Þjóðviljinn - 27.09.1987, Blaðsíða 13

En er ekki ástœðan fyrir því að
þú talar á svo jákvœðan hátt um
tískuna einmitt sú, að nú sjást þess
ýmis merki að þú og aðrir þeir höf-
undar sem kenndir voru við „nýju
skáldsöguna" séuð afturað komast
í tísku í París eftir tvo áratugi? En
það virðist vera nokkuð algeng byl-
gjulengd...
„Ástandið er samt gjörbreytt.
Þegar við vorum í tísku áður, vor-
um við umtalaðir en verkin voru
lítið lesin: það var sem sé ekki
tískan sem færði okkur lesendur,
- þeir komu síðar, í kjölfar henn-
ar. Nú erum við að komast aftur í
tísku, - en með lesendurna með
okkur. Af núlifandi höfundum
frönskum er ég sá sem mest er
þýddur á kínversku..."
Víkjum aftur að misskilningn-
um. Atti þín eigin kvikmyndagerð
ekki einhvern þátt í því að menn
fóru að kenna frásagnartœkni þína
og stíl við hlutlaust auga kvik-
myndavélarinnar?
„Nei, menn hættu einmitt að
tala um „hlutlægar" bókmenntir í
þessari merkingu, þegar ég fór að
gera kvikmyndir. Fram að þeim
tíma höfðu menn hneigst til áð
lesa skáldsögur mínar eins og þeir
væru að horfa á kvikmyndir, en
þegar ég fór sjálfur að gera kvik-
myndir hættu þeir því og fóru þá í
staðinn að veita því athygli að
skáldsögur mínar voru á vissan
hátt kynjasögur."
Enhver eru tengslin milli skáld-
sagna þinna og kvikmynda?
„Það eru alls engin tengsl, -
þetta er tvennt ólíkt. Kvikmyndir
mínar eru alls ekki skáldsögur,
þó svo að ég hafi gefið út texta
sumra þeirra og sviðslýsingar í
bókaformi. Efniviðurinn er ger-
ólíkur, annars vegar orð og setn-
ingar, hins vegar myndir og
hljóð. Þegar ég fer að fá hug-
myndir að sögu veit ég strax hvort
hún verður að skáldsögu eða
kvikmynd: það fer eftir því hvort
hugmyndirnar koma í formi setn-
inga eða mynda. Sumar skáld-
sögur mínar hafa verið kvik-
myndaðar, og hef ég gefið leyfi til
þess til að vita hvernig árangur-
inn yrði, en niðurstaðan hefur
orðið skelfileg. Menn héldu að
skáldsögur mínar væru e.k. skrif-
aðar kvikmyndir, en þegar búið
var að festa þær á filmu, komust
menn að því að þetta gekk alls
ekki upp. í skáldsögunni „Af-
brýðisemin" „sjá“ lesendur t.d.
aldrei persónuna „A“, ef svo má
segja, aðeins smábrot af henni,
hárið aftan frá o.þ.h., en í kvik-
myndinni sem Belgar gerðu eftir
henni sést hún eins og venjuleg
kvikmyndapersóna - og það
passar ekki.“
Þú hefur sagt, að í skáldsögum
þínum sé „sögumaður“ einhver
meðvitund sem leitar út á við. En
hvernig er þessu farið með kvik-
myndirnar?
„Þú munt einkum hafa lesið
eldri skáldsögur mínar (þessi til-
gáta er ekki út í loftið), því þetta
breyttist. í skáldsögunum frá átt-
unda áratugnum er ekki einn
sögumaður heldur e.k. barátta
margra höfunda um „frásagnar-
valdið“ Svipuðu máli gegnir um
kvikmyndirnar: þar eru a.m.k.
tveir aðilar, aðalsöguhetjan og
kvikmyndavélin, og stundum er
eins og fleiri en einn reyni að
skipuleggja frásögnina sér í hag.
