Þjóðviljinn - 03.01.1987, Blaðsíða 8

Ríkisútvarpið
Ávarp við úthlutun úr rithöfundasjóði
Ríkisútvarpsins.
Forseti íslands, menntamála-
ráðherra, góðir tilheyrendur.
Mér telst svo til að á síð-
astliðnum 15 árum hafi ég 12
sinnum verið viðstaddur þessa at-
höfn hér í Pjóðminjasafni, hina
árlegu úthlutun úr rithöfunda-
sjóði Ríkisútvarpsins á gamlárs-
dag, fyrst sem formaður útvarps-
ráðs en síðan sem stjórnarmaður
og formaður Rithöfundasam-
bandsins. En það skal fúslega ját-
að, að það hlutverk sem ég gegni
nú, er miklum mun ánægjulegra.
Ég veiti þessari úthlutun viðtöku
með þakklátum huga og þeirri
viðurkenningu sem henni fylgir.
Það er mér sérstakt gleðiefni að
hljóta þessa viðurkenningu frá
Ríkisútvarpinu, enda er það
stofnun sem mér þykir mjög vænt
um og hef starfað mikið við. Á
þessu hausti voru liðin 28 ár síðan
ég tók fyrst að mér dagskrárgerð í
útvarpinu, en þá sáum við Knút-
ur Bruun um fastan þátt um
ljóðagerð er bar heitið Skáldið og
ljóðið. Má heita að ég hafi unnið
við dagskrárgerð síðan annað
slagið og nú síðastliðna tvo vetur
annaðist ég vikulega bókaþætti.
Ég átti einnig þátt að því ásamt
forseta okkar Vigdísi Finnboga-
dóttur og fleira góðu fólki að
hleypa af stokkunum menningar-
þætti í sjónvarpinu er hét Vaka.
Haustið 1971 fól þáverandi
menntamálaráðherra, Magnús
Torfi Ólafsson, mér það erfiða
hlutverk að gegna formennsku í
útvarpsráði. Það er að sjálfsögðu
ekki í mínum verkahring að
leggja mat á störf þess ráðs sem
ég veitti forystu, en þeirri ríkis-
stjórn sem tók við völdum 1974
líkaði þau ekki betur en svo, að
þetta útvarpsráð var sett af með
sérstakri lagasetningu áður en
kjörtímabili þess lauk eins og ein-
hver man kannski ennþá. Það
þótti mér mikill heiður og hafði
til marks um að við hefðum ekki
setið með hendur í skauti þann
tíma sem við fórum með yfir-
stjórn dagskrárgerðar.
Ein mikilverðasta
sameign
þjóðarinnar
En þótt oft hafi verið deilt um
einstök atriði og jafnvel stefnu-
mótun í dagskrárgerð Ríkisút-
varpsins, þá hefur lengst af ekki
verið neinn ágreiningur um meg-
inhlutverk þess. Þann tíma sem
ég var formaður útvarpsráðs og
var stundum að reyna með litlum
árangri að fá ráðamenn til að
skilja nauðsyn þess að efla til
muna innlenda dagskrárgerð, þá
sagði ég stundum að Ríkisútvarp-
ið væri stærsta hljómleikhús
landsins, stærsta leikhús þess og
stærsti fyrirlestrasalur. En Ríkis-
útvarpið er í raun miklu meira en
þetta. Það er enn eini vettvangur-
inn þar sem hægt er að ná til þjóð-
arinnar allrar í senn. Þess vegna
er það ein mikilverðasta sameign
íslensku þjóðarinnar og samein-
ingartákn. Og í krafti þess og
vegna grundvallarstefnumörk-
unar sem ekki var ágreiningur
um, þá hefur Ríkisútvarpið stuðl-
að að því kannski meira en nokk-
ur önnur stofnun að halda ís-
lenskri menningu óskiptri, við-
halda samhengi hennar og treysta
hana sem sameign þjóðarinnar
allrar.
Það hefur verið ein mesta gæfa
þessarar þjóðar og mesti styrkur
og íslensk menning
hennar, að íslensk menning hefur
verið samfelld heild og óað-
skiljanlegur hluti af lífi þjóðar-
innar allrar. í mt'num augum er
það löstur á snærislausum manni
að kunna latínu, segir etasráðið í
íslandsklukkunni. En í okkar
augum hefur það verið kostur að
eiga andlegan auð þótt á skorti
um ytri kjör. Og útlendum
mönnum hefur verið sífellt undr-
unarefni að hitta hér fyrir há-
menntað fólk þótt það ætti ekki
kost á langri skólamenntun.
Þetta er að mínu viti hin sanna
menntun og hin sanna menning:
að fólk gangi til sinna daglegu
verka, sjómenn, bændur, iðnað-
armenn, verkafólk, en innra með
því vaki hin andlega sköpun lista,
fræða og þroska. Þessi almenna
viðleitni hefur gert fámennri þjóð
okkar kleift að lifa og halda uppi
menningarlífi. Án hennar væri
hvorki hægt að gefa út bækur né
starfrækja leikhús á íslandi.
