Þjóðviljinn - 08.11.1987, Qupperneq 8

ILEIÐARI
Rauði herinn í Berlín 1945: fórnir okkar í stríðinu við Hitler voru í þágu heimsins alls.
OKTÓBERBYLTINGIN 70 ÁRA
sem nú stendur yfir, er bæði eðli-
legt og nauðsynlegt að leggja
eyrun við því fyrst og fremst hvað
Sovétmenn eru sjálfir að hugsa
um sína byltingu og hvað úr henni
hefur orðið.
í þessari samantekt hér verður
nýleg grein eftir sovéskan frétta-
skýranda, Gennadí Písarévskí,
höfð til dæmis um þetta sjálfsmat
Sovétmanna nú um stundir - um
leið og önnur skrif eru höfð í huga
og svo nýlegar ræður Mikhaíls
Gorbatsjovs sjálfs. -
Erfiðleikar og
réttlœting
Við upphaf greinar sem nefnist
„Sósíalisminn 70 ára - hvað er
næst'?" segir fyrrnefndur Písarév-
skí á þessa leið:
„Sósíalisminn er sjötíu ára,
Innan við helming þess tímabils
hefur hann getað þróast við eðli-
legar aðstæður. Hinn helmingur-
inn hefur verið undirlagður styrj-
öldum - tveim heimsstyrjöldum
og einni borgarastyrjöld, og síð-
an hefur verið unnið að endur-
uppbyggingu eftir styrjöldina,
þegar efnahagslífið hefur verið í
rústum. Eins hafa miklir kraftar
farið í vígbúnaðarkapphlaupið
sem óvinir Sovétríkjanna hafa
neytt upp á okkur. Tvisvar sinn-
um hefur land okkar verið lagt í
auðn, það hefur misst næstum 40
miljónir manna í styrjöldum og
eðlileg mannfjölgun hefur hægt á
sér á 40 árum".
Þetta er mjög stutt og laggóð
upptalning á þeim ástæðum sem
Sovétmenn hafa oftast nefnt til
svars við gagnrýni á efnahagsá-
stand hjá sér: hinn sögulegi arfur,
fjandskapur umheimsins og fleira
sem við getum ekki gert að, hafa
tafið fyrir okkur. En hjá Písarev-
skí eru og slegnir nýir strengir.
Hann segir:
„Staðreyndir og tölur sem
þessar verðskulda umhugsun,
óvilhalla umhugsun. Fyrir fimm
eða tíu árum vitnuðum við aðal-
lega í þessar tölur til að verja
stöðnun þá sem átti sér stað hjá
okkur, efnahagslega vankanta og
aðra erfiðleika".
Annarsvegar -
hinsvegar
Mcð öðrum orðum: hinir
„ytri" erfiðleikar skipta vitanlega
miklu máli, en þeir segja ekki alla
sögu og það er rangt að nota þá
sem eilífa afsökun til að firra
sjálfa hina pólitísku forystu Sov-
étríkjanna í fortíð og samtíð
ábyrgð.
I framhaldi af þessu tala Sovét-
menn með Gorbatsjov í broddi
fylkingar mjög í stíl sem kalla
mætti „annarsvegar- hinsvegar" :
mistök fylgdu sigrum, segja þeir,
forðumst sjálfhælni jafnt sem
móðursjúka svartsýni. Písarevskí
segir: „Við höfum leyft okkur
margt sem ekki hefur verið leyfi-
legt, sem ekki hefur mátt gera og
ekki er hægt að réttlæta". Það er
lfka í þessum tón að Gorbatsjov
talar í sinni afmælisræðu um að
Stalín hafi vitað af upplognum
ákærum á hendur mörgum ágæt-
um kommúnistum sem teknir
voru af lífi á fjórða áratugnum og
að „sök hans og klíku hans gegn
flokknum og þjóðinni er þung og
ófyrirgefanleg". En það er í sama
anda, að hann leggur ekki í að
segja það hreinskilnislega hve
dýrkeypt og mannfrek hreinsana-
skelfingin var, né heldur hvað
það kostaði að reka bændur með
harðri hendi í samyrkjubú eins og
gert var á árdaga alræðis Stalíns.
Besta kerfið
Pað er reyndar sama hvort
Gorbatsjov eða sovéskir frétta-
skýrendur tala um „erfið tímabil"
Miklar framkvæmdir við erfiðar aðstæður eru sem fyrr helsta málsvörn Sovét-
ríkjanna. Myndin er frá vígslu raforkuversins við Dnépropetrovsk 1932.
