Þjóðviljinn - 18.12.1986, Blaðsíða 10

VEFARINN
MIKLI
FRÁ
MARQUES
Gabríel Garcia Marques
Ástin á tímum kólerunnar
Mál og menning 1986
Það þætti tæpast tíðinda- eða
tilþrifamikil gagnrýni að segja að
Gabriel Garcia Marques sé nokk-
uð slyngur rithöfundur og kunni
vel til sinna verka. Enda harla
undarlegt að standa í þeim spor-
um að segja af eða á um jafn góð-
an rithöfund og Marques er, því
það er skemmst frá því að segja
að þesi nýja ástarsaga hans er
heillandi lesning og afsannar von-
andi endanlega þá firru sem
menn hafa verið að hamra á hver
um annan þveran, að Nóbels-
verðlaun séu ígildi bókmennta-
legs dánarvottorðs.
Að mörgu leyti minnir sagan á
Hundrað ára einsemd, til dæmis í
því að hún er kollektíf, myndar á
vissan hátt heildstæðan heim og
spannar um leið nokkurn veginn
eina mannsævi. En hér er það ást-
in sem er meginyrkisefni Marqu-
es; önnur þjóðfélags- og
mannlífsöfl þjóna sögunni sem
einkar litskrúðugur bakgrunnur
en eru engu að síður ofin inní rás
sögunnar. Til að mynda er tals-
vert vísað í hin endalausu borg-1
arastríð, en þau snerta furðu lítið
verndaðan heim hinna ást-
föngnu; stríðin koma þeim ekki
við.
Enda er hér ekki lýst neinni
hvunndagsást. Frá því hinn hrif-
næmi unglingur Flórentínó Aríza
ber augum stúlkuna Fermínu
Daza, sem þá er vart af barns-
aldri, er hugur hans heltekinn af
ást til hennar. Allt hans líf og öll
hans breytni snýst aðeins um
hana. Framan af er ástin gagn-
kvæm, þar til Fermína lítur í augu
Flórentínós einn daginn og verð-
ur skyndilega ljóst að allt er þetta
á misskilningi byggt. Flún giftist
þeim menntaða aristókrata Júve-
nal Úrbínó lækni, en Flórentínó
bíður þolinmóður í hálfa öld, þar
til Fermína verður ekkja og getur
hann þá á áttræðisaldri tekið upp
þráðinn við að sjarmera Ferm-
xnu. Sumsé ástarþríhyrningur, en
enginn venjulegur frekar en
Marques var von og vísa.
í persónu Florentínós Aríza
eru fólgnar magnaðar andstæður;
hann er holdgervingur þeirrar
sönnu platónsku ástar, þar sem
öllu er fórnað á altari gyðjunnar
og hann eyðir biðtímanum, ævi
sinni, í að skrifa ókeypis endalaus
og eldheit ástarbréf á torginu
fyrir alla sem vilja og bera ábyrgð
á ófáum hjónaböndum. En hann
gengur líka á milli griðkvenna og
stundar hina holdlegu ást af sömu
óseðjandi fíkninni sem einkennir
þrá hans eftir Fermínu og leitar
jafnvel á stúlkubörn skyld hon-
um. í augum hans er þjáningin
eftirsóknarverð, hann vill þjást
fyrir ást sína rétt eins og Vertel
ungi og fleiri góðir menn.
Júvenal Úrbínó læknir er
gagnstætt Flórentíno hófstilltur,
maður hinnar staðföstu reglu.
Hann er eiginmaður meðan hinn
er elskhuginn. En hann hefur
samt í sér þessar „öfgar“, öll þau
fáheyrðu sérkenni sem einkenna
persónusköpun Gabriels Garcia
Marques. Tökum til að mynda
viðhorf hans til læknislistarinnar.
„Hann var fær um að sjá hvað
hrjáði sjúkling af útlitinu einu og
vantreysti stöðugt meira viðtek-
inni lyfjagjöf og leit skelfingar-
augum á auknar skurðaðgerðir.
Hann sagði: „Skurðarhnífurinn
er besta sönnun þess að lœknislist-
in hefur brugðist. “ Hann áleit að
strangt tekið vœru lyf eitur og að
sjötíu prósent venjulegrar fæðu
flýttu fyrir dauðanum. “
Hjónaband Fermínu og Úrbín-
ós er fremur reglubundið og ást-
lítið, sér í lagið samanborðið við
hátterni Flórentínós. Hún játast
honum ekki af ást og ekki vegna
auðæfanna þótt Úrbínó sé eftir-
sóttasti piparsveinn þessara tíma
og af virðulegri ætt, heldur er
mórallinn einhvern veginn: Jæja
þá, fyrst þú endilega vilt. Enda
lendir hún í hörðum deilum við
tengdamóður sína og hjónaband-
ið kemst oft í verulega hættu, til
dæmis vegna deilna um sápu á
klósettinu, sem Marques lýsir
mjög skemmtilega.
Marques notar í þessari sögu
svipaða frásagnaraðferð og í fyrri
sögum sínum og kenna má við
spásögn. Hann segir í senn frá
atburðum fortíðar og framtíðar
og vefur þetta saman af miklum
hagleik. Fyrsti og síðast kafli
bókarinnar kallast á; gerast á efri
árum persóna en á milli er farið
aftur til fortíðar. Sögumaður er
jafnan nálægur, notar til að
mynda oft „okkar“ í lýsingum
sínum, sem setur hann við hlið
þeirra atburða sem gerast og vísa
til þess að veruleiki sögunnar er
honum tengdur. Það tekur því
ekki hér að fara að tala um hið
fræga magíska-raunsæi þeirra
suðurameríkumanna. Raunveru-
leikinn við Karabíska hafið
hlýtur að setja mörg spurningar-
merki við hefðbundinn skilning
manna á „raunsæi“, en furðunum
lýsir Marques eins og hverjum
öðrum atburðum, raunsætt án
þess að afdramatisera. Stílinn er
fádæma auðugur og hrein unun
að lesa texta sem fléttar svo glæsi-
lega saman meginsögu og rækt
við smáatriði þannig að ekki
verður sundur skilið; stíll og saga
verða eitt. Hér fylgir dæmi úr
sambúðÚrbínós læknis og Ferm-
ínu
„Hann var fyrsti maðurinn sem
Fermína Daza heyrði pissa. Hún
heyrði það á brúðkaupsnótt í
klefa skipsins sem þau fóru með
til Frakklands, meðan hún lá ísjó-
veiki, og henni þótti hestaspræn-
an vera svo kraftmikil og gœdd
slíku valdi að skelfingin jókst við
skemmd þá sem hún óttaðist.
Minning þessi skaust oft upp í
huga hennar, eftir því sem árin
minnkuðu kraftinn í bununni,
Kristián Alb
Kristján Albertsson
Margs er að minnast
Skráð hefur Jakob F.
Ásgeirsson
Almenna bókafélagið 1986
Þetta er ekki sjálfsævisaga,
segir sögumaður, heldur „fremur
slitróttir minningakaflar", sem
Jakob F. Ásgeirsson hefur skráð
eftir munnlegri frásögn og stuðst
einnig við dagbækur og blaðaúr-
klippur.
Kristján Albertsson hefur
kynnst mörgum merkum
mönnum og borgum á langri ævi
og vafalaust munu sumir menn
telja að minningaþættir hans
hefðu vel rúmað fleira en raun
hefur á orðið. En ekki skal það
gráta, heldur slá því föstu að úr
samstarfí þeirra Kristjáns og Jak-
obs hefur orðið einkar læsilegur
texti og ágætlega fróðlegur.
Kristján Albertsson er fæddur
skömmu fyrir aldamót, missti
föður sinn ungur, naut á námsár-
um og lengi síðar mikils stuðnings
frænda sinna Thorsaranna, gekk í
Hafnarháskóla, var ritstjori og
gagnrýnandi á Islandi, listaflakk-
ari í Evrópu, lektor í Berlín á
dögum Hitlers, síðar diplómat í
10 SÍÐA - ÞJÓÐVIUINN
París, sat í Þýskalandsnefnd Sam-
einuðu þjóðanna. Frásögninni
lýkur þegar kemur fram á sjötta
áratug aldarinnar.
Hinn pólitíski þáttur bókarinn-
ar er í rýrara lagi. Kristján AI-
bertsson fjallar um þá hluti í anda
umburðarlyndis („allir vilja vel“)
en það umburðarlyndi hefur tals-
verða slagsíðu. Kristjáni fannst
það mikill ljóður á ráði bæði sós-
íalista og Framsóknarmanna, hve
óprúttnir þeir voru í pólitískum
skrifum og kosningaslagsmálum
og getur því enga samleið átt með
slíkum mönnum - en hann
gengur sallarólegur fram hjá
grimmd og níði í íhaldsblöðum
tímans, sem áldrei gátu hamið sig
á mottu borgaralegs frjálslyndis
eins og kunnugt er. Engin ástæða
er til þess að saka Kristján um
samúð með nasisma, þótt hann
hafi starfað í ríki Hitlers, en hann
hefur sérstæða hneigð til að telja
nasismann annarra sök, „óhjá-
kvæmilega afleiðingu“ Versala-
friðar. Hann fellur auðveldlega
fyrir persónutöfrum manna eins
og Balbos flugkappa Mussolinis,
og hirðir aldrei að vita það, að
Balbo þessi stjórnaði svarts-