Þjóðviljinn - 27.09.1987, Blaðsíða 16

íslensk tunga
á eriendri grundu
Nú er langt í burtu landið
bjarta, en logar þó í huga mínum
eins og fyrrverandi kola sem
maður reynir smám saman að
slökkva á því nú er maður mættur
í myrkviði innbæjarins mikla við
Hudson bei sem er ákveðið ókei
þó viðbrigðin bregði manni fyrstu
skrefin út úr leigubílnum og helli
úr fötu yfir mann og konu og
þeirra teski sem snemmbær ind-
verji ber okkur úr skotti að dyr-
um. Velkomin bakk hrópa sam-
verjar hans út úr Pízza-staðnum
við hliðina og sú gleði þeirra
hrekkur manni þó æri skammt
því hvað er íslendingur erlendis
annað en sauðburður á hausti?
Hvað erum við íslendingar að
vilja erlendis þegar við byggjum
besta þjóðfélag seinni tíma og
erum svo huggulega í sveit settir
að hafa bæði fjöll og firnindi og
þúfur og þægindi. Sambands-
lausir við umheiminn verðum við
þá fyrst þegar við flettum okkur
úr landi og þykjumst ætla að núa
nefjum við önnur ný, betri og
stærri. Rifin uppúr raungjótunni
verður þjóðarsálin lítið annað en
rifrildis-tau sem flöktir einmana-
legt á hinum alþjóðlega himni og
þó hún geti svosem blakt með
öllum hinum kynsystrum sínum
framan við byggingar eins og
Sameinuðu þjóðirnar. Og ein-
mítt þannig líður manni fyrsta
sólarhringinn í hinum nýja heimi,
eins og brjálaðri birkihríslu sem
rifin hefur verið upp með rótum
úr köldum kinnum íslands og
flutt á snúningshraða jarðarinnar
í skýjakljúfaborg og sett þar nið-
ur með settlegum sedrusviði og
rósmarínkáli á bakvið gler og
stál. Hvaða erindi á hamslaus og
heiðbjartur öræfahugur hingað í
rúðustrikaðan og reglustiknandi
heim neðanjarðarlesta og nafn-
spjalda? Það er spurning sem
ekkert How are you doing getur
svarað. Nei, íslendingurinn verð-
ur skyndilega að engu, að mý-
flugu, þegar hann drepur fæti á
þá mykjuskán mannlegrar
reynslu sem kölluð er stórborg
erlendis, og getur létt tekið undir
í gömlu dægurlagi: Ég er núll og
ég er nix því ég er kominn útí
heim. Og núllið fellur sjálfkrafa
yfir höfuð manns á herðar og
þrengir smám saman að hálsi þar
til kæfður er allur sá andi sem
norðangjólan blés manni í brjóst
undir brottför-departure-skiltinu
á melnum ofan við Keflavík.
Eitt það fyrsta sem slær mann
og slær mann eiginlega strax í
fremstu sætaröð flugs 615 - er sú
staðreynd að erlendir menn skilja
hvorki né tala íslensku. Þetta er
hin stóra tragedía sem heimurinn
þarf að glíma við, að fara svo ægi-
lega á mis við hina margslungnu
töfra málsins. Og einmitt þett?
setur mann alveg út af laginu þeg-
ar maður stígur um borð í þessa
langdrægu vél á skinnhertum
velli íslenskrar ritlistar. Maður er
að yfirgefa málsvæði sitt fyrir
önnur stærri en slævari. Aldrei
fær ljóðelsk heimsbyggðin að
kynnast tónfræði þeirrar tungu
sem kennd er til frostéls og fanna,
sem af fáum er skilin og lítils
metin af öllum: ef stef hennar
berast óraveg háværra hranna, þá
hverfa þau loks útí vindinn hjá
nöktum fjöllum. Því að í öllum
salkynnum safnkærra bókavarða
jarðarinnar er aðeins ein sál sem
agar mál sitt við stuðlanna þrí-
skiptu grein og eflist að bragstyrk
við orðkynngi heiðinnar drápu.
Eða svo kvað ískalt skáld í Kaup-
mannahöfn á öldinni líðandi. Já
það er aumt meðal naumra og við
íslendingar verðum að sætta okk-
ur við baðstofustemmningu í
bókmenntum okkar þar sem
komast fyrir í einu fleti allir
þeirra ómendur og dómendur og
kveðast á undir súð markaðs-
smæðarinnar, krúnkast eða kíta.
Það skilur okkur enginn. En þá er
munur og gott að vera myndlist-
armaður og kveða á alþjóðlegu
táknmáli listarinnar: untitled oil
on canvas.