Þessi hugmynd um „marga
póla“ er útfærð á nýjan hátt í
kvikmyndinni „Fangin fegurð“,
sem er hér á kvikmyndahátíð-
inni. Titillinn er nafn á málverki
eftir Magritte, sem kemur mjög
við sögu, - við létum mála eftir-
mynd af því með leyfi ekkju
málarans. Málverkið sýnir
leiksvið með rauðum tjöldum
utan um, fyrir aftan sviðið er haf-
ið, en fremst eru málaratrönur
með málverki sem er af þessu
sama hafi, og renna þessar tvær
myndir svo að segja saman í eitt (í
þriðja skiptið þrífur Robbe-
Grillet blokkina úr höndum blað-
amannsins og fer að rissa upp
teikningu af þessu málverki Mag-
ritte).
Þarna eru sem sé tveir heimar
sem eru hliðstæðir en þó með
smávægilegum mun. Kvikmynd-
in segir svo frá tveimur heimum,
sem ættu ekki að rekast á en gera
það, heimi lifenda og heimi
dauðra. Hún byggist á grískri
þjóðsögu, sem nefnist „brúðurin
frá Korinthu" og segir frá manni,
sem verður ástfanginn af stúlku
en kemst að því að hún er dáin og
orðin að blóðsugu. í hvert skipti
sem blóðsugan bítur manninn er
málverkinu brugðið upp og þá
rekast heimarnir á, - aðalpersón-
an fer inn í aðra sögu, söguna um
eigin dauða. Sams konar árekstur
tveggja heima er í síðustu skáld-
sögu minni „Djinn“.
/ þeirri sögu gerir þú líka sér-
kennilegar tilraunir með málið,
þar sem hún er byggð upp eins og
kennslubók ífrönsku fyrir byrjend-
ur: fyrstu kaflarnir eru mjög ein-
faldir og þar koma aðeins fyrir
reglulegar sagnir af fyrstu beyg-
ingu o.þ.h., en svo verður textinn
smám saman flóknari ogfleiri mál-
frœðiatriði bætast við. Hvernig var
þessi tilraun hugsuð?
,,„Djinn“ var líka samin sem
kennslubók í frönsku fyrir banda-
rískan háskóla og hefur hún víða
verið notuð þannig og þá gefin út
- undir heitinu „Stefnumótið" -
með skýringum á viðkomandi
tungumálum. Ég fékk hjálp hjá
málfræðingi, sem lét mig fá lista
yfir það í hvaða röð málfræðiat-
riðin ættu að koma fyrir. En fyrir
mig var það mikilvægt að kanna
eðli málsins frá þessu sérkenni-
lega sjónarmiði. Margt býr á bak
við hinar ýmsu tíðir sagna í
frönsku sem vert er að athuga
nánar. T.d. er til tvenns konar
þátíð, og er önnur notuð í frásögn
í hefðbundnum stíl en hin ekki, -
önnur er notuð í skáldsögum í stíl
Balzacs, þar sem „sögumaður-
inn“ er alvitur, en hin hefur verið
notuð í „nýju skáldsögunni". í
einum kafla „Djinn“ er þeim stillt
upp sem andstæðum. í sjálfsævi-
sögu minni, „Spegillinn sem
kemur aftur“, nota ég venjulega
sömu þátíð og í skáldsögum mín-
um nema í vissum köflum, og
skiptir þessi notkun tíðanna
miklu máli, eins og lesandinn get-
ur fundið. Hann kann einnig að
taka eftir því að það hvort ég nota
orðið „pabbi“ eða „faðir minn“ í
sjálfsævisögunni er tengt þessari
notkun tíða.“
En eiga kenningar þínar um frá-
sögnina þá ekki fyrst ogfremst við
um það sem skrifað er á franska
tungu. Heldurðu að þœr eigi við
um önnur mál?
„Mér finnast bókmenntir vera
alþjóðlegar, en samt trúi ég því
að hvert tungumál hafi einnig
sína sérstöðu og sitt séreðli.
Harmleikir Racine hefðu ekki
getað verið skrifaðir nema á
frönsku og heimspeki Hegels
ekki nema á þýsku. Á bretónskri
tungu sem ég heyrði talaða í æsku
voru ekki neinar bókmenntir og
hún er að hverfa. Ég held hins
vegar að íslenskan eigi framtíð
fyrir sér, því að á henni eru bók-
menntir skrifaðar.”
e.m.j.
Sunnudagur 27. september 1987 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 13.