segir hann, - það er
svo gott fyrir þær að komast sem
fyrst heim.
Fyrstu kynni
Mér mun seint úr minni líða sú
stund, er ég sá Hjörleif í fyrsta
sinn. Það var vestur í Stafnsrétt í
Svartárdal. Ég mun þá hafa verið
11 ára. Daginn áður var ég í Mæl-
ifellsrétt. Þá var stöðug norðan
stórrigning og ég kom þaðan svo
útleikinn, að ekki var á mér þurr
þráður. Daginn eftir var enn rign-
ing fram eftir degi en stytti svo
upp undir kvöldið með frosti.
Forin í Stafnsrétt tók fullvöxnum
mönnum í miðjan legg og mér
auðvitað snöggtum meira. Ég var
orðinn uppgefinn við að draga
féð og varð því feginn að fá að
standa í dilksdyrunum. Hélt ég
þó áður að aldrei myndu málin
svo illa horfa, að ég kysi fremur
dyravarðarstarf í fjárrétt en að
ösla innan um féð.
Stafnsrétt var á þessum tíma
talin ein af þremur fjárflestu rétt-
um á landinu, ef ég man rétt. Allt
í einu vatt maður sér upp á réttar-
vegginn skammt frá mér. Sá var í
heljarmikilli olíukápu, með
feikna vaðstígvél á fótum og á
höfði bar hann stórfenglegan sjó-
hatt. Maðurinn á veggnum virtist
í lægra meðallagi á vöxt,
grannvaxinn og kvikur í hreyfing-
um og mér sýndist hann vera með
grásprengdan skegghýjung, að
því leyti sem andlitið sást undan
hattinum mikla.
Og nú sem þessi snaggaralegi
olíufatamaður hafði tekið sér
stöðu á réttarveggnum hrópaði
hann upp og var þó heldur hás,
enda nýkominn úr viku göngum:
- Hætti nú allir að eltast við sitt
eigið fé en grípi hver þá kind, sem
næst honum er og lýsið svo fyrir
mér mörkunum. Vera kann að
það flýti fyrir drættinum. Og svo
byrjaði þessi furðulegi maður að
þylja upp hvaðan hver og ein
kind var, eftir því sem mörkum
var lýst fyrir honum. Varla kom
fyrir að hann þyrfti að hugsa sig
um og það heyrði til hreinna
undantekninga að hann ræki í
vörðurnar.
Undir kvöldið héldum við
Eyhildarholtsmenn af stað með
okkar fé. Allmargt var enn
ódregið en „eftirdráttarmenn"
sáu um að hirða það. Við fjar-
lægðumst réttina og í gegnum
fjárjarminn heyrði ég Hjörleif
hrópa: Bollastaðir. Það var síð-
asta hljóðið, sem ég heyrði frá
Stafnsrétt í það sinn.
Hefur aldrei
horft til launa
En fleira kemur til, sem gerir
Hjörleif sérstæðan meðal sam-
ferðamannanna, og er þö á engan
hallað. Hann er öllum mönnum
greiðviknari og hjálpsamari,
einkum þegar skepnur eiga í hlut.
Ef hann fréttir einhversstaðar til
óskilakindar eða -hross má eiga
það víst, að Hjörleifi skýtur þar
skyndilega upp og léttir ekki för
sinni fyrr en hann hefur komið
skepnunni í hendur rétts eiganda.
Verður engri tölu komið á þær
ferðir, sem hann hefur tekist á
hendur í þessu skyni, oftast óbeð-
inn og að jafnaði fyrir lítil laun
eða engin, því Hjörleifur er einn-
ig um það æði einstæður, að hann
horfir ekki til launa fyrir störf sín.
Minnst í
markaskrá
Það mun sjaldgæft að einstakra
manna sé sérstaklega getið í
markaskrám. Ég þekki aðeins
eitt dæmi þess, þótt þau kunni
þar fyrir að vera fleiri. í marka-
skrá fyrir Skagafjarðarsýslu og
Sauðárkrókskaupstað, sem kom
út árið 1960, þótti við hæfi að
minnast þessa sérstæða manns,
Marka-Leifa. Var Gísla Magn-
ússyni, bónda í Eyhildarholti, fal-
ið það og gerði hann það með
þessum orðum:
- Hjörleifur er maður nefndur,
Sigfússon, Marka-Leifi kallaður.
Hann er 88 ára að aldri, fæddur
12. maí 1872, borinn og
barnfæddur Skagfirðingur.
Marka-Leifi er frægur maður
um Skagafjarðarsýslu og
Húnavatns- og víðar þó. Tvennt
er það, sem varpað hefur frægð-
arljóma á Leifa: Glöggþekkni
hans á fjármörk og greiðasemi
við menn og málleysingja.
Hjörleifur Sigfússon mun vera
einn markglöggastur maður, sem
sögur fara af. Hann kann á fingr-
um sér flest mörk á Norðurlandi
vestanverðu. Og trauðla munu
Hreppamenn og Biskupstungna
koma að tómum kofunum hjá
Leifa. Og enn nær þekking hans
víðar. Hann er lifandi marka-
skrá, klædd holdi og blóði. Er
það mikil gáfa og sérstæð, grund-
völluð á stálslegnu minni, að geta
haft þau fræði svo á valdi sínu.