Nýjar stöðvar,
ný viðhorf
Nú óttast ég að þetta sé að
breytast. Nú óttast ég að hér sé að
verða til menningarleg stéttar-
skipting sem geti haft ófyrirsjáan-
legar afleiðingar fyrir framtíð ís-
lenskrar menningar. Og ég hef
verið að velta því fyrir mér hvort
sjá megi nú dæmi um þetta í starf-
semi Ríkisútvarpsins. Ég á við
Rás 2, og hvernig að henni hefur
verið staðið. Ég á við þá hugsun
að þörf sér á sérstakri útvarpsrás
fyrir léttmeti: popptónlist og af-
þreyingarefni. Getur ekki svo
farið að skipting af þessu tagi
verði til þess að ákveðnir hópar
hlusti nær eingöngu á léttmetið
sem aðrir sneiða ef til vill alger-
lega hjá, og þannig verði til tveir
aðskildir hópar hlustenda sem
aldrei mætast? Ég nefni þetta ein-
ungis sem dæmi til umhugsunar.
Ég var einn þeirra sem tor-
tryggði áform um svokallaðan
„frjálsan“ útvarps- og sjónvarps-
rekstur. Ég óttaðist að slíkur
rekstur sem er algerlega háður
markaðslögmálum og
auglýsingatekjum, yrði til þess að
auka lágmenningarflæði ílandinu
á kostnað skapandi menningar.
Nú eru nýjar útvarps- og sjón-
varpsstöðvar orðnar að staðr-
eynd og við verðum að lifa með
þeim. Og bregðast við þeim. Og
óttinn við lágmenningarþjónkun-
ina hefur ekki reynst ástæðulaus.
Vel mega menn telja mér það til
íhaldsemi að mér skuli leiðast að
hlusta á útvarpsfréttir sem eru
blandaðar popptónlist og auglý-
singum. Kannski er það ekki al-
varlegast. Kannski er það hálfu
verra þegar fjölmiðlar taka upp á
því að fjalla um ómerkileg fyrir-
bæri eins og eitthvað sem skipti
verulegu máli. Að hampa hvers-
dagslegri meðalmennsku eins og
um hreina snilld væri að ræða.
Áhrif breytinga
og viðbrögð
Með þessum nýju útvarps- og
sjónvarpsstöðvum hefur orðið
mikil breyting á íslenskri fjöl-
miðlun, og nú ríður á að Ríkisút-
varpið bregðist við af miklum
myndarskap. Þessi viðbót í fjöl-
miðlun er fyrst og fremst á sviði
afþreyingar. í því felst að sjálf-
sögðu einnig að hlutfall alvarlegs
efnis minnkar stórlega og miklu
minna ber á því en áður. Og með
tilkomu hinnar nýju sjónvarps-
stöðvar er hlutur íslenskrar dag-
skrárgerðar af framboðnu sjón-
varpsefni orðinn næsta rýr. Hafi
íslenskt efni verið áður um 35-
40%, þá má búast við að það hafi
minnkað í 20%. Og það er alvar-
legt mál. Ég hygg að varla sé til sú
menningarþjóð sem ekki geri
kröfu til að innlent efni sé að
minnsta kosti helmingur.
Af þessum sökum skiptir nú
miklu hvernig Ríkisútvarpið
bregst við. Og hvernig ráðamenn
þjóðarinnar gera því kleift að
bregðast við þessum nýju aðstæð-
um. Ef Ríkisútvarpið neyðist til
að taka þátt í grimmilegri sam-
keppni um auglýsingar á forsend-
um afþreyingarstöðvanna, þá er
hætt við að illa fari. Þá mun
Ríkisútvarpið varla gegna því
menningarhlutverki sem fram til
þessa hefur verið aðalsmerki
þess. Tvennt sýnist mér að blasi
við. Annars vegar þarf að stór-
auka íslenskra dagskrárgerð af
öllu tagi í sjónvarpinu. Og það
kostar mikið fé. Hins vegar þarf
að íhuga vandlega hvernig hægt
er að gera menningarlegt efni í
hljóðvarpi eins aðgengilegt og
nokkur kostur er. Það er ekki nóg
að flytja gott efni, það skiptir
ekki síður miklu máli hvernig því
er komið á framfæri. Þar hefur
ýmislegt verið vel gert, en þar er
líka margt óunnið.
Ég vona að ég hafi ekki mis-
boðið neinum þótt mér hafi orðið
tíðrætt um Ríkisútvarpið á þess-
ari stundu. Ég hef leyft mér það
vegna þess að ég held að nú séu
tímamót í fjölmiðlun af þessu tagi
og þörf á almennri umræðu um
stöðu Rfkisútvarpsins. Gildi þess
fyrir íslenska menningu er
ómetanlegt, og því veltur á miklu
hvernig til tekst á næstu árum.
Að svo mæltu endurtek ég þakk-
læti mitt og árna Ríkisútvarpinu
allra heilla.
Njörður P. Njarðvík
Kjarabót fyrir einstaklinga
Launareikningur-nýrtékkareikningur með hærri vöxtum.
Við bjóðum þeim fjölda einstaklinga sem leggja
reglulega inn fé, nýjan tékkareikning sem sameinar
kosti veltureiknings og sparireiknings.
Launareikningur er með 4% lágmarksvöxtum, en
fari innstæðan yfir 12.000 krónur reiknast 9% vextir
af því sem umfram er.
Aðalkjarabótin felst í því að af Launareikningi
reiknast dagvextir.
Handhafar tékkareiknings geta
brejdt honum í Launareikning án þess að skipta
um reikningsnúmer.
Umsóknareyðublöð liggja frammi í öllum
afgreiðslum bankans.
Innlánsviðskipti - leið til lánsviðskipta.