En þó ameríkanar flaggi ekki
íslenskri tungu er þó uppí þeim
liðugur gormur sem hoppar af
manni á mann úr hverjum hljóð-
bærum kima. Og þó þessar tung-
ur séu frægari fyrir og færari að
sleikja hvor aðra, icecream eða
evrópska málaralist fyrri alda, þá
tala þær mann til svo brátt stillist
trommuheilinn réttum takti og
hin íslenska tunga manns tekur
að vefja sig utan um atkvæði og
endingar sem passa í eyru kan-
ans. Enda var hún víst velþjálfuð
fyrir af „veru ameríska hersins og
hinu kapítalíska ógeði hermangs-
ins“ eins og vitringarnir í Austur-
bænum nær segja þegar annað
þrýtur. En þó kann hún líklega
best við sig þegar hún sleikir frí-
merkin sem færa fimleik hennar í
réttu brageyrun heima á sjá-
landinu góða.
En þessi gamla og gróna tunga
virkar þó ágætlega í framandi
landi eins og reynsla margra rit-
höfunda sýnir, þeir eru ekki ó-
margir höfundarnir sem flúið
hafa og búið á fimm stjörnu hót-
elum í Búenos Aires til að geta
sett sig inn í hugar- og raunheim
íslenskra baslbænda jökuldals-
heiðanna og hins sjálfdauða fólks
þeirra. Með herbergisþjónustu
suðrænna pikkalóa hefur jafnan
fylgt á sérbúnu silfurfati skammt-
ur af hinum norræna anda, þess
pikkóða lóuþræls. Aðrir minni
höfundar hafa svo sótt hingað til
þessa lands bandamanna okkar
ýmisleg námskeið í ljóðrænni ein-
beitingu, persónusköpun og los-
un auk þeirrar kúnstar að fela
enda söguþráðar. Þannig að hinn
„mállausi" heimur er okkur ís-
lendingum ekki með öllu ónýti-
legur. Fyrstu dagar manns er-
lendis eru þó áberandi snauðir af
andagift og maður er eins og ör-
lítið lamaður í litla heilanum af
viðskiptunum, það er ekki frá því
að manni finnist allt hér þrátt
fyrir stærð þess, stílfegurð, á ein-
hvern hátt unaðsminna en allt
heima á íslandi þar sem lífið
fólksins er svo fallegt, ættfræði-
legt og næs, allir hlutir fyrir hendi
og bæjarlífið eins og línur í lófa
manns. Hinsvegar er stórborgin
með öllu sínu miskunnarleysi og
öllum sínum maurildislífum í
fuglabjörgunum við hraunfljót-
andi breiðgöturnar. Enginn
þekkir neinn og ekki einu sinni
Albert. Öllum er sama um mig.
Og manni líður eins og ófleygum
fýlsunga, langt frá sínu upphafs-
hafi, og getur sig hvergi hreyft,
ekki annað gert en að æla á ók-
unnuga. Umhverfis mann geltir
hver gargandi af götunni, hitinn
og hávaðinn renna í einn, rign-
ingin er ekki rigning heldur sviti
og fötin utan á þessum frægu
rössum ekki föt heldur einhvers-
konar forhúð. Mannlífskássa
heitir hún víst fyrir utan gluggann
sem illa verður lokað fyrr en fer
að kræla á vetri og maður getur
því lítið annað gert en að ganga út
að honum og reka út um hann
sína íslensku tungu framan í
þessa litahjörð, sem íslendingur
ullar maður framan í heiminn og
þá er það aftur spurning hvort
heimurinn ulli þá ekki framan í
mig eins og segir í gömlu kvæði.
New York City
14. september 1987
Hallgrímur Helgason
M\ Sjúkrahúsið
\y íHúsavíksf.
Skurðhjúkrunarfræðingar óskast frá 1. des. eða
næstu áramótum.
Umsóknarfrestur er til 10. október.
Nánari upplýsingar gefur hjúkrunarforstjóri í síma
96-41333.
Verkamenn -
rafvirkjar
Rafmagnsveita Reykjavíkur óskar eftir að ráða
verkamenn við jarðstrengjalagnir og rafvirkja við
uppsetningu á rafbúnaði í aðveitu- og dreifi-
stöðvar.
Bónusvinna. Mötuneyti á staðnum.
Upplýsingar gefur starfsmannastjóri alla vinnu-
daga og yfirverkstjóri milli kl. 12.30 og 13.30.
3
RAFMAGNSVEITA
REYKJAVÍKUR
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN