Þjóðviljinn - 12.04.1987, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTIUL
Sigruðu kommamir?
Um vinstrið og hœgrið, upphaf
hugmyndanna og píslargöngu þeirra inn í
veruleikann
Þaö er ekki eins og verið sé
að kjósa í fyrsta skipti á ís-
landi, þótt svofjölmiðlarséu
svo uppteknir af æsingum
augnabliksins að gleymska
söguleysisins verður aldrei
svartari en einmitt á dögum
sem þeim er nú líða hjá.
Kröfur frö
kreppuárumll2
Fyrir meira en fimmtíu árum, í
kreppunni miðri, voru menn að
búa sig undir bæjar- og sveitar-
stjórnarkosningar. Flokksfélög
héldu fundi og ræddu bæjarmála-
stefnuskrár, meðal þeirra komm-
únistarí Vestmannaeyjum. Og er
óneitanlega fróðlegt að skoða
hvaða stefnumálum þeir og nátt-
úrlega aðrir sem svipað hugsuðu
hafa verið að velta fyrir sér.
Sumt af því ber mjög keim af
sérkennum róttækni þess tíma,
eins og krafa um að „bærinn hætti
að borga vexti og afborganir af
skuldum við ríki, banka og auðfé-
lög“ ( m.ö.o. við hunsum bók-
hald auðvaldsins - rétt eins og
Fidel Castro fyrir nokkrum miss-
erum þegar hann bjó til herópið:
Við borgum ekki!). Eða þá krafa
um að „bókasafn bæjarins verði
birgt af verklýðssinnuðum bók-
menntum og afturhaldssömum
og óhæfum bókaverði sé ekki fal-
in gæsla þess“. Friðja krafan sem
hér skal til nefnd er kannski
þeirra merkust. Hún er þess efn-
is, að árslaun starfsmanna bæjar-
ins fari ekki yfir 5000 krónur.
M.ö.o. í nafni jafnaðar eru settar
fram hugmyndir um fatsneglt
launaþak - hvað skyldi vera langt
síðan mönnum datt slíkt í hug í
alvöru síðast?
Margt er breytt
En þegar flett er gömlum blöð-
um vekja þær kröfur ekki síður
athygli sem minna á það, hve
margt hefur breyst. Þess er kraf-
ist að fastir starfsmenn bæjarins
fái tveggja vikna sumarfrí. Að
rafmagnið verði ekki tekið af fá-
tæklingum vegna skulda. Að þeir
sem ekki hafa meira en 2000
krónur í árstekjur fái ókeypis
læknishjálp, sjúkrahúsvist og
ljósmæðrahjálp. Að lyfjakassar
verði á helstu vinnustöðum og
nauðsynlegustu sáraumbúðir í
aðgerðarhúsum. Að fólkið fái
greitt kaup í peningum. Að lagt
verði fullkomið skólpræsi í bæn-
um. Fullkomnum íþróttavelli
komið upp og honum haldið við.
Og í Herjólfsdal verði komið upp
skemmtistað....
Um slíka og þvílíka hluti voru
kommarnir að hugsa í plássum
landsins þegar þeir máttu vera að
því að líta upp úr heimsbyltingar-
fræðum. Um sömu hluti talaði
Arnaldur við Sölku Völku þegar
þau gengu saman inn í dal, alsæl
af ást og byltingaróþreyju.
Sjálfsagðir hlutir
Og við vitum að margt af því
sem menn settu þá á verkefna-
skrá dagsins er fyrir löngu orðið
að sjálfsögðum hlut. Allar við-
miðanir eru aðrar. Hvað skyldu
margir átta sig á því til dæmis, hve
mjög hugtakið lífsnauðsynjar
hefur breyst á tíu-fimmtán árum,
að ekki sé talað um hálfa öld eins
og hér áðan? Líklega mjög fáir.
Og eins víst að bæði þeir og þeir
fjölmörgu sem lítið sem ekkert
vita um liðin ár, láti sér fátt um
finnast. Einhverntíma hér áður |
löptu menn dauðann úr skel, og
hvað með það?
Enda væri vafalaust til of mik-
ils ætlast að menn hefðu hugann
við kjör alþýðu fyrir áratugum,
nógu illa gengur að láta menn vita
af erfíðleikum og neyð i næsta
húsi, af þeim gloppum í velferð-
arkerfinu sem eru fleiri og stærri
og þungbærari en flesta grunar.
M.a. vegna þess að það er að
mörgu leyti erfiðara að vera fá-
tækur innan um velmegunar-
þegna en að vera fátækur í fátæku
þjóðfélagi.
Hvert á að senda
þakklœtið?
En semsagt: Margt breyttist í
húsnæðismálum og orlofsmálum
og heilbrigðismálum. Og hvað
var það sem gerðist? Unnu kom-
marnir kannski sigur? Eða þá
þeir sósíalistar sem sameinuðust í
einum flokki 1938?
Auðvitað viljum við, sem fyrr
og síðar hafa rauðir kallaðir ver-
ið, helst að allt sé okkur að
þakka. Og auðvitað vitum við að
málið er ekki svo einfalt. Þeir
sem ákveðnaðstir eru og
óþreyjufyllstir orða kröfur tím-
ans á afdráttarlausari hátt en aðr-
ir. Eru fylgnari sér og einatt ósér-
hlífnari. Þeir fá vitanlega skömm
í hattinn fyrir að vera ævintýra-
menn, ábyrgðarleysingjar, niður-
rifspakk, yfirboðshyski. En þeir
eiga vitanlega marga banda-
menn. Samvinnumenn og um-
bótakrata og það raunsæi hjá
borgurunum að ekki verði enda-
laust hamlað gegn þeim bolsé-
visma eða kratisma sem síðar var
nefndur meinlausara nafni, velf-
erðarkerfi. Að því ógleymdu að
kreppan leið hjá og yfir gekk
stríðsgróði og svo tæknibylting
með stórauknum afköstum og
þar fram eftir götum.
Af þessu öllu er merk saga og
flókin. Leiðinlegast að fólk skuli
flest lifa eins og hún hafi aldrei
gerst. Eins og allt sem er sé sjálf-
sagður hlutur sem enginn hafi
þurft neitt á sig að leggja til að
gæti orðið að veruleika.
Laun heimsins
Guðbergur Bergsson rithöf-
undur vék reyndar að þessum
hlutum í ágætri grein sem birtist í
öðru Reykjavíkurblaði G-listans.
En þar segir hann m.a.:
„I sögu mannsandans hafa
hugmyndirnar oftast komið frá
„vinstri" en hægri öflin hafa hrint
þeim í framkvæmd með mikilli
tregðu. Aldrei án þess að áður
hafi verið ýtinn og langvarandi
þrýstingur frá vinstri vængnum“.
stöðu, en oftar finnst manni hún
heldur dapurleg. Svo mikið er
víst, að sósíalistum og öðru vin-
strafólki verða laun heimsins oft-
ar en ekki vanþakklæti. Því er
gleymt hvaðan hugmyndirnar
komu, og það eru líka vinstri-
menn sem fá skömm í hattinn ef
framkvæmdir ganga seint. Aftur
á móti fær hægriflokkur lof og
meðbyr ef hann silast til að sam-
þykkja einhvern hluta af nauð-
synjamálum heildarinnar. Af því
að kannski ætluðust menn ekki til
neins af honum. Eða til miklu
minna en af þeim rauðu og
grænu.
Að týna áttum
Það er vonandi rétt hjá Guð-
bergi Bergssyni, að einmitt þessi
sérstæði ferill pólitískra hug-
mynda merki það að stjórnar-
andstaða geti verið jafnvel
öflugri eða áhrifasterkari en þeir
sem að völdum sitja. Að minnsta
kosti er jafnan full ástæða til að
minna á það, að margt er hægt að
gera merkilegt í stjórnarands-
töðu. Hitt er svo verra að fyrr-
greint undarlegt sambýli vinstris-
ins og hægrisins í þjóðlífinu er
mjög fallið til þess að rugla fólk í
ríminu, eða því „rími“ sem eftir
er í höfðinu þegar fjölmiðlafárið
hefur blásið í gegnum það. Og
efla þá pólitíska gleymsku, sém
gerir meira að segja það sem
gerðist í fyrra að grárri fornesk j u.
-áb
Einmitt. Þegar ég las þessi um-
mæli Guðbergs datt mér strax í
hug samtal við Öddu Báru Sigfús-
dóttur sem mörg kjörtímabil stóð
uppi í hárinu á borgarstjórnarí-
haldinu og gerði því lífið leitt með
margvíslegum nauðynjamálum
fólksins. Og bjó við þann „tilvist-
arvanda" að tillögum hennar var
ávallt hafnað, en þær síðan upp
teknar síðar af meirihlutanum í
skertu formi og umbreyttu og ill-
þekkjanlegu. Til að hægt væri að
letra á kosningaspjöld: við erum
flokkur allra og hugsum um lít-
ilmagnann.
Hugmyndimar koma frá
vinstri, en það er oftast nær, því
miður, á valdi hægraliðsins hve
langt þær komast inn í veru-
leikann. Þeir sitja á peningunum,
þeir hafa mjög sterk tök á valds-
maskínunum, sem eru vitanlega
fleiri og flóknari en alþingi og
borgarstjórnir.
Það er viss launkímni í þessari
8 S(ÐA - ÞJÓÐVIUINN Sunnudagur 12. aprfl 1987