Fyrir annarra hluta sakir er og
eigi minna um manninn vert.
Alla ævi hefur hann helgað sig
þeirri köllun, að vinna fyrir aðra,
gera öðrum greiða. Það hefur
verið honum eðlislæg nauðsyn að
greiða götu málleysingja, leita þá
uppi, sem í vanskilum voru, og
leiða heim í hlað til réttra
eigenda. Enginn veit hve mörgu
fé og hve mörgum hrossum hann
hefur komið til skila, - og oftast
óbeðinn, alltaf fyrir lítil laun, ó-
sjaldan engin. Ánnars má það
furðu sæta, að Marka-Leifi skuli
ekki löngu vera genginn upp að
knjám, þvflíka ævigöngu sem
hann hefur þreytt í þágu manna
og málleysingja. Enn er hann ról-
fær vel, þótt nú fækki að vonum
ferðum þessa markvísa greiða-
manns, sem aldrei taldi sporin sín
þegar ómálgir áttu í hlut.
Það fer vel á því, að þessari
útgáfu af markaskrá Skagafjarð-
arsýslu fylgi mynd af Hjörleifi
Sigfússyni.
Það, sem hér er skráð, má
skoða sem nokkra kynningu á
manninum Marka-Leifa, og um
leið einskonar formála fyrir þeim
orðræðum, sem okkur fóru á
milli ágústdag einn fyrir aldar-
fjórðungi. Má vera að það spjall
birtist hér í blaðinu við tækifæri.
-mhg
eða
þannig
Blaðamanni brá heldur betur
þegar hann sá í The Sunday Tim-
es töflu yfir hvaða störfum fylgir
mest streita. Þar var streitan
mæld á skala frá núll og upp í tíu.
Efstir voru námuverkamenn en
streitan sem fylgdi þeirra starfi1
var 8,3. Þá kom lögreglan með
7,7 en næstir í röðinni voru blaða-
menn, ásamt byggingarverka-
mönnum, flugmönnum og fang-
elsisvörðum, allir með 7,5. Strax
á hæla þessara komu menn í
auglýsingabransanum og
tannlæknar með 7,3. Leikarar
með 7,2 og stjórnmálamenn ör-
lítið minna stressaðir en leikar-
arnir eða 7,0.
Minnsta stressið er hjá bóka-
safnsvörðum eða um 2,0.
Safnverðir eru örlítið meira
stressaðir eða með 2,8. Aðrar
starfsgreinar eru svo á á stress-
skalanum frá þrem og upp í sjö.
í sumar hefur farið fram forn-
leifauppgröftur við Eiðsvatn í
Færeyjum. Hófst þessi upp-
gröftur reyndar í júní í fyrra og
var þá grafið á 34 stöðum á svo-
kallaðri Argisbrekku. Iiafa á 10
af þessum stöðum fundist fornar
minjar og er áætlað að þær séu frá
því um árið 1000.
í sumar hefur verið grafið frá
því í júní og er ráðgert að ljúka
uppgreftrinum í september. Það
má með sanni segja að forn-
leifafræðingarnir grafi sig aftur í
tímann í kapp við tímann því í
september verður stífla í Argisá
klár og svæðið fer undir vatn.
Þarna skammt frá er verið að
virkja þessa á.
Við uppgröftinn hafa fundist
tóftir af tveim mannabústöðum
og þykja þær minna um margt á
húsatóftir sem fundist hafa frá
þessum tíma á íslandi. Þá hafa
ýmsir munir fundist við uppgröft-
inn, hringur úr bronsi, útskorinn
leikfangabátur, brýni úr flögu-
grjóti og ýmislegt annað úr leir,
kopar eða tré.
Áðuren langt um líður hverfur
saumaskapurinn úr sögunni og
saumastofur breytast í límstofur.
Japanir hafa nefnilega fundið
upp sérstakt lím til að líma saman
föt. Að líma saman föt er bæði
fljótvirkara og kemur til með að
verða ódýrara en að sauma þau.
Auk þess fullyrða Japanir að eng-
ar saumsprettur komi á límfötin.
Maðurinn er ekki kominn af
öpum einsog margir hafa álitið
eftir að Darwin setti fram þróun-
arkenningu sína, heldur sam-
eiginlegum forföður bæði manna
og apa. Nýlega fundust í Wyom-
ing í Bandaríkjunum leifar dýrs
sem talið er að sé þessi forfaðir.
Þetta voru steingerfingar af
tönnum og ristbeini af loðnu dýri
með langan hala og eru þær um
53 milljón ára gamlar. Mun dýr
þetta einna helst hafa minnt á
íkorna.
Ennþá fjölgar rökunum fyrir
því hversvegna leyfa skuli áfeng-
an bjór í landinu því nú hafa þeir í
henni Amríku fundið út að bjór-
drykkja sé mun hollari rottum og
þar af leiðandi sennilega
mönnum en vatnsdrykkja. Vís-
indamenn þar dældu bjór í
nokkrar rottur og vatni í aðrar.
Vatnsrotturnar fengu svo
krabbamein í mun fleiri tilfellum
en bjórrotturnar. Með vatninu og
bjórnum fengu rotturnar efni
sem vitað er að framkallar
krabbamein. Þrátt fyrir þetta
vilja vísindamenn ekki draga þá
ályktun að bjór komi í veg fyrir
krabba.