Rússneska
byltingin
og við
Sjötíu ár eru liðin frá þeim miklu tíðindum, að bylting var
gerð í víðlendasta ríki heims, Rússlandi, og því lýst yfir að
þar væri hafin uppbygging sósíalismans. Má nærri geta
að hjörtu verklýðssinna fóru að slá hraðar við þessi fyrir-
heit meðan hrollur mikill fór um yfirstéttir heimsins.
Eins og alltaf er verið að tönnlast á nú um stundir, og
ekki síst í Sovétríkjunum sjálfum, varð þróun tússnesku
byltingarinnar og sovésks samfélags miklu niótsagna-
kenndari en menn í fyrstu gerðu ráð fyrir. Og einmitt þess
vegna verður þeirri spurningu ekki svarað í eitt skipti fyrir
öll, hvaða áhrif þessi bylting hefur haft - til dæmis á
verklýðshreyfingu og sósíalískar hreyfingar annarsstaðar
í heiminum og þá hér á íslandi.
Þau áhrif hafa verið misjöfn eftir tíma. Því verður til
dæmis ekki á móti mælt, að um langt skeið efldi fordæmi
Októberbyltingarinnar, hröð iðnvæðing og menntabylting
í Sovétríkjunum, sósíalistum af ýmsu tagi dirfsku og
sjálfstraust. Sjálf tilvera ríkis sem komst af án kapítalisma
var mikil ögrun ríkjandi stéttum, hún gerði þær ýmist
grimmari (fasisminn) eða fúsari til málamiðlana (velferð-
arríkið). En ótíðindi frá Sovétríkjunum, ekki síst af mála-
ferlunum miklu 1936-38 og þeim mannskæðu „hreinsun-
um“semþááttusérstað-eða þá fréttiraf efnahags-
legri stöðnun síðari ára - höfðu líka neikvæð áhrif á alla
sem höfðu hugann við grundvallarbreytingar á þjóðfé-
laginu. Ef byltingin kostar slíkar mannfórnir, ef byltingar-
þjóðfélagið stendur borgaralegu lýðræði að baki í ýmsum
mannréttindamálum og stendur heldur ekki við fyrirheit
um hraðar efnahagslegar framfarir, þá hlýtur að sljákka
verulega í þeim, sem telja að það liggi lífið á að losna við
auðvaldskerfi, þótt fyrr hafi það verið afskrifað með
skraplegri kenningu sem gjaldþrota fyrirbæri í sögunni.
Svipað má segja um framgöngu Sovétríkjanna á al-
þjóðlegum vettvangi. Framlag þeirra til sigursins yfir
Hitlers-Þýskalandi var mikið og ómetanlegt reyndar. í
átökum eins og Kúbudeilunni fyrir aldarfjórðungi kom það
skýrt í Ijós, að Sovétríkin gátu gegnt því mikilvæga hlut-
verki að koma í veg fyrir að Bandaríkin væru allsráðandi
lögregla heimsins. En Tékkóslóvakía og Afganistan
minna líka á það, að Sovétríkin hafa látið stórveldis-
hagsmuni reka á dyr hugsjónaviðhorf (m.a. þau að virtur
sé réttur smærri þjóða til að skapa sér sjálfar örlög).
Á afmæli Októberbyltingarinnar er rétt og sjálfsagt að
óska þjóðum Sovétríkjanna til hamingju með það sem vel
hefur verið gert til almennra framfara og menningarút-
breiðslu í landi þeirra. Um leið og látin er uppi von um að
umbreytingatímar þeir, sem nú ganga yfir, kenndir við
perestrojku og glasnost, hjálpi til að greiða úr erfiðum
hnútum sögunnarog sjálfrar þjóðfélagsgerðarinnar. Sem
betur fer er nú bjartara yfir Kremlarmúrum en verið hefur í
langan tíma. Þar situr nú leiðtogi sem hamrar mjög á
heilbrigðri óánægju með ríkjandi ástand, boðar „betri
sósíalisma“, trúir því að hægt sé að stefna að honum með
árangri og viðurkennir um leið að sú leið er erfið og tvísýn.
Það er og jákvætt að Gorbatsjov og hans menn ítreka
það, að þeir sitji ekki inni með allan sannleika um heiminn
og sósíalismann, því andrúmsloft leitar og umræðu er
vitanlega miklu frjórra en einstrengisháttur opinberrar
fullvissu. Og þó er það ótalið sem mestu skiptir fyrir
afganginn af heiminum um þessar mundir: blátt áfram
það, að umbótahreyfingin er um leið friðarhreyfing, hún
er sprottin af aðstæðum og markmiðum sem að sínu leyti
auðvelda samningsjörð milli risavelda og blakka um betri
sambúð, eftirlit með vígbúnaði, niðurskurð gereyðingar-
vopna. Greiða fyrir lausn á (Deim vanda sem heitast
brennur á mannkyninu samanlögðu. ÁB
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 8. nóvember